Türkiyənin İqtisadiyyat naziri Nihad Zeybəkçi ölkəsinin Avrasiya İqtisadi Birliyi (AİB) ilə gömrük razılaşması imzalamaq niyyətində olduğunu açıqlayıb. Türk nazir bu razılaşma sayəsində Avropa Birliyi ilə olan gömrük razılaşmasını pozmaq istəmədiklərini də bildirib. Nazirin bu çıxışı həm Azərbaycan, həm də Ermənistan ictimaiyyətində müəyyən reaksiyalara səbəb olub. Erməni ekspertlər üzv olduğu koalisiya ilə Türkiyənin müqavilə bağlamaq istəyini Ermənistan-Türkiyə sərhədinin açılması üçün şans kimi dəyərləndirir.
Sözügedən saziş imzalanacağı təqdirdə bunun Türkiyə ilə Ermənistan arasında sərhədlərin açılması məsələsi və bu hadisənin Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərinə təsiri ilə bağlı Azərbaycanın keçmiş xarici işlər naziri, politoloq Tofiq Zülfüqarovun Axar.az-a müsahibəsini təqdim edirik:
- Tofiq müəllim, Türkiyə ilə Ermənistan arasında sərhədlərin açılması məsələsi zaman-zaman gündəmə gəlib. Türkiyənin İqtisadiyyat naziri Nihad Zeybəkçinin son açıqlaması isə bu məsələni daha da aktuallaşdırıb. Ankaranın Avrasiya İqtisadi Birliyiylə (AİB) gömrük razılaşması imzalanmasına necə baxırsız?
- Hesab edirəm ki, bu, normal bir addımdır. Bilirsiniz ki, Türkiyənin Avropa Birliyi ilə gömrük razılaşması var və türk malları AB-yə rüsumsuz ixrac olunur. İndi Türkiyə iqtisadiyyatının imkanları daha genişdir və buna görə də yeni bazarlar əldə etmək istəyir. Türkiyənin AİB-lə gömrük razılaşması niyyəti də bu marağı əks etdirir.
- Türk nazirin açıqlamasının regionda geosiyasi dəyişiklərin getdiyi bir vaxta və Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Bakı səfərindən öncəyə təsadüf etməsi zamanlama baxımından diqqət çəkir. Çünki sözügedən bəyanatın bir ucu da Ermənistanla sərhədlərin açılmasına toxunur...
- Türkiyə dəfələrlə Ermənistanla əlaqələrin birbaşa Ermənistan-Azərbaycan konfliktindən asılı olduğunu bəyan edib. Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllində nə zaman real bir irəliləyiş olarsa, sərhədlərin açılması və əlaqələrin inkişafı da o zaman gündəmə gələ bilər. İndiki mərhələdə Ermənistanın danışıqlarda qeyri-konstruktiv mövqeyi və işğal edilmiş torpaqlarımızı azad etməməsi sərhədlərin açılmasını tamamilə mümkünsüz edir. Ona görə də inanıram ki, Türkiyə prezidenti səfər əsnasında növbəti dəfə Ermənistan-Azərbaycan konfliktinə öz münasibətini bildirəcək və bu məsələyə nöqtə qoyacaq.
- Türk nazirin sözügedən açıqlamasına Ermənistanın reaksiyası gecikmədi. Hətta Ermənistan XİN-i bəyan edib ki, AİB-lə razılaşmaq üçün bütün üzvlərin razılığı lazım olacaq. Üstəlik, düşmən ölkənin rəsmi və ekspert dairələində bu məsələyə İrəvanın yeni şansı kimi baxırlar. Hətta ermənilər sevinclərini belə gizlətmirlər...
- Bu, bir növ siyasi alverə oxşayır. Çünki buna razılıq və istək ilk növbədə Rusiyadan asılıdır. Ermənistanın iqtisadiyyatı o qədər kiçikdir ki, bu və ya digər qərar qəbul olunarsa, İrəvanın iqtisadi maraqları heç bir əhəmiyyət kəsb etməyəcək. Ermənistanın istəyi ortaya siyasi ambisiyaları qoymaqdır. Bu, birinci dəfə deyil. Rusiya bu ökəni yetərincə idarə edir. Əgər doğurdan da Moskva qərara gəlsə ki, Türkiyə Avrasiya İttifaqına üzv ola bilər, o zaman Ermənistanın mövqeyi nəzərə alınmayacaq.
- Ankaranın AİB-lə gömrük sazişi Azərbaycana, xüsusilə də Qarabağ məsələsinə nə kimi təsiriləri ola bilər?
