Hazırkı zamanda işsizlik problemi aktual mövzu
olaraq qalır. Hara getsək, bu problem haqqda yaşlı nəsildən gənc nəsilə qədər hamı
danışır və buna həll yolları axtarılır. İşsizlik hər bir dövrdə olduğu kimi bu gün
də öz aktuallığını qoruyan problem olduğundan bu dəfə oxucularımıza bu mövzuda
söz açmaq qərarına gəldik. İşsizlik bazar iqtisadiyyatına xas olan mühüm əlamətlərdən
biridir və iş qabiliyyətinə malik olan adamların bir qisminin iş tapa bilməməsi
nəticəsində yaranır. İş tapa bilməmələrinin kökündə müasir Elmi Texniki Tərəqqinin
inkişafıyla əlaqədar texnika və texnologiyanın insan əməyinin keyfiyyətinə təsir
etməsi göstərilə bilər. Beləliklə də işçi qüvvəsinə çox da ehtiyac qalmır. İşsizlik
problemi iqtisadi problem olmaqla yanaşı, həm də sosial bir problemdir. Sosial
problem kimi isə insanların həyat tərzini, yaşayış imkanlarını zəiflədir və çətinləşdirir.
Bu problemin insanların yaşayış tərzini daha da ağırlaşdırmaması üçün işsizlik
sığortası deyilən bir anlayış var: əgər işçilər işsizlik böhranının qurbanı
olarsa, onda dövlət öz işçilərinə onları işlə təmin edənədək təzminat
xarakterli maaş verir. Məsələn, işsizlik sığortası kimi vətəndaşlar Belçikada
aylıq 600 avro, Yunanıstanda isə 450 avro maaş alırlar. Bununla yanaşı, bu
işsizlik böhranından Səudiyyə Ərəbistanı, Qətər kimi dövlətlər ən az təsir görən
dövlətlər olmuşdur. Bu da onların əsas gəlir sahəsi olan neftin səmərəli
istifadəsindən irəli gəlir.
Məşhur iqtisadçı Oykeinin fikrincə, həddən artıq işsizlik külli miqdarda sosial
və iqtisadi məsrəflər yaradır. Bu sosial məsrəflər nəticəsində də insanlar öz
doğma yurdlarından və ailələrindən ayrılaraq miqranta çevrilirlər. Yaşadıqları
ölkəni tərk edən əmək miqrantlarının içində ölkəmizin vətəndaşları da mövcuddur.
Ölkəmizin ixtisaslı gəncləri miqrant olaraq getdikləri ölkələrin istər akademik
sahə, istərsə də digər peşə sahələrində həmin ölkələrə töhfə verməyə
çalışırlar. Ümumilikdə isə iqtisadçıların fikrincə, məşğulluq qabiliyyətinə
malik insanların ən azı 15 %-i işsiz qalarsa, bu zaman cəmiyyət üçün ağır
problemlər yarana bilər. Reallıq ölkəmizdə bu rəqəmin faiz çoxluğunun qənaətbəxş
olmadığını göstərir. Xüsusən son aylarda neftin qiymətinin düşməsi, manatın
devalvasiyası, nəticədə iqtisadi böhranın yarandığı bir zamanda Azərbaycanda
baş verən ixtisarların mövcudluğu buna gətirib çıxarıb. Eləcə də çox sayda ixtisarlar, təkcə bir ayda 3 min
bank işçisinin ixtisara düşməsi bu rəqəmin daha çox olduğunu deməyə əsas verir.
Milli Məclisin iqtisadi siyasət komitəsinin sədri Ziyad Səmədzadənin qənaətincə,
təbii ki, problemlər də var: "Odur ki, bizim hədəflərimiz yaranmış əlverişli
demoqrafik siyasətə uyğun olaraq yeni iş yerləri yaradılmasıdır. Əlbəttə ki,
indiki şəraitdə 30 min iş yerinin bağlanması Azərbaycan üçün ciddi məsələdir.
Biz bu məsələni sistemli şəkildə təhlil etməliyik. Artıq bu istiqamətdə böyük
işlər görülüb, yeni iş yerləri yaradılacaq”.
Acınacaqlı vəziyyətin yaranmaması üçün hər bir ölkənin əmək bazarını tənzimləyən
xüsusi bir proqramı olur. İqtisadi Tətqiqatlar Mərkəzinin sədri Qalib Toğrul
bildirir ki, bütün dünyada olduğu kimi, Azərbaycanda da işsizlik böyük
problemdir. Bundan ən çox əziyyəti isə gənclər çəkir. Xatırladaq ki, ölkəmizin
iqtisadiyyatı əsasən 2 sahədən ibarətdir: neft və qeyri –neft sektoru. Qeyri-neft
sektorunun isə 95 %-ni otellər, bazarlar, restoran və şadlıq evləri, gözəllik
salonları kimi sahələr təşkil edir. Bəs bu qədər iş sahələri varkən ixtisaslı gənclərimiz
nə üçün işsizlik problemiylə üz-üzədirlər? Digər tərəfdən, işsiz gənclərin gələcəkdə
qurulacaq olan gənc ailələrin təməlinə böyük mənfi təsirlərinin olacağına nəzər
yetirsək, o zaman işsizlik probleminin
bu təməli necə də möhkəm sarsıtdığını qeyd edə bilərik. Bəs hər bir dövlətin bu
problemin müxtəlif həll yollarını tapmağa çalışdığı bir zamanda ölkəmizdə bu məsələnin
həlli nə vəziyyətdədir?
