Avstriyada təhsil alan Tinay Müşdiyeva: 

- Avstriyada ilk növbədə əhalinin alıcılıq qabiliyyəti nəzərə alınır. "Yüz ilin tənhalığı” Avstriyada 10 manatdır, Azərbaycanda 8 manat...

Şahbaz Xuduoğlu:

- Bu cür müqayisə düzgün deyil, baxmaq lazımdır ki, hansı kitab, hansı ölkədə neçə dəfə, neçə min tirajla basılıb. “Yüz ilin tənhalığı” bizim ölkə üçün yenidir, onun üçün də baha olmalıdır. 

Azərbaycanda kitab bahadı, yoxsa ucuz? 

Məsələn, Nobel mükafatlı yazıçı Gabriel Garcia Marquez-in “Yüz ilin tənhalığı” romanını götürək. Azərbaycanda qiyməti 8 manatdır (endirimlə 6 manat 40 qəpiyə satılır). Rusiyada 291 rubldur (endirimlə, 276 rubla satılır, yəni təxminən 6 manata) İngiliscə 8.99 funt sterlinqdir (endirimlə 6.29 funt sterlinqə satılır, yəni təxminən 8 manat 40 qəpiyə)

Azadlıq Radiosunun "Pen klub" proqramındakı debata "Qanun" nəşriyyatının direktoru Şahbaz Xuduoğlu, kitab satıcısı və şair Xan Rəsuloğlu, Türkiyədə yaşamış bloqçu Cavid Ağa və Avstriyadan azərbaycanlı tələbə Tinay Müşdiyeva qatılıblar.

Səadət Akifqızı

Səadət Akifqızı

- Şahbaz bəy, bu yaxınlarda kitab yarmarkası keçirdiniz və dediniz ki, daha kitab yarmarkası təşkil etməyəcəm. Son vaxtlar Azərbaycanda bir kitab yarmarkası keçirilir, bir də kənd təsərrüfatı məhsullarının yarmarkası. Sizcə, camaat daha çox hansına gedir?

Şahbaz Xuduoğlu

- Təbii ki, kənd təsərrüfatı mallarının yarmarkasına gedirlər. Əlbəttə, çörəklə kitabı müqayisə etmək istəmirəm, amma kitabın da vacib olduğunu düşünürəm. Əvvəl deyirdilər ki, Azərbaycanda kitab yoxdur, indi yerli yazarların, dünya yazarlarının kitabları var, amma oxucu yoxdur. Bu bizə bir az toxunur. Demirəm ki, heç oxucu yoxdur, amma oxucuların belə azlığı bizi qane etmir. Bu ölkədə daha çox oxucu olmalıdır. Hər sahədə inkişaf gedir, amma kitabın inkişafı buna adekvat deyil. Axı insanın beyni də qidalanmalıdır, yalnız qarın haqda düşünmək olmaz. Kitabı, təhsili götürsək, yerində kim qalacaq, biz kimlərlə eyni cəmiyyətdə yaşayacağıq, kimlərlə qonşu olacağıq? Biz istəyirik ki, yarım milyonluq bir şəhərdə bir-iki kitab dükanı olmasın. Otuz minlik şəhərdə niyə kitab dükanı olmamalıdır. Niyə Bakının daha çox əhalisi olan hissələrində kitab dükanları yoxdur. Gəlin səbəbləri axtaraq, araşdıraq.

Səadət A

- Xan bəy, siz kitab satışı ilə məşğul olursunuz. Oxucu təbəqəsi necədir və ən çox müraciət edənlər Şahbaz bəyin dediyi kimi tələbələrdirmi?

Xan Rəsuloğlu

Xan Rəsuloğlu

- Öncə onu bildirim ki, mən təkcə kitab satışı ilə məşğul deyiləm, on ilə yaxın pedaqoji fəaliyyətim var, 2001-ci ildən AYB-nin üzvüyəm, ona yaxın kitabım çıxıb.Kitab ticarətini pedaqoji fəaliyyətimin davamı hesab edirəm. O ki qaldı oxucu kontingentinə, sözsüz ki, Şahbaz bəyin fikirlərində böyük həqiqət var, amma bu məsələyə müxtəlif tərəflərdən baxmaq lazımdır, mən tam da olsa oxucu kontingentindən narazı deyiləm. Əlbəttə ki, sovet dövrü ilə müqayisədə kitabsevərlərin sayı xeyli azalıb. Mənim su qiymətinə satdığım kitablar da olub, 20 qəpiyə, 10 qəpiyə də kitablar satıram. “Qanun” nəşriyyatında 8 manata, 10 manata çıxan kitablar var ki, oxucular gəlib onları soruşurlar. O ki qaldı kitabın qiymətindən olan şikayətlərə, o da var ki, maaşlar gün-gündən qalxır, 200-300 manatlıq maaşa heç kim işləmək istəmir. Kitabın yazılaması, korrektəsi, satış pulu, nəşriyyat xərcləri toplananda kitabın qiyməti 5-6 manata gəlib çıxır. Bizim ürəyimizi yandıran budur ki, kitabları 500 tirajla çıxarırıq, 500 tirajla çap olunan kitabın qiyməti də baha olmalıdır.

Səadət A

- Sizin müştəriləriniz ən çox kimlər olur?

Xan R

- Tələbələr, şagirdlər. Köhnə kitablar satıram deyə 30-40 yaşlı insanlar ötən illərin möhtəşəm, gözəl kitablarını axtarırlar, kiril əlifbası ilə çap olunan kitabları istəyirlər. Çox istərdim ki, o kitablar yeni əlifba ilə çap olunanda müasir kitablarla müqayisədə qiymətləri bir qədər ucuz olsun. Məsələn, Drayzerin yeni nəşrinin qiyməti 10 manata qoyulub, amma 6 manat olsaydı əla satılardı. Azərbaycanda kitab satışı ilə məşğul olan Qız qalasının yanındakı mağazanın sahibi Elman müəllimdən öyrənmişəm ki, kitabı baha satmaq olmaz. Çünki, kitabı baha satsan, birini alacaqlar, ikincini almağa gəlməyəcəklər. İnsanlara 20 qəpik də olsa, 50 qəpik də olsa ucuz kitab satsan, sonra yenə kitab almağa gəlirlər. Bəlkə Şahbaz bəyin xəbəri yoxdur, amma onun keçirdiyi yarmarkalardan xeyli ucuz kitablar alıb sonra satmışam. Mən əsasən Sumqayıtda və Bakıda kitab satıram.

Səadət A

- Sumqayıtdakı oxucuların sayından razısınızmı?

Xan R

- Xeyr, oxucuların kəmiyyətindən razı deyiləm, amma keyfiyyətindən razıyam, çox savadlı oxucularım var. Mən həm də kitabları kirayəyə verirəm ki, Azərbaycanda bu sistem yoxdur, ona görə də mənim oxucularımın sayı istənilən kitabxanadakından qat-qat çoxdur.

Səadət A

- Şahbaz bəy, Azərbaycanda kitabların keyfiyyəti ilə qiyməti uyğundurmu?

Şahbaz X

- Digər ölkələrlə müqayisədə baha deyil, Bakı dünyada ən bahalı şəhərlərdən biridir, niyə burda ən ucuz kitab satmalıyıq ki? Biz 500 ədəd kitab buraxırıq, amma oxucu ona 5 manat vermək istəmir, halbuki cibində beş manatdan baha siqaretlər gəzdirir. Niyə insanlar başqa dildə olan kitaba pul verib alırlar, amma Azərbaycan dilinə tərcümə olunmuş kitabı almaq istəmirlər? Bu sadəcə, adama sataşmaqdır. Hətta 20 faiz endirim edirəm, bir manata da satıram, sonra yenə gəlib deyirlər daha da ucuzlaşdır. Belə bahalı bir şəhərdə qiymətlər bahadır demək, düzgün yanaşma tərzi deyil. Biz daha çox nəyə üstünlük veririk? Beynimizə qoyduğumuz investisiyaya, yoxsa qarnımıza qoyduğumuz investisiyaya. Tərcüməçiyə qonorar verilir, əsərin copy-right-ı alınır, üstəlik də kitabı yaymaq çox çətindir, bunları nəzərə alanda kitaba qoyulan qiymət elə də böyük deyil.

