İcbari tibbi sığortanın tətbiqinin əhaliyə faydası nədən ibarətdir?

Tibb eksperti Adil Qeybulla Xeberle.com-a mövzunu geniş şərh edib: "İcbari tibbi sığortasız Azərbaycanı qərb standartlarına uyğun təsəvvür etmək mümkün deyil: "İcbari tibbi sığorta həm tibb xidmətinin mühüm formasıdır, həmdə sosial müdafiənin mühüm bir elementidir. İcbari tibbi sığorta çox önəmlidir. Bu həmdə vətəndaşların ağır səhiyyə xərclərini ödəmək lüzumundan azad edir, onların bir növ sosial müdafiəsini təşkil edir. Bu gün Azərbaycan vətəndaşlarının səhiyyəyə inamının olmaması, müəyyən problemlərin yaşanması səhiyyə xərclərinin qarşılanması çətinliyinə bağlıdır. Çünki özəl sektorda səhiyyə xərcləri qarşılamaq çətindir. İcbari Tibbi Sığorta olarsa, vətəndaş yüksək keyfiyyətli tibbi xidmət almış olar. İcbari tibbi sığorta əhalinin bütün təbəqələrini əhatə edəcəyi üçün,icbari tibbi sığortanın faydası kifayət qədər böyükdür. Onsuz müasir səhiyyəni təsəvvür etmək olmaz.

2020-ci il 1 yanvar tarixində qüvvəyə minəcək "Tibbi sığorta haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa əsasən İTS-nin xidmətlər zərfi iki hissədən ibarət olacaq: baza və əlavə hissələrdən. Baza hissəyə münasibətdə Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları, Azərbaycan Respublikasında daimi və ya müvəqqəti yaşayan əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər sığortaolunan hesab edilirlər. Baza hissədən istifadə pulsuzdur və hər il adambaşına 29 manat dövlət büdcəsi hesabına ödəniləcək.

Ümumilikdə isə, birmənalı olaraq icbari tibbi sığorta əhalinin bütün təbəqələrini əhatə etməlidir. Burada seçim ola bilməz. Əhalinin az imkanlı, yaxudda çox imkanlı təbəqəsi olmamalıdır, sığorta bütün kotiqoriyaları əhatə etməlidir. Sadəcə olaraq, o vətəndaşların ki, gəlirləri şox aşağıdır, yaxudda yox dərəcəsindədir, tək uşaqlı analar, tələbələr – bu şəxslərin məaliyyələşməsi birbaşa dövlət büdcəsindən həyata keçir. İşsizlər var idi birdə, hansılar ki, əmək birjasında qeydiyyatdadırlar. Dünyanın hər yerində belə işsizləri əmək birjaları məaliyyələşdirir. Bizdə əmək birjaları praktikası olmadığına görə işsizlər də dövlət büdcəsindən məaliyyələşməlidir. O ki, qaldı işləyən şəxslər, bunlar öz maaşlarından, dövlət, özəl sektorda işləyən işçilər öz maaşlarından sığortalanırlar. Bu zaman işçilərin maaşlarından naminal- 10-15 manat civarında hər ay vəsait tutulur və bu hər halda icbari tibbi sığorta fondunun elan etdiyi rəqəm olsa da çox az birrəqəmdir. Bunlar öz maaşlarından sığortalanırlar. Məmurlar və yüksək gəlirli iş adamları da xxüsusi qaydada sığortlanırlar. Beləliklədə əhalinin bütün təbəqəsi sığortalanmış olacaq. İcbari tibbi sığorta əslində böyük vəzait aparan xidmətdir. Məsələn Amerika Birləşmiş Ştatlarının icbari tibbi sığorta xərcləri ümumilikdə federal büdcədən çoxdur, bura müxtəlif fondlardan ayırmalar, büdcə və sairədaxildir. Bu kifayət qədər böyük rəqəm deməkdir. Azərbaycanda isə icbari tibbi sığortaya ayrılan vəsait yetərli deyil, əhalidən yığılması gözlənilən məbləğdə çox olmayacaq. Çünki işləyən şəxslərin miqdarı elə də çox deyil və bunların da hərəsindən də 10-15 manat vəsait toplamaqla icbari tibbi sığorta fondu üçün ayrılan fondun üzərinə elə də böyük bir rəqəm gəlməyəcək. Hər halda mğvcud sığorta xərclərini qarşılamaq üçün biz bir il əvvəlki sığorta paketinə daxil olan məaliyyələr və müalicə sisteminin hansı qiymətlərə başa gəldiyini hesablayıb, təxminən bizə nə qədər vəsait tələb olunduğunu müəyyən edə bilərik. Hər halda bu işi başlamaq lazımdır, təbii ki, başlanğıcda müəyyən nöqsanlar olacaq. Amma düşünürəm ki, zaman –zaman bu problemləri aradan qaldırmaq mümkündür".