2012-ci ilə görə Azərbaycanda işsizlərin sayının təxminən 248000 nəfər,yaxud da
5,3 % təşkil etdiyi yazılsa da, artıq illərdir ki, hər addımbaşı bir çox
insanda, ələlxüsus da bizlərə daha yaxın olan qonum-qonşuda işsizlərin sayının
çoxluq təşkil etdiyini görərək bu rəqəmin qat-qat daha çox olduğu qənaətinə gələ
bilərik. Bəs bu doğrudanmı həllolunmaz bir problemdir,yoxsa bəzi yüksək vəzifəli şəxslər bunun həllinə bilərəkdən laqeyd qalırlar?
Bir müddət öncə 600000-1000000 civarında iş yerlərinin yaradılması haqqında
olan fikirlər səslənsə də, bunların bir qədər şişirdilmiş rəqəmlər olduğunu desək,
yanılmarıq. Yeni açılan iş yerlərinin isə harada yaradılması, hansılarının dövlət,
yaxud özəl iş olması, neçəsinin mövsümi yaxud da daimi olması, nə zaman
bağlanacağı haqqda məlumatlar isə demək olar ki, yoxdur.
Ölkəmizdə hazırda işsizlik probleminin artdığı bir vaxtlarda bu, azmış kimi
30000 iş yerinin bağlanması işsizlərin sayının kəskin artmasına səbəb oldu. Nəzərə
alaq ki, 30000 iş yerinin bağlanmasıyla yalnız minlərlə insan işsiz qalmır, həmçinin
öz ailələrinə çörək apara bilməmək problemi, digər mənəvi-psixoloji sarsıntılar
da yaranır. Ümumilikdə isə belə bir mənzərə yaranır: minlərlə insan həm işsiz,
həm də çörəksiz qalır. Eləcə də Sumqayıtda STP, həmçinin Azərboru, Azəralüminium,
Etilen və Polietilen kimi bir çox iri müəssisələrin bağlanmasıyla əlaqədar
olaraq Sumqayıt əhalisinin və rayonların bir çoxunun çörək qazanmaq ümidiylə
Bakıya üz tutmaları mövzusuna toxunduqda, istər-istəməz nədənsə bir dayının
sözləri yada düşür: ”Vaxt vardı, hamımız rayonlardan Sumqayıta işləmək üçün gəlirdik.
İndi isə Sumqayıtda iş olmadığından tezdən
Bakıya gedib, axşam Sumqayıta qayıtmalı oluruq”. Digər tərəfdən isə
işsizlik nəticəsində bir çox şəxslərin şəxsi maşınlarıyla taksi sürücüsü olaraq
çörək qazanmağa çalışdığı bir vaxtda bəzi məmurların bunlara imkan verməmələri əhaliylə
hökumət işçiləri arasında çox zaman gərgin mübahisəyə səbəb olur. Hətta
ölkə başçısı da ölkədəki ixtisarla bağlı fikir səsləndirib. 2015-ci ilin 9 ayının yekunları ilə bağlı Nazirlər
Kabinetinin iclasında prezident İlham Əliyev ölkədə bu müddət ərzində 67 min iş
yerinin açıldığını, onun 30 mininin bağlandığını qeyd edib. Ölkə başçısı
bildirib ki, həmin iş yerlərinin nə səbəbdən bağlandığı araşdırılmalıdır.
Axtarışlarda olarkən Nicat Quluzadə adlı gənc
jurnalistin fikirlərinə rast gəldik və bunu sizlərlə paylaşmaq qərarına gəldik. "Əgər iş tapa
bilmiriksə, günah özümüzdədir. Məsələn, mən özüm tələbə olduğum zaman pulsuz da
olsa, iş təcrübəmi artırmaq üçün öz ixtisasıma dair işlərlə məşğul olurdum. Bu
isə mənim əmək kitabçama iş təcrübəsi kimi yazılırdı. Hərbi xidməti başa
vurduqdan 6 ay sonra iş tapa bildim. Düzdür,
hal- hazırda tanışlıqla və müəyyən qədər rüşvətlə işə düzəlmək halları olsa da,
bunu biznes sahəsinə aid etmək olmaz. Tələbələrə, magistrlərə məsləhətim budur
ki, təhsil alan zaman işləyin ