"Nə mən özüm bir gün gördüm, nə sizə bir gün ağladım...

Yaratmaq asandır, əsas onu yaşatmaqdır...

Məni incidən, üzən mənəviyyatın aşağılanmasıdır, gödəniyyətin mədəniyyəti üstələməsidir...

Nədənsə insanlar özlərini maddi nemətlərin yanında yaxşı hiss edirlər...

Bir yetimin əlindən tutmaq, ona kömək olmaq bir kitab çıxartmaqdan daha irəlidir...

Həyatda çox şeyi görsəmdə, amma az şeyi ifadə eləmişəm...”

Sumqayıtın tanınmış, ziyalı şəxsləri ilə söhbətlərimizi davam etdirik. Bu dəfə haqqında bəhs edəcəyimiz şəxs Respublika Mədəniyyət İşçiləri Həmkarlar İttifaqı Sumqayıt şəhər Komitəsinin və Respublika Mədəniyyət Fondu Sumqayıt şöbəsi idarə heyətinin sədri, ağsaqqal şairimiz Əşrəf Veysəllidir. Yuxarıdakı fikirlər da məhz ona aiddir. Bu günün olun 79 yaşı tamam olur.

HAŞİYƏ: Əşrəf Cavad oğlu Şəfiyev 1938-ci il martın 6-da Füzuli rayonunun Yuxarı Veysəlli kəndində anadan olub. Xurşudbanu Natəvan adına Füzuli şəhər orta məktəbini bitirib. Hələ orta məktəbdə oxuyarkən şeirləri ilə  "Qızıl Araz", "Azərbaycan gəncləri" qəzeti, "Kirpi" jurnalı və digər mətbuat orqanlarında çıxış edib. İlk duyğularının, ilk sevgisinin və hətta dünyaya baxışlarının formalaşdığı doğma kəndlərindəki məktəbdə 2 il (1956-1958) katib işləyib, 3 il (1958-1961) hərbi xidmətdə qulluq edib. 1961-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki Bakı Dövlət Universiteti) şərqşünaslıq fakültəsinə daxil olub. O zaman universitetdə 3-cü kursda oxuyarkən təyinatını tərcüməçi kimi Əfqanıstana verirlər. Lakin valideynlərinin yeganə övladı olduğundan onlar buna razı olmurlar. 1966-cı ildə universitetin fars filologiyası şöbəsini bitirdikdən sonra həyat elə gətirir ki, o, taleyini ömürlük Sumqayıtla bağlayır. Sumqayıtın ədəbi mühitinin formalaşmasında, inkişafında böyük zəhməti olan Əşrəf Veysəlli o zamanlar mədəniyyət sahəsində çalışmaqla bərabər, həm də "Sosialist Sumqayıtı" qəzetinin nəzdində olan bədii şuraya sədrlik edir. Ə.Veysəlli hal-hazırda Respublika Mədəniyyət İşçiləri Həmkarlar İttifaqı Sumqayıt şəhər Komitəsinin və Respublika Mədəniyyət Fondu Sumqayıt şöbəsi idarə heyətinin sədridir.

Əşrəf Veysəlli 13 kitabın müəllifidir. "Təki səni duyan olsun", "Qayğı", "Ayrılığın üzü dönsün", "Qarşıma siz çıxın", "İki dostun bir ürəyi", "Ürəyim Allah evidir", "Sumqayıtın qan yaddaşı", "Dağlar, sizdə nəyim qaldı" və başqalarını qeyd etmək olar. Gənclərə hər zaman dəstək olan Əşrəf Veysəlli onlarla münasibətdə xoş, gülərüz və səmimiliyi ilə hər zaman yadda qalır. Müsahibə zamanı biz də öz növbəmizdə bunun bir daha şahidi olduq. İstər gənc, istərsə də yaşlı ədəbi nəslin tədbirlərində hər zaman onu qonaq qismində görməyə gözümüz alışıb. Bu dəfə isə Xeberle.com olaraq biz Əşrəf müəllimin qonağı olduq. Qocaman şairlə maraqlı alınan söhbətimizi sizlərə təqdim edirik:

- Əşrəf müəllim, artıq ömrünüzün 79 ilini geridə qoymusunuz. O illərə nəzər salsaq, nələri yada salmaqdan, kimləri xatırlamaqdan yorulmazdınız?

- Xatirələrim və xatırlamaq istədiyim dostlarım çoxdur. Onlardan rəhmətlik Feyzi Mustafayev, Əli Kərimli, habelə Eyruz Məmmədov, Vaqif İbrahimli, İbrahim İlyaslı, Əli Nəcəfxanlı, Vaqif Bəhmənli, Seyran Səxavət, Qüdrət Muğanlı, Aygün Haciyeva, Nisə Qədirova, Nazilə Gültac, Aygün Yaşar və başqalarının adlarını deyərdim. Hər zaman xoş və pis günlərimizi birgə bölüşmüşük. Biz dostları bir-birimizə mənəvi dəyərlər bağlayıb. Aramızda şübhə yox, hər zaman inam, hörmət, sadiqlik olub. Deyərdim ki, "Dost sözü və Reyn Xəzərə qovuşur" adlı kitab bunun bariz nümunəsidir. Kitabda dostum mərhum Feyzi Mustafayevin haqqımda yazdığı fikirlər  ifadə olunub. Habelə o zamanlar şəhər bələdiyyəsinin sədri - indiki icra başçısı Zakir Fərəcovun rəhbərliyi ilə Almaniyanın Lüdviqshafen şəhərində dostluq əlaqələrimizin 25 illiyinə həsr olunmuş yubiley tədbirinə dair fikirlərimi qələmə almışam. O kitab istər insanlar, istərsə də ölkələr arasında olan dostluğun göstəricisidir.
Yadıma düşmüşkən, istərdim, gənclik illərimin gülməli bir xatirəsini danışım. Deməli, o zaman universitetdə gündüz şöbəsində təhsil alırdım. Yenicə ailə həyatı qurmuşdum. Kirayədə qaldığım üçün maddi çətinliklər məni sıxırdı. Ona görədə gecələr qaravulçu işləməyi qərara aldım. Dolanışığımda yaranan çətinliklərə görə bu işə düzəlməyimə Sumqayıtdakı "Neftkimyaavtomat" elmi-tədqiqat layihə institunun direktoru, akademik Əsgər Abdullayev kömək etdi. Bir müddət gündüzlər Bakıda təhsil alıb, gecələr isə Sumqayıtda keşikdə dururdum. Daha sonra vəzifəm artırıldı və qaravulçuların briqadiri seçildim. Qoruduğumuz obyektlərə təhlükəsizlik tədbirləri kimi itləri də cəlb edirdik. Onu da qeyd etmək istərdim ki, onların hər birinin sənədləri, şəkilləri və özlərinin qovluqları olurdu. Günlərin birində inspektor obyektləri yoxlayarkən qaravulçunun iti onu görəndə hürmür, quyruq bulayır. Nəzərə alsaq ki, itə də hər ay maaş yazılırmış, inspektor onun hürməməsini "hadisə" kimi qiymətləndirir və bu barədə öz rəsisinə raport yazır. Bir halda ki, bu it adam görəndə ona hürmür, havayı yerə niyə maaş yazaq, onu sərbəst buraxmaq lazımdır. Bu itin də, tərs kimi, qəribə xasiyyəti varmış: qadınlarla, milis işçilərini görəndə hürməzmiş. Əlqərəz, rəis məni izahat almaq üçün yanına çağırdı. Təbii ki, it izahat yaza bilməzdi: nə üçün inspektoru görəndə ona quyruq bulayıb, amma hürməyib (gülür). Və mən izahatımı şeirlə yazmağı qərara aldım. O şeirin bir bəndi belə idi:

Gəl bu camaaatı bizə güldürmə, nəçəlnik,

İt hürmür deyib, məni "hürdürmə" nəçəlnik

İtimin adətidir qadına hürməz,

Sənə də pul yazırsan, adına hürməz.

Onu öldürsənizdə ustadına hürməz.

Gəl bu camaatı bizə güldürmə, nəçəlnik,

İt hürmür deyib, məni "hürdürmə" nəçəlnik.

Elə oldu ki, zarafatla yazdığım bu şeir rəisin çox xoşuna gəldi və ondan sonra nə mənim, nə də itin xətrinə dəyən oldu (gülür).

-Əşrəf müəllim, o illərə dönmüşkən, istərdikböyük şairimiz Xəlil Rza Ulutürkləmünasibətlərinizdən söhbət açasınız.

-Xəlil Rzanın bizim xalqın mədəniyyətinin inkişafında böyük xidmətləri olub. Bu, danılmazdır. Həmdə çox gözəl dostluq əlaqələrimiz var idi. O, XX əsrin faşistləri tərəfindən həbs edilib, zindanlara atılarkən,ürəyim bu ağrı-acıya dözmədi,ona 30 bəndlik bir şeir yazdım. Şeirin bir neçə bəndi belədir:

Divarlar güllədən yazıq-yazıqdır,

Yollar qan gölünə dönübdür nədən.

Ah, necə kimsəsiz, necə yazıqdır,

Xəlil Ulutürkü olmayan Vətən.

Vətən başdan-başa qanlı yuxudur,

Yoxdurmu bu yurdun yuxu yozanı?!

Vəhşi generallar kimi qorxudur?
Zindana atmaqla Xəlil Rzanı?!

Və bu yazdığım şeir parçasını oğlumXəlil Rzanın yoldaşı Firəngiz xanıma çatdırır. O da Lefortovo həbsxanasında yoldaşına baş çəkməyə gedəndə şeiri qara çörəyin içində özüylə aparır. Şeir onu o qədər kövrəldir ki, mənə cavab olaraq bu şeiri yazır: Şeirin bir neçə bəndi belədir:

Qansız generalların

Ağlamadım önündə.

Dolu avtomatların,

Paqonlu cəlladların ağlamadım önündə.

Ömrün qanlı-qadalı, qasırğalı günüdə

Növ-növ istintaqların,

Qaniçən, ət çeynəyən

Stajlı alçaqların ağlamadım önündə,

Ağlatdı şeirin məni.

-1992-1994-cü illərdə Sumqayıt şəhər Mədəniyyət Şöbəsinin müdiri vəzifəsində çalışan Əşrəf Veysəlli hansı səbəblərdən işdən uzaqlaşdırılır?

- O illər, bildiyimiz kimi, çox qarışıq bir dövr idi. Həmin dövrdə mən işdən çıxandaşəhərin rəhbəriçox savadlı bir insan- Şakir Abışov idi. O vaxt hakimiyyətdə bir sıra dəyişiklik baş verdi. Şakir müəllim təziq altında qaldığı üçün məni işdən uzaqlaşdırdı. Heç yadımdan çıxmaz, işdən təzə çıxarılmışdım ki, bir cavan jurnalist qız məndən bunun səbəbini soruşmaq üçün müsahibə aldı. Və mən ona zarafatla belə cavab verdim: Şakir müəllim çox gözəl ədəbiyyat müəllimidir və şeirdə yazır. Gördü ki, bizim adlarımız həmqafiyyə deyil, adına həmqafiyyə olan Zakir Kərəmovu vəzifəyə təyin etdi (gülür).

- İşdən çıxmağınız aranızda olan münasibətə heçmi soyuqluq qatmadı?

- Əsla! Şakir müəllim çox yaxşı insandır və mən onun xətrini çox istəyirəm. Hətta, işdən uzaqlaşmağıma baxmayaraq 1998-ci ildə onun sərəncamı ilə Sumqayıtda mənim 60 illik yubileyim təmtəraqlı şəkildə keçirildi.

- Yaşınızın üstünə bir yaşda əlavə olundu. Bu illər ərzində itirdiyiniz və ya hələ də qazanmadığınız nələrsə var?

- Əslində,bu həyatda mənçox şey itirmişəm. Anam qədər, atam qədər mənə doğma olan kəndimi, Qarabağmı itirmişəm. Düzdür, biz bir xalq kimi Qarabağımızı itirsəkdə,bu gün müstəqillik qazanmış bir xalqıq, dövlətik. Deməli, insan qazandıqca itirdikləridə olmalıdır. Qazandıqlarım: ailəm, övladlarım, 12 nəvəm və dostlarımdır. Lakin hələ də edə bilmədiklərim, deyə bilmədiklərim oldu. Həyatda çox şeyi görsəmdə, amma azını ifadə eləmişəm. Buna zaman icazə vermədi.Bəlkə də indi mən 60-70 kitabın müəllifi olardım. Çünki yaradıcılığıma az zaman ayırmışam, o zaman ailəmi saxlamaq üçün ancaq çörəkpulu dalınca qaçırdım.

- Yaradıcı insanların çox zaman kənardan dəstəyə ehtiyacı var. Bilirik ki, bir kitabın çap olunması müəyyən vəsait tələb edir. Bu dəstəyi görmədiyiniz üçün olubmu özünüzü qınayasız, şeiriyyətdən soyuyasınız?

- Bilirsiniz, mən heç kəsə maddiyyata görə ağız açmamışam. Bu işdə mənə hər zaman övladlarım kömək edir. Düşünürəm ki, bir yetimin əlindən tutmaq, ona kömək etməkbir kitab çıxartmaqdan daha irəlidir. Məni ən çox narahat edən bu gün mənəviyyatın aşağılanmasıdır, gödəniyyətin mədəniyyəti üstələməsidir. Var maddi nemətlər, var mənəvi nemətlər. Amma nədənsə insanlar özlərini maddi nemətlərin yanında daha yaxşı hiss edirlər.

Məni yarı yolda atan çox olub,

Çox zaman yollada yollaşmamışam.

Çox olub qolumdan tutan çox olub

Heç kəsin qolundan sallaşmamışam.

- Övladlarınızdan söz düşmüşkən, onlara həsir etdiyiniz "Gör kimə tapşırıb gedirəm sizi" şerinizin misralarının birində "Nə mən özüm bir gün gördüm, nə sizə bir gün ağladım" qeyd etmisiniz. Nədir sizi bu qədər incidən?

- Mən bir müddət övladlarımın qarşısında çox aciz qaldım. Valideyn üçün həyatda bundan betər nə ola bilər?!Hətta elə anlar olurdu ki, özümü gücsüz hiss edirdim, peşmançılıq belə çəkirdim. Çünki yaratmaq asandır, əsas onu yaşatmaqdır.Bəlkədəonlar məndən bir ata kimi razı qala bilərlər, amma mən özüm-özümdən razı deyiləm. Dost-tanış, əhatəm geniş olsada,bu günə kimi heç bir övladımı dövlət işinə düzəltdirmək üçün kiməsə ağız açmamışam. Belə olsaydı, bu gün mənim 3 oğul övladım yanımda olardı. NiyəonlarRusiya torpağında yaşayıb, oranın puluyla dolanmalı, oranın çörəyini yeməli, havasını udmalıdırlar. Axı bizi torpaqlarımızdan didərgin salan elə Rusiya deyilmi...

- Bildiyimiz kimi, "həmkarlar” tərəfindən işçilərə sanitoriya və mehmanxanalarda istirahətlər təşkil olunur. Bəs özünüz bunlardan nə dərəcədə yararlanmısınız?

- Deyərdim ki, yalnız Sovet dönəmində nümayəndə heyətinin tərkibində turist qrupunun rəhbəri kimi Almaniyaya, Bolqarıstana getmişəm. Qarşıda Lüdviqshafen şəhərinin 40 illik yubileyi gəlir, bəlkə o zaman xatırlansam, böyük həvəslə gedib iştirak etmək istərdim.Və onuda deyim ki, həmişə Təbriz şəhərində olmağı arzulamışam. Qəribəsi də burasındadır ki, ora getmək digər yerlərə gedib istirahət etməkdən çox asan başa gəlir. Amma, hələlik nəsib olmayıb...

- Əşrəf müəllim, bu gün ədəbi mühit sizi qane edirmi?

- İnsanların bir-birlərini inkar etməsi, keçmişlərini danmağı məni çox narahat edir. Düzdür, zövqlər müxtəlifdir, kimsə kiminsə yaradıcılığını bəyənməyə, qəbul etməyə bilər, ancaq inkar etməyin özü bir hazqsızlıq olar.

- Söhbət ədəbi mühitdən düşmüşkən, bugünün ümidverici gənc nəslindən kimlərin adını çəkə bilərsiniz?

- Savadlı, bacarıqlı gənclərimiz çoxdur. Onlardan: Günel Eyvazlı, Elvin Əlizadə, Aybəniz Əliyarlı, Xəqani Əmiri, Xatirə Fərəcli, Gülnarə, Feyziyyə, Səhər, Xuraman Hüseynzadə, Emil Piri və başqalarını misal çəkə bilərəm. Onların hər birinin yaradıcılığı ilə yaxından tanışam, həyata baxışları və fikirləri çox fərqlidir.

- Uzun müddətdir Sumqayıtda yaşayırsınız. Şəhərimiz günü-gündən inkişaf edir, dəyişir. Şəxsən siz, daha hansı yeniliklərin şahidi olmaq istərdiniz?

- Mən insanların bir-birinə doğmalaşmağını, isti münasibətini görmək istərdim. Yəni insanın xarici aləmi ilə daxili aləmi bir-birini tamamladığı kimi, istərdim ki, şəhərimizin xarici gözəlliyi ilə daxili gözəlliyi üst-üstə düşsün. Günü-gündən çiçəklənən şəhərimizin bəzəkli binalarının arxasında gülər üzlərin, xoşbəxt simaların olmasını arzulayıram.

- Dəyərli vaxtınızı ayırıb, suallarımızı cavablandırdığınız üçün çox sağ olun. Fürsətdən istifadə edib Xeberle.com saytının kollektivi və öz adımdan doğum gününüzü təbrik edirəm.

Söhbətləşdi: Fərqanə Abdulova
Xeberle.com