İcbari tibbi sığortanın tətbiqi tibb işçilərinin əməkhaqlarına necə təsir edəcək?

A. Qeybulla deyir ki, icbari tibbi sığorta zərfinə daxil olan xidmətlər ilk növbədə doğuş və təxirəsalınmaz yardım olmalıdır. Çünki bundan əhali daha çox əziyyət çəkir: "Digər xidmətlər bir növ vətəndaşla dövlət arasında bölüşdürülə bilər. Necəki Türkiyədə belə bir təcrübə oldu, 2000-ci illərə qədər. Ondan sonra bunu tam dövlət qarşılayası oldu, amma bizdə hələ ki, dövlət qarşılayacaq bütün sığorta xərclərini və demək olar bütün tibbi xidmətlər daxil ediləcək. Təbii ki, bura estetik əməliyyatlar, xəstənin öz xoşu ilə olan əməliyyatlar daxil edilməyəcək. Mən düşünürəm ki biz Türkiyənin yolu ilə getsək daha yaxşı olar, çünki belə olsa bu vəsaitlə bütün tibbi xidmətlərin tam təmin olunması çətin olacaq.

O ki, qaldı tibb işçilərinin əmək haqlarına- birinci növbədə biz qeyd etməliyik əmək haqlarının ayrılmasını və tibb işçılərinin maaşlarını nəzərə almalıyıq. Bütün tibb işçılərinin fiks maaşı olmalıdı, əgər bu belə olmasa, yəni hansı həkim daha çox xəstəyə baxma praktikası ilə yanaşsaq yenədə qəbul şöbəsində neqativ hallar baş alıb gedəcək.

Vəzifədən asılı olmayaraq, birinci növbədə nəzərdə tutmaq lazımdır ki, xəstə əslində müraciət edərkən dəqiq həkim adına müraciət etmir. Xəstəxana adına müraciət edir. Hansı yerdəki qeydiyyatdadır, ünvanı üzrə həmin xəstəxanaya müraciət edir və orada növbə alır. Təcilidirsə, bu zaman təcili muraciət alır. Şöbə müdürləri, hıkimlər, cərrahlar, müayinə həkimləri bunların hər birinin ayrıca sabitləşmiş maaşları müəyyən edilməlidir. Bu İTS üçün çox vacib şərtdir, çünki xəstələrin seçim imkanı olmur. Müraciət etdikləri xəstəxana üzrə növbədə hansı həkimdirsə həmin həkimə də düşür və həkimində xəstə seçiminə marağı olmur. Bu çox mühüm bir şərtdir. Xəstə seçimində maraq olacaqsa bu yenə də, İTS olmayacaq. Ayrı seçkilik şəraitində korporativ maraqlar, reklam, müxtəlif aldadıcı vasitələr ortaya çıxacaq".

İcbari tibbi sığortanın tətbiqinin əhaliyə faydası nədən ibarətdir?

Ekpertin sözlərinə görə, icbari tibbi sığortanın (İTS) tətbiqi hökumətin səhiyyə sahəsində apardığı islahatların tərkib hissəsidir və dövlət tərəfindən əhalinin sağlamlığının qorunmasına yönəldilmiş sosial layihədir. İTS-nin tətbiqi nəticəsində tibb müəssisələrinin idarəedilməsi təkmilləşəcək, onların fəaliyyətləri optimallaşdırılacaq, əhalinin müasir və keyfiyyətli tibbi xidmətlərə əlçatanlığı artacaq, səhiyyə müəssisələri, eləcə də tibb işçiləri arasında sağlam rəqabət mühiti yaranacaq: "İTS-nin tətbiqi əhalinin səhiyyə ilə bağlı maliyyə yükünü də azaldacaq. Sığortaolunan vətəndaşlar maliyyə sıxıntısı çəkmədən vaxtında müalicə oluna biləcəklər. Vətəndaşların həkimə vaxtında müraciət etmələri xəstəliklərin ağırlaşmasının qarşısını alacaq, erkən aşkarlanmış xəstəliklərin müalicəyə cəlb edilməsi mümkün olacaq.