Səadət A

- İndi telefon xəttində Bakı Kitab Klubunun rəhbəri Elxan Rzayevdir. Elxan bəy, siz həm kitabı satırsınız, həm nəşri ilə məşğulsunuz, necə bilirsiniz, Azərbaycanda kitabın qiyməti oxucunun cibinə uyğundurmu?

Elxan Rzayev

Elkan Rzayev

- Mən Şahbaz bəylə bir məsələdə razıyam ki, Azərbaycanda kitab bazarı kiçik olduğu kimi, kitabların orta tirajı da 500 nüsxədir. Əgər o 500 nüsxənin xərcini 500 kitaba bölsəniz, görərsiniz ki, xərclər çox yüksəkdir. Gərək oxucuların sayı artsın ki, tirajlar da artsın və nəticədə xərclər azalsın. Ancaq kitabların alınmamasının başqa səbəbləri də var, bu, kitabın bir mal, əmtəə kimi oxuculara tanıdılmamasıdır. Azərbaycan yazıçılarının kitablarını təqdim edən, hörmətli, nüfuzlu yazıçılar yoxdur. Belə yazıçılar var, amma onlar bu işlə məşğul olmurlar. Əgər yaşlı yazarlar kitabı təbliğ etsəydilər, kitabların satışı indikindən bir neçə dəfə artıq olardı.

Şahbaz X

- Vaxtilə Çingiz Abdullayev bizim yarmarkalarda iştirak edib və bu, kitab satışını artırıb, amma mən inanmıram ki, Aygün Kazımova əlinə Seymur Baycanın bir romanını götürsün və onu təbliğ etsin, ya da vergilər naziri Əli Əkbərin romanını oxuyub təsirləndiyini deyə. Əgər bu olsaydı kitaba münasibət daha yüksək olardı.

Səadət A

- İndi telefon xəttində bizə Avstriyadan azərbaycanlı tələbə qoşulub. Tinay xanım, bizə ordakı mühitdən danışın, avstriyalılar büdcələrinin neçə faizini kitaba xərcləyirlər?

Tinay Müşdiyeva

- Mövzu kitabın qiyməti olduğu üçün qısaca deyim ki, Avstriyada nəşriyyat tərəfindən müəyyən olunmuş qiymət ölkə boyu eyni qalır və hər hansı bir kitab mağazası öz istəyilə yuxarı, yaxud aşağı qiymətə sala bilməz. Avstriya bazarında kitabın qiyməti sabitdir, amma heç də ucuz deyil. Kitaba belə qiymət qoymağın arqumenti odur ki, kitab mədəniyyətin məhsuludur və qorunmalıdır. Əsas məqsəd onun dəyərindən daha ucuz qiymətə satılmamasıdır. Burda məqsədlərdən biri də odur ki, çeşidlilik saxlansın, kitabı satan müəssisələr rəqabətə tab gətirə bilsin. Avstriyada kitab alan kütlənin 70 faizi akademik kütlədir, buraya tələbələr, müəllimlər, universitet işçiləridir.

Səadət A

- Bəs, bədii kitabın satışı necədir? İnsanlar bədii kitaba pul xərcləyirmi?

Tinay M

- Bədii kitab burda daha çox əyləncə vasitəsi kimi alınır, bədii ədəbiyyat  boş vaxt keçirməyin bir vasitəsidir.

Səadət A

- Tinay xanım, Azərbaycanda kitabın qiymətləri ilə Avstriyada kitabın qiyməti uyğundurmu?

Tinay M

- Məsəlçün, səhifənizdə “Yüz ilin tənhalığı” kitabının 8 manat olduğu verilib, Avstriyada 10 manatdır. Avstriyada ilk növbədə əhalinin alıcılıq qabiliyyəti müəyyən olunur, çünki kitabları satmaq marağı var, əgər alıcı gücünü nəzərə almasalar, kitab ümumiyyətlə satılmaz.