- Hələ ki, bu, proseslərin ilkin mərhələsidir. Ona görə də indiki mərhələdə proqnozlar vermək düzgün olmaz. Əgər real danışıqlar başlasa və Ermənistan nizamnamənin bəndlərinin əksinə çıxsa, onda vəziyyət dəyişə bilər. Yəni danışıqlar başlasa, göstərəcəklər ki, hansısa istisnalar var. Ermənistanın bu və ya digər halda bu prosesə qoşulmamasını istisna etmirəm. Sadəcə olaraq, ticarət mübadiləsi ittifaqın əsas oyunçuları arasında artacaq. Təbii ki, Rusiya, Türkiyə, Belarus və Qazaxıstanı nəzərdə tuturam. Digər kiçik üzvlər isə böyük rol oynamayacaq. Ona görə də ilkin mərhələdə hansısa real mövqelər bildirmək düzgün deyil. Türkiyə assosiativ bir üzv də ola bilər, ona təşkilatın içərisində hansısa güzəştlər də verilə bilər. Yəni danışıqlar çərçivəsində müxtəlif ideyalar reallaşa bilər. Hesab edirəm ki, Ermənistan bu prosesə əngəl törədə bilməyəcək. Ümumilikdə Türkiyə-Rusiya əlaqələrinin güclənməsi Azərbaycanın xeyrinədir. Əgər bu iki dövlət arasında əlaqələr və iqtisadi əməkdaşlıq güclənərsə, bu, Azərbaycana müsbət təsir edə, xüsusən də Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllinə təkan verə bilər.
- Tofiq müəllim, ekspertlərin fikrincə, Türkiyə prezidentinin Bakıya səfərində bu məsələ müzakirə olunacaq...
- Hesab etmirəm ki, indiki mərhələdə bu mövzuya aid açıqlamalar olacaq. Çünki Türkiyə tərəfindən siyasi iradə ortaya qoyulub: Ermənistanla müxtəlif sahələrdə əlaqələr Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllindən keçir. Bu, bir siyasi xətdir. İstər təşkilata üzvlük, istərsə də digər məsələlərdə bu xətt özünü həmişə büruzə verəcək. Ona görə də narahatlıq üçün heç bir əsas görmürəm.
- Türkiyə prezidentinin Bakıya bu səfərinin daha məhsuldar olacağı bildirilir. Ümumiyyətlə, Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Bakı səfərində nələr gözlənilir?
- Birincisi, Azərbaycan və Türkiyə dövlət başçılarının qarşılıqlı səfərləri hər zaman əhəmiyyətlidir və hansısa siyasi, iqtisadi sahələrdə yeni imkanlar açır. Bu baxımdan istisna etmirəm ki, səfər nəticəsində Bakı-Ankara əlaqələri daha da güclənəcək. Bu, əhəmiyyətli səfərdir və heç bir amil ona kölgə sala bilməyəcək. Səfər əsnasında iki ölkə arasında müxtəlif sahələrdə, siyasi, iqtisadi və müdafiə məsələlərində əməkdaşlığın güclənməsi ön planda olacaq. Ən vacib məsələrdən biri də kommunikasiya və tranzit məsələləridir. Gündəm çox genişdir və bu çərçivədə müxtəlif mövzular müzakirə olunacaq.
- Ərdoğan Bakıya səfərinin ardınca BMT-nin Nyu Yorkda keçiriləcək sentyabr sessiyasına qatılacaq. Sessiya çərçivəsində Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirlərinin görüşü gözlənilir. Bu fonda Dağlıq Qarabağla bağlı hazırkı danışıqlar prosesini necə dəyələndirirsiz?
- Zənnimcə, bu məsələlərin bir-birilə bağlılığı yoxdur. Çünki Türkiyə prezidenti ənənəvi olaraq sessiyada bu dəfə də regionda gedən proseslərə yer ayıracaq. Əslində, bu, çox ciddi siyasi bir hadisədir. Türkiyə prezidenti Qarabağ məsələsinin həlli ilə bağlı ölkəsinin mövqeyini beynəlxalq ictimaiyyətə çatdıracaq. O ki qaldı nazirlərin növbəti görüşünə, bundan öncəki görüş heç bir nəticə vermədi, sadəcə nazirlərin yenidən görüşməsinə dair qərar alındı. Dövlət başçılarının görüşünə hazırlıqlar barədə hansısa fikirlər səsləndirilir. Mən bu məsələyə bir az pessimist baxıram, ona görə ki, Serj Sərkisyan gələn ilin martında prezidentlik səlahiyyətlərini itirir və bundan sonra o, seçkilərə gedəcək. Seçkilərdə ən çox mandat toplamış partiya isə baş naziri seçəcək və beləliklə də Ermənistan parlamentli respublikaya keçəcək. Bunu ona görə yada salıram ki, bu proseslərə 5-6 ay qalıb və bu müddət ərzində Sərkisyan ona zərər gətirəcək heç bir siyasi addım atmayacaq. Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli üçün Ermənistan ilk növbədə işğal olunmuş ərazilərimizi boşaltmalıdır. Təsəvvür edə bilərsiniz ki, Sərkisyan bu ərəfədə hansısa bir addım atsın və danışıqlar aparsın? Onlar hansısa mövqelərini nümayiş etdirmək üçün prezidentlər səviyyəsində görüşə razılıq verə bilərlər, ancaq hamı başa düşür ki, bu görüşdən nəticə gözləmək mümkün deyil. Bu baxımdan nazirlərin görüşü də öz aktuallığını itirir, çünki sadəcə olaraq, coğrafi mövqe dəyişir. Yəni dəyişikliklər üçün heç bir əsas görmürəm.
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