Onu da qeyd edək ki, əhalinin imtiyazlı təbəqəsi üzrə sığortahaqqı dövlət tərəfindən ödəniləcək. Belə ki, ölkə əhalisinin 45 faizini təşkil edən iqtisadi qeyri-fəal əhali, bura daxildir uşaqlar, tələbələr, pensiyaçılar, sosial müavinət və ünvanlı sosial yardım alan şəxslər, hamilə və sosial məzuniyyətdə olan qadınların (Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsinə uyğun olaraq bağlanmış və hüquqi qüvvəyə minmiş əmək müqaviləsi və ya Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsinə uyğun olaraq mülki-hüquqi müqavilə əsasında işləmədiyi və sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmadığı hallarda) sığortalanması dövlət tərəfindən təmin olunacaq".

İcbari Tibbi Sığorta üzrə Dövlət Agentliyindən Xeberle.com-a verilən açıqlamaya görə, 2020-ci il 1 yanvar tarixində qüvvəyə minəcək "Tibbi sığorta haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa əsasən İTS-nin xidmətlər zərfi iki hissədən ibarət olacaq: baza və əlavə hissələrdən. Baza hissəyə münasibətdə Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları, Azərbaycan Respublikasında daimi və ya müvəqqəti yaşayan əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər sığortaolunan hesab edilirlər. Baza hissədən istifadə pulsuzdur və hər iladambaşına 29 manat dövlət büdcəsi hesabına ödəniləcək. Xidmətlər zərfinin əlavə hissəsinə münasibətdə sığortaolunanlar aşağıdakı kateqoriyalara bölünürlər:

1. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi və Prezidenti tərəfindən təyin olunan şəxslər, həmçinin seçkili ödənişli vəzifədə və əmək müqaviləsinə əsasən işləyən şəxslər.

2. Neft-qaz sahəsində fəaliyyət göstərən və dövlət sektoruna aid edilən sığortalılarda Əmək Məcəlləsinə uyğun olaraq bağlanmış və hüquqi qüvvəyə minmiş əmək müqaviləsinə əsasən işləyən şəxslər.

Yuxarıda qeyd olunan şəxslər üzrə sığortahaqqı hesablanmış əməyin ödənişi fondunun aylıq 2 faizi (sığortalı tərəfindən) və həmin şəxslərin əməkhaqqının aylıq 2 faizi miqdarında müəyyən edilir.

3. Əmək Məcəlləsinə uyğun olaraq bağlanmış və hüquqi qüvvəyə minmiş əmək müqaviləsi və ya Mülki Məcəlləyə uyğun olaraq mülki-hüquqi müqavilə əsasında işləmədiyi və sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmadığı hallarda aşağıda qeyd olunan əhali qruplarının sığortahaqları (illik 120 manat) dövlət büdcəsi hesabına ödənilir:

- 18 yaşınadək şəxslər;

- 23 yaşınadək peşə təhsili, orta ixtisas təhsili və ya ali təhsil müəssisələrində əyani təhsil alan şəxslər;

- növündən asılı olmayaraq əmək pensiyası alan şəxslər;

- sosial müavinət almaq hüququna malik olan əmək qabiliyyəti olmayan şəxslər;

- ünvanlı dövlət sosial yardımı alan ailələrin üzvləri;

- ərazi poliklinikalarında və qadın məsləhətxanalarında qeydiyyatdan keçmiş hamilə qadınlar, habelə doğuşdan sonra 42 gün müddətində qadınlar;

- Əmək Məcəlləsinə əsasən qismən ödənişli sosial məzuniyyətdə olan qadınlar.

Bu güzəştlər yalnız Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarına şamil olunur.

4. Aşağıda qeyd olunan əhali qrupları isə illik 120 manat ödəməklə sığortaolunan hesab olunacaqlar:

- sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki şəxslər;

- mülki-hüquqi xarakterli müqavilələr əsasında işləri (xidmətləri) yerinə yetirən fiziki şəxslər;

- qeyri-rəsmi formada əmək fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslər;

- Azərbaycan Respublikasında daimi və ya müvəqqəti yaşayan əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər;

- Digər şəxslər.

Tibbi sığortanın maliyyə mənbələri üzrə daxil olan vəsaitlər İTS fondunda cəmləşdiriləcək.

İcbari tibbi sığortanın baza zərfinə hansı tibbi xidmətlər daxildir?