Şahbaz X

- Avropada “Yüz ilin tənhalığı” 70-ci illərdə çap olunub. Böyük tirajlarla çıxıb. Ola bilər bu Avropada cib kitabı formasında, qəzet kağızında çap olunub. Bu cür müqayisə düzgün deyil, baxmaq lazımdır ki, hansı kitab, hansı ölkədə neçə dəfə, neçə min tirajla basılıb. “Yüz ilin tənhalığı” bizim ölkə üçün yenidir, onun üçün də baha olmalıdır.

Səadət A

- Şahbaz bəy, bir kitabın xərcini çəkəndən sonra naşir ondan nə qədər gəlir götürməlidir?

Şahbaz X

- Onu bilirəm ki, naşir kitabın üzərində qoyulmuş dəyərdən 30-35 faiz gəlir götürə bilir, bəzi hallarda bir qədər endirim etmək olur, bundan artıq etmək mümkün deyil. Çünki copy-right verərkən naşirlə Azərbaycanda satılacaq kitabın qiymətini razılaşdırırlar. Bütün hallarda kitabı satan naşirdən və müəllifdən çox qazanır, naşir daha az qazanır.

Tinay M

- Oxucunun alıcılıq qüvvəsini nəzərə alaraq, kitabı əlçatan etmək üçün kitabxanalar da var. Məsəlçün, təqribən 10 avroya, yəni bir kitabın qiymətinə kitabxanaya bir illik üzvlük kartı alaraq, bütün kitablara çıxış əldə etmək mümkündür.

Səadət A

- İndi telefon xəttində Türkiyədə yaşayan bloqçu Cavid Ağadır. Cavid bəy, Türkiyədə də internet resursları kitab oxumağın qarşısını alırmı?

Cavid Ağa

- Xeyr, Türkiyədə internet heç də kitabın qarşısını almır, internetdən, e-book reader-lərdən kitab oxuyanlar da var, amma bunlar kağız kitab oxuyanlar qədər çox deyillər. Türkiyədə kitablar normal tələbə üçün əlçatandır. Kitabların qiyməti tələbələrin cibinə uyğundur, kitab yaxşı oxunur və kitab mağazaları ən yaxşı gəlir götürən qurumlardandır.

Səadət A

- Orhan Pamukun kitabları çıxanda ölkədə bir ajiotaj yaranırmı, onu almağa insanlar can atırmı?

Cavid Ağa

Cavid Ağa

- Orhan Pamukun kitabları Türkiyədə mağazalarda həmişə bestseller bölümündə olur. Ajiotaj yaranır, amma ədəbiyyatla bağlı olan insanlar arasında. Orda kitaba hamının marağı var, amma bədii ədəbiyyata xüsusi bir qrupun münasibəti var.

Səadət A

- Bəs Azərbaycanda necə, kitab mağazalarına gedirsinizmi? Kitabların qiyməti sizi qane edirmi?

Cavid Ağa

- Bəli, Azərbaycanda da kitab mağazalarına getdim və İçərişəhər həndəvərində çox ucuz qiymətə kitablar satılan mağaza da gördüm, çox bahalı qiymətlər olan mağazalar da gördüm. Bakıda kitabların qiyməti həqiqətən bahadır, tələbənin cibinə uyğun deyil. Tələbə bir kitabı alar, iki kitabı alar, amma növbəti dəfə kitab almaq üçün gələn ayı gözləməyə məcbur olar.

Xan R

- Bir məsələ də var ki, bədii ədəbiyyat kitablarının dəyəri dərsliklərdən 2-3 dəfə ucuzdur, dərsliklərin qiyməti daha bahalıdır. Qəribə bir paradoks da deyim ki, ölkədə həyat səviyyəsi o qədər də aşağı olmasa da, kitab oxuyanların özlərinin pulları yoxdur. Kimin pulu varsa, onlar kitab oxumurlar, kim kitab oxumaq istəyirsə onun pulu yoxdur.

Səadət Akifqızı, Namiq Hüseynli

(azadliq.org)