Jurnalistika fəaliyyətimdə Azərbaycan teatrının inkişafında mühüm rol oynamış bir neçə korifey aktyorlarla görüşüb, müsahibə almışam. Onlardan biri də Azərbaycanın xalq artisti, Stalin mükafatı laureatı Rza Əfqanlı olub. Onunla Sumqayıt Dövlət Dram Teatrında rast gəməyimin səbəbkarı mərhum jurnalist, "Sosialist Sumqayıtı” qəzetinin şöbə müdiri Sevil Bayramova olmuşdur. O vaxtlar mən orta məktəbi təzə bitirmişdim, qəzetdə korrektor işləyirdim. Tez-tez müxtəlif mövzularda məqalələrlə çıxış edirdim. Bir gün Sevil xanım məni yanına dəvət edib ded ki, bəs Sumqayıt teatrında Nəcəf bəy Vəzirovun "Müsibəti Fəxrəddin” tamaşası oynanılacaq. Bakıdan Rza Əfqanlı gəlib. Tamaşada Rüstəm bəyin rolunu oynayacaq. Onunla görüşüb, müsahibə alarsan.

-Axı mən hara, Rza Əfqanlı hara? – deyə, tapşırığı yerinə yetirməkdən imtina etmək istədim. ( o yaşlı nümayəndələri mən əlçatmaz sayırdım. Hardasa bir az da utanırdım).

-Jurnalist öz peşəsini yerinə yetirməlidir. Bu, redaksiyanın tapşırığıdır.

Həmin axşam "Müsibəti Fəxrəddin” tamaşasına baxdım. Çox xoşuma gəldi. Musiqi, dekorasiyalar, aktyorların oyunu diqqət çəkirdi, Rza Əfqanlımnın yaratdığı obraz isə daha dolğun, daha inandırıcı idi.

Onu da deyim ki, xalq sevgisinə nail olmaq insan üçün şərəfdir. Rza Əfqanlı səhnəyə daxil olanda bütün zal ayağa qalxlıb onu alqışladılar. Mənə elə gəldi ki, o, hamıya təzim edəcək, minnətdarlığını bildirəcək, bu, 18 yaşında bir gəncin təxəyyülü idi. Lakin belə olmadı. Rza Əfqanlı həmin an öz obrazını yaratmağa başladı və tamaşaçılar yerlərində əyləşib nəzərlərini səhnəyə dikdilər. Əsər başa çatdı. Həmin günü bu dahi sənətkardan müsahibə ala bilmədim. Daha doğrusu cürət etmədim. Bu haqda Sevil müəlliməyə deyəndə o, belə cavab verdi: "Belə getsə jurnalist olmaq arzuna çata bilməyəcəksən. Utanmağın yeri deyil. Sən vəzifə borcunu yerinə yetirirsən, başa düşürsən”?

Bir neçə gündən sonra yolumu Səməd Vurğun adına mədəniyyət sarayına saldım. Bilet alıb, zala keçdim. Həmişə olduğu kimi anşlaq idi. Tamaşa qurtarandan sonra onu xeyli gözləməli oldu. Qrim otağından çıxdı, ona deyəndə ki, yerli qəzetin müxbiri gəlib, "kimdir?” deyə soruşdu. Məni göstərdilər. Rza Əfqanlı əlini çiynimə qoyub əvvəlcə sərt, sonra sifətinə az da olsa təbəssüm verib dedi:

-Ə, budur jurnalist?

-Bəli, mənəm, -deyə cavab verdim.

-A bala nədir sənə evdə çörək vermirlər?

Yaman pərt oldum. Fikirləşdim ki, yəqin müsahibə alınmayacaq. Həmin vaxt mən həqiqətən çox arıq idim. Məyus olduğumu görən sənətkar qoluma girib dedi:

-Görürəm utanırsan. Utananın isə oğlu olmur, gəl gedək, - dedi və məni özü ilə aktyorların otağına apardı. Bir qadın ona çay gətirdi.

-İçirsən, oğlum? - deyə qayğıkeşliklə soruşdu.

-Yox, sağ olun.

-Hə qəhrəman başla görək, - deyb çayı qabağına çəkdi.

-"Dağlarda döyüş” filminə bir neçə dəfə baxmışam. Orada...

Rza Əfqanlı sözümü kəsib, asta-asta danışmağa başladı.