Agentlikdən həmçinin bildirilib ki, İTS pilot layihə çərçivəsində 2017-ci ildən etibarən Mingəçevir şəhəri, Yevlax rayonunda, 2018-ci ildən isə Ağdaş rayonunda tətbiq edilir. Həmin ərazilərdə rəsmi qeydiyyatda olan şəxslər İTS-nin baza zərfi ilə təminat verilən tibbi xidmətlərdən ödənişsiz istifadə etmək hüququna malikdirlər. Baza zərfinə 1829 adda tibbi xidmət daxildir. Onlardan 480-ni ambulator, 677-si stasionar, 6-sı təcili və təxirəsalınmaz, 18-i ilkin səhiyyə, 23-ü isə fizioterapevtik tibbi xidmətlər təşkil edir. Həmçinin layihə çərçivəsində 459 laborator müayinəyə və 166 həyati vacib-dəyəri yüksək olan xidmətlərə də təminat verilir. Bununla yanaşı təcili və təxirəsalınmaz hallarda və stasionar müalicə zamanı istifadə olunan dərmanlara da təminat verilir.

Baza zərfinə daxil olan tibbi xidmətlərin siyahısı və onların tarifləri Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2016-cı il 28 dekabr tarixli 1181 nömrəli Fərmanı ilə təsdiqlənmişdir. Siyahı Agentliyin rəsmi internet saytında yerləşdirilib:

http://its.gov.az/site/assets/files/1644/tminatlar.pdf.

Qeyd olunmalıdır ki, 2020-ci ildən etibarən ölkə üzrə İTS-nin tətbiqi məqsədilə Agentlik tərəfindən xidmətlər zərfinin hazırlanması istiqamətində işlər görülür. Xidmətlər zərfinə daxil olan tibbi xidmətlərin adları, tarifləri, o cümlədən dərman vasitələri ilə təminat şərtləri təsdiq olunduqdan sonra bu barədə ictimaiyyətə məlumat veriləcək.

İcbari tibbi sığortanın tətbiqi tibb işçilərinin əməkhaqlarına necə təsir edəcək?

İTS-nin pilot layihə çərçivəsində tətbiq olunduğu müddətdə yeni maliyyələşmə mexanizminin əsası qoyulmuş, tibb işçilərinin əməkhaqları artırılmış və beynəlxalq təcrübədə geniş yayılmış adambaşına ödəniş metodu tətbiq olunmuşdur. Belə ki, "Pilot layihə çərçivəsində həkimlərin, orta və kiçik tibb işçilərinin (heyətinin) əməkhaqlarına əlavələrin hesablanması və ödənilməsi” Qaydaları müəyyən edilmişdir. Hazırda həkimlər, orta və kiçik tibb işçiləri vahid tarif cədvəlinə uyğun olaraq əməkhaqlarını almaqda davam edirlər. Bununla yanaşı pilot layihə müddətində həkimlərin göstərdikləri tibbi xidmətlər müqabilində onların əməkhaqlarına stimullaşdırıcı əlavələr və həkimlərin fəaliyyətinin kəmiyyət göstəricilərinin dəyərləndirilməsi məqsədilə normativlərlə bağlı əlavələr, orta və kiçik tibbi işçilərinin əməkhaqlarına isə sabit əlavələr tətbiq edilir.

Bundan başqa, həkimlərin pilot layihə çərçivəsində fəaliyyətinin ölçülməsi, dəyərləndirilməsi və normativlərlə bağlı əlavələrin verilməsi məqsədilə onlar tərəfindən göstərilən tibbi xidmətlərə normativlər tətbiq olunur. Normativlər tibb müəssisələrində çalışan həkimlər tərəfindən göstərilən fəaliyyətin effektivliyinin kəmiyyət baxımından aşağı və yuxarı həddini müəyyən edir. Həkimlər tərəfindən normativlərin aşağı həddini aşaraq göstərilən hər növbəti tibbi xidmətə görə əməkhaqlarına normativlərlə bağlı əlavələr tətbiq olunur (mükafat). Normativlərin yuxarı həddini aşaraq göstərilən növbəti tibbi xidmətə görə normativlərlə bağlı əlavələr ödənilmir.

Qeyd olunmalıdır ki, həkimlərin orta aylıq maaşı 2018-ci ildə ölkə üzrə orta aylıq əməkhaqqının 1,9 mislini təşkil etmişdir.

İTS-nin ölkə üzrə tətbiqinə hazırlıq çərçivəsində tibb işçilərinin fəaliyyətlərinin nəticələrinə görə əməkhaqlarının ödənişi sisteminin təkmilləşdirilməsi nəzərdə tutulub.

Xədicə Səxavətqızı

Xeberle.com