Sayları 20-30 milyon arasında olan kürdlər Türkiyə, İraq, Suriya, İran və Ermənistanı ayıran sərhədlərin keçdiyi dağlıq region boyunca məskunlaşıblar. Onlar saylarına görə Yaxın Şərqin dördüncü ən böyük etnik qrupudurlar, lakin heç vaxt öz daimi dövlətlərinə malik olmayıblar.

 

Son onilliklərdə kürdlər Türkiyədə muxtariyyət uğrunda vuruşublar. Onlar terrorçu "İraq Şam İslam Dövləti” qrupuna müqavimət göstərməklə İraq və Suriyadakı münaqişələrdə mühüm rol oynayaraq regional hadisələrə təsir göstəriblər.

 

Kürdlər tarixən köçəri həyat keçirərək Mesopatamiya düzlərində və hazırda cənub-şərqi Türkiyə, şimal-şərqi Suriya, şimali İraq, şimal-qərbi İran və cənub-qərbi Ermənistanın yerləşdiyi dağlarda qoyun və keçi sürülərini otarmaqla məşğul olublar. Bu gün onlar irq, mədəniyyət, və çox fərqli dialektləri olsa da, vahid dil əsasında birləşmiş və seçilən bir icma təşkil edirlər. Onlar həmçninin müxtəlif dinlərə sitayiş etsələr də, əksəriyyəti sünni müsəlmanlardır.

 

20-ci əsrin əvvəllərində kürdlər ümumi şəkildə Kürdüstan adlandırdıqları ölkəni yaratmaq niyyətində olublar. Birinci Dünya Müharibəsi qurtardıqdan və Osmanlı imperiyasının məğlubiyyətindən sonra Qərb Müttəfiqləri 1920-ci ilə aid Sevr müqaviləsinə kürd dövlətinin yaradılmasını nəzərdə tutan maddə salmışdılar. Lakin üç il sonra bu ümidlər boşa çıxdı. Müasir Türkiyəinin sərhədlərini müəyyən edən Lozanna müqaviləsində kürd dövlətinə aid maddə artıq yox idi və onlar qonşu ölkələrin ərazilərində etnik azlıq olaraq qalmağa məhkum olmuşdular. Sonrakı 80 ildə kürdlərin müstəqil dövlət yaratmaq cədhdlərinin qarşısı hər dəfə amansızlıqla alınırdı.

 

2013-cü ilin ortalarında "İŞİD” nəzərlərini Suriyanın şimalındakı üç kürd anklavına yönəltdi. 2014-cü ilin ortalarınadək "İŞİD” terorçularının  bu anklavlara hücumunun qarşısını Suriya Kürd Demokratik Partiyasının (PYD) silahlı qanadı olan Xalq Müdafiə Birlikləri (YPG) alırdı. Lakin iyun ayında "İŞİD”in İraqın şimalındakı Mosul şəhərini zəbt etməsi, İraq ordusu diviziyalarını oradan qovması və sonradan Suriyaya ötürəcəyi silahları ələ keçirməsi vəziyyəti dəyişdi.

 

Terrorçuların İraqdakı hücumları oradakı kürdləri də münaqişəyə çəkdi. İraqın yarımmüstəqil Kürdüstan Regional Hökuməti öz silahlı qüvvələrini – peşmərgələrini ordunun qoyub qaçdığı mövqelərə göndərdi. İraqda bir müddət peşmərgə qüvvələri ilə "İŞİD” arasında döyüşlər getdi, lakin avqust ayında terrorçular qəfil həmləyə keçdilər. Peşmərgə çaşqınlıq içində geri çəkildi və əsasən də minlərlə yezidinin sığındığı Sincar dağı və başqa dini azlıqların yaşadığı yerlər separatçıların əlinə keçdi.

Peşmərgənin məğlubiyyətindən və Sincar dağlarına qaçmış yezidilərin qətliam edilə biləcəyindən narahat olan ABŞ, İraqın şimalını raket atəşinə tutdu və bu ölkəyə hərbi müşavirlər göndərdi. Avropa ölkələri peşmərgə qüvvələrinə silah göndərməyə başladı. YPG və PKK da onların köməyinə gəldi. Terrorçular İraqın şimalındakı peşmərgələri tədricən geri oturtmaqda ikən, Suriyadakı kürd anklavlarını zəbt etmək fikrindən də vaz keçməmişdilər. Sentyabrın ortalarında "İŞİD” Suriyanın şimalındakı Kobani şəhərini əhatələyən anklava hücum etdi. Bu hücum nəticəsində 160 min yerli sakin qonşu Türkiyəyə qaçdı.

 

Kürdlər Suriya əhalisinin 7-10 faizini təşkil edirlər. Onların əksəriyyəti Dəməşq və Hələbdə, habelə Suriyanın şimalında bir-biri ilə əlaqəsi olmayan Kobani, şimal-şərq şəhərləri Afrin və Qamışlı ətrafındakı üç anklavda yaşayırlar. Suriya kürdləri uzun müddət sıxışdırılıb və təməl haqlardan məhrum ediliblər. 1960-cı illərdən bəri onlardan 300 mininə vətəndaşlıq verilməsindən imtina edilib və kürd rayonlarının ərəbləşdirilməsi məqsədləri ilə onların torpaqları müsadirə edilərək ərəblərə paylanıb. Dövlət həmçinin etirazları əzərək və siyasi liderləri həbs edərək kürdlərin daha geniş muxtariyyət tələblərini məhdudlaşdırmağa çalışıb.

 

Suriya münaqişəsinin ilk iki ili ərzində kürd anklavlarına ümumən o qədər də toxunulmamışdı. Əsas kürd partiyaları neytral mövqe tutmağa çalışırdılar. 2012-ci ilin ortalarında hökumət qiyamçılarla vuruşmaq məqsədilə qoşunlarını başqa yerlərdə cəmləşdirməyə başlayarkən nəzarəti buradakı kürd qüvvələri ələ keçiriblər. Demokratik Birlik Partiyası və ya qısaca PYD çox tezliklə özünü hegemon qüvvə kimi təsdiq edib. Bu onun daha kiçik partiyalarla münasibətlərini korlayıb və bu partiyalar Kürdüstan Milli Şurasını (KNC) yaradıblar. Bununla belə, 2014-cü ilin yanvarında hər iki tərəf bir araya gələrək Kürdüstan regional hökumətinin təşkilini elan edib. Onlar vurğulayıblar ki, müstəqillik yox, "yerli demokratik administrasiya” qurulmasını istəyirlər.

 

Kürdlər İraq əhalisinin 15-20 faizini təşkil edirlər. Onlar tarixən qonşu ölkələrdə yaşayan başqa kürdlərdən daha çox milli haqlara malik olsalar da, qəddar repressiyalarla üzləşiblər. İraqın şimalındakı kürdlər Britaniya mandatı dövründə üsyan qaldırsalar da, əziliblər. 1946-cı ildə Mustafa Bərzani İraqda muxtariyyətin əldə edilməsi məqsədilə Kürdüstan Demokratik Partiyasını (KDP) yaradıb. 1958-ci ilin inqilabından sonra kürd milləti rəsmən tanınıb. Lakin Bərzaninin özünüidarə planı mərkəzi ərəb hökuməti tərəfindən rədd edilib və KDP 1961-ci ildə silahlı mübarizəyə qalxıb. 1970-ci ildə hökumət kürdlərə de facto muxtariyyət verilməsi müqabilində döyüşlərin dayandırılmasını təklif edib. Lakin muxtariyyət sonunda süqut edib və 1974-cü ildə döyüşlər bərpa olunub.