-Bilirsən, ay oğul, o film mənim üçün çox əzizdir. Soruşa bilərsən, niyə? Çünki mən özüb İranda, azərbaycan ailəsində doğulmuşam. Uşaqlıq illərim ağır keçib. Danışsam çox vaxt aparacaq. Həmin filmin rejissoru Kamil Rüstəmbəyov məni çəkilişə dəvət edəndə məmnuniyyətlə razılıq verdim. Çünki əvvəlcə Ə.Muğanlının "Dağlarda döyüş” kitabını oxuyub, bəyənmişdim.

-Siz filmdə Fərruxun atası Sarxan rolunu ifa edirdiniz.

-Elədir. Fərrux rolundan hamı razı qalmışdı. Şahmar Ələkpərovin kinoda ilk rolu idi. Gənc olsa da, istedadlı aktyordur. Onun gələcəyinə inanıram. Həm də filmdə güclü aktyor ansamblı var idi. Mövsüm Sənani, Məlik Dadaşov, Ətayə Əliyeva, Oveliya Sənani, Suleyman Ələsgərov və başqaları. (Müsahibə aldığım vaxtdan 47 il keçsə də, filmlə bağlı vikepediyaya daxil olub, bəzi məqamlarla tanış oldum. Sovetlər birliyində bu filmə 2 milyon 500 nəfər tamaşaçı baxmışdır)

-Siz "Kəndlilər”, "O olmasın, bu olsun, " Aygün”, "Qanun naminə”, "Mən ki, gözəl deyildim” və s. filmlərdə çəkilmisiniz. Hansı rol sizin üçün daha əzizdir?

Rza Əfqanlı çaydan bir qurtum içib, düşünmədən dedi:

-Hamısı. Yəqin ki, "O olmasın, bu olsun” filminə baxmısan, eləmi?

-Bəli.

-Orada mən epizodik rola çəkilmişəm. Mirzə Cəlil Məmməquluzadə obrazını yaratmışam. Çoxları deyə bilər ki, bu nədir, kiçik bir obrazdır, niyə çəkilirsən. Yox, a bala, elə deyil axı. Sənətkar üçün rolun böyüyü, kiçiyi yoxdur. Həm də fikir verin, mən kimin obrazını yaratmışam? Mirzə Cəlilin. Bunun özü bir şərəfdir. Ona görə də bu obraz da mənim üçün doğmadır. Bilirsən a oğul, (mənə gah oğlum, gah da bala, deyə müraciət edirdi- müəllif) övladın doğması, ögeyi olmur. Sənətdə də belədir.

-Sumqaylt teatrı gəndir, aktyorları da gəncdir. Onlarla bir səhnədə oynamaq sizdə hansı təəssürat yaradır?

-Onu deyim ki, cavanlarla bir səhnədə oynayanda ilk növbədə özümü cavan hiss edirəm. İkincisi, məsuliyyətim artır. Niyə? Fikirləşirəm ki, bu gənc aktyorlar təcrübəli sənətkardan nəsə öyrənmək istəyirlər. Səhv buraxmaq, könülsüz oynamaq gənclərdə başqa fikir yarada bilər. Buna isə qətiyyən yol vermək olmaz.

-Sumqayıt aktyorlarından kimin gələcəyinə inanırsınız?

-Valeh Kərimov, Vaqif Əliyev, Elmira Həşimzadə, Hacı Xəlilov, Kamil Xudaverdiyev. İstedadlı gənclərdir. "Müsibəti Fəxrəddin”də tərəf müqabil olmuşuq. Onların gələcəyinə ümidliyəm.

-Sizin həyat və sənət yolunuz zəngindir. Sumqayıtda çalışmaqla siz sumqayıtlı aktyorlarına bir növ dərs keçirsiniz. Bakıdan Sumqayıta gəlməkdə peşman deyilsiniz? (gülür)

-Nə danışırsan a bala, Məgər cavan olmamışam? Mən də kimlərdənsə öyrənmişəm və indi də onları hörmətlə yad edir, dünyasını dəyişənlərə rəhmət oxuyuram.

-Arzunuz?

Rza Əfqanlı fikrə daldı. Sifətinə sanki ağır bir kədər qondu. Sonra dərindən nəfəs alandan sonra dedi:

-Cavansan. Gələcəyin qabaqdadır. Çox oxuyub, çox şeylər öyrənəcəksən. Dediklərim mətbuat üçün deyil. Yazsan da, nə redaktorunuz, nə də senzura buraxmayacaq. Arzum o taylı, bu taylı Azərbaycanın bütöv, müstəqil dövlət kimi görməkdir.

-Müsahibəyə görə çox sağ olun.

-Dəyməz a bala. Həm də heç soruşmadım, adın nədir?

Eyruz Məmmədov,

Respublikanın əməkdar jurnalisti

(1970)

Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.