Akademiyanın üçüncü prezidenti olan Musa Əliyev elmlə yanaşı , inzibati idarəetmə işlərində də hər zaman yüksək mövqelərdə olub. İkinci Dünya müharibəsi ərəfəsində, gənc yaşlarında Azərbaycan Geologiya İdarəsinin baş mühəndisi kimi çalışan Musa Əliyev sonradan indiki Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasında dekan və 1939-41-ci illərdə Azərbaycan Sənaye İnstitutunun rektoru vəzifəsini tutub. 

Musa Əliyevin İLKLƏRİ:

Mezazoy faunasının sitemli öyrənilməsinin əsasını qoyub;
Əlcəzairdə ilk dəfə zəngin neft qaz yataqlarının kəşfinə nail olub;
Şamaxı Astrofizika Rəsadxanasının əsasını qoyub;
Yubileyi UNESCO tərəfindəm beynəlxalq səviyyədə keçirilən iki alimdən biri olub;
Azərbaycanın ilk paleontoloq alimidir;
Akademiyanın indiki binasının və akademiya şəhərciyinin əsasını qoyub;
Fizika və Riyaziyyat institutlarında daimi astronomiya ekspedisiyasının yaradıb;
Neft daşlarının salınmasında müstəsna xidmətləri olub.

O illərin ən yaddaqalan tarixi hadisələrindən biri də Neft Daşlarının salınması idi. Azərbaycan Dövlət Plan Komitəsinin sədri Musa Əliyevin SSRİ Dövlət Plan Komitəsinin sədri Baybakovla olan yaxın əməkdaşlığı Neft Daşlarının – möcüzəli dəniz şəhərinin nəhəng layihəsinin həyata keçirilməsində az rol oynamamışdır. Bu, 1948-49-cu illərin yaddaşına yazılan hadisə idi.

O, akademiyanı necə dəyişdi?

Yusif Məmmədəliyevdən sonra AMEA-ya rəhbər gətirilən Musa Əliyev elmi qurumun əsas tədqiqat tərəflərini geologiya istiqamətinə yönəldib. Bununla Məmmədəliyevin əsasını qoyduğu kimya erasında nisbətən durğunluq yaranıb və onun əvəzinə geoloji kəşflər erası başlayıb. Müxtəlif neft, qaz, faydalı qazıntılar yataqları kəşf edilib. Bu, ölkə rəhbərliyini  heyrətləndirməklə yanaşı, narahatlığa da səbəb olurdu. Yorulmadan çalışan Musa Əliyev isə başda Mircəfər Bağırov olmaqla digər yüksək vəzifəlilərin də xüsusi diqqətini özünə çəkirdi. Odur ki, yuxarılarda akademiyanın prezidentinin uğurlarına həsədlə yanaşırdılar.

Qızı Rəna Paşayeva müsahibələrindən birində bu haqda danışıb: 
"Onun 30 yaşı olanda saçları dümağ olub. Bağırov atamı yüksək vəzifələrə təyin etdikcə, qorxu daha da çox olurdu. Bütün tapşırıqlara son dərəcə məsuliyyətlə yanaşan atam çalışırdı ki, ona irad tutulub, söz deyilməsin. Hərdən atama tapşırılan işin nəticəsi haqqında mükəmməl məlumatı olmayan Bağırov iclasda onu qaldırıb hay-küy edərmiş ki, niyə bu işi tamamlamamısan. Atam ayağa qalxıb ətraflı məlumat verən zaman Mircəfər Bağırov ona deyərmiş: ”Sənin o ağ başını Solovkidə çürütdürərəm”.

Akademiyanın əməkdaşı olan fililoq alim, jurnalist Almaz Ülvi Bünyadzadənin mərhumun qızından aldığı müsahibədə Musa Əliyevlə bağlı maraqlı məlumatlar verilir: "Atam o vaxtlar akademiyanın prezidenti kimi yüksək maaş alırdı. Ona görə kasıb tələbələrə, gənc elmi kadrlara daim maddi kömək edirdi. Bu, mütəmadi hal almışdı və ailəmizdə xoş qarşılanırdı. Atam çox qürurlu, sadə və nəcib, xeyirxah və təvazökar, son dərəcə mədəni və alicənab bir insan idi. Evdə də, işdə də belə olub. Onun bizimlə ünsiyyəti çox səmimi və mehriban, sakit və istəkli idi. Biz ailədə çox mehriban və bir-birimizə bağlı insanlar idik. Atam və anam yarım əsrdən çox sürən birgə ailə həyatlarında həmişə bir-birinə əziz olublar. Bir-birini daim qoruyub və seviblər. Ailədə iki oğul və bir qız olmuşuq”.

Mərhum akademik Budaq Budaqov bir məqaləsində yazıb: "Akademik Musa Əliyev xaricən nurani görkəmə malik idi. Onun daxili dünyası çox zəngin və şəxsi mədəniyyəti yüksək idi. Musa Mirzə oğlu ilə kim ünsiyyətdə olurdusa, ondan ayrılmaq istəmirdi. Sözü bütöv, dediyini edən, verdiyi sözü inadla həyata keçirən real bir şəxs idi. Musa Mirzə oğlu göründüyü kimi olan və olduğu kimi görünən alim idi (Mövlana Ruminin məşhur kəlamında deyilir: ”Ya göründüyün kimi ol, ya da olduğun kimi görün"- A.Ü.). O,özünün yüksək təşkilatçılıq qabiliyyəti, uzaqgörənliyi və əvəzsiz qayğıkeşliyi ilə insanı valeh etməklə, çox asanlıqla qəlbinə daxil olurdu"

Ərəb şeyxləri onun "çörəyini yeyir”

Musa Əliyev sonradan akademiyadan uzaqlaşdırılaraq böyük bir instituta  - SSRİ EA və SSRİ Neft Sənayesi Nazirliyinin Yanar Faydalı Qazıntıların Geologiyası və İşlənməsi İnstitutunun elmi işlər üzrə direktor müavini vəzifəsinə təyin olunur. Bu təyinatdan sonra sabiq prezidentin həyatının daha aktiv dövrü başlayır. Akademiyada potensialını təşkilati və inzibati işlərə sərf edən alim bu vəzifəsində az qala dünyanın  yarısını, ayaq dəyməmiş səhraları gəzərək neft axtarışlarına rəhbərlik edir. SSRİ-nin Əlcəzairlə bağladığı müqavilənin əsas fiquru da Musa Əliyev olur. Onun rəhbərliyi altında neftlə zəngin ölkənin bir sıra həyati əhəmiyyətli yataqları tapılır. Bu uğurlar Livan, Misir, Qazaxıstan, Türkmənistanda da davam edir.

Bu gün Azərbaycanda o qədər yaxşı tanınmayan alim ərəb ölkələrindəki indiki lüks həyatın müəyyən qədər təminatçılarından biridir.

Geologiya-mineralogiya elmləri doktoru, professor, fəxri neftçi, Azərbaycan Dövlət mükafatı laureatı, Azərbaycan Elmlər Akademiyasının sabiq prezidenti, akademik Musa Əliyev XX əsr Azərbaycan elm tarixinin parlaq səhifələrində xüsusi yeri olan böyük şəxsiyyətlərimizdən biridir. Musa Əliyev 1985-ci ilin may ayının 3-də Moskva şəhərində vəfat edib və Bakıda, I Fəxri Xiyabanda dəfn olunub. Ölümündən sonra onun haqqında "İstedadın çalarları” adlı kitab çapdan çıxıb. 2008-ci ildə isə alimin 100 illik yubileyi UNESCO tərəfindən beynəlxalq səviyyədə qeyd olunub.

(modern.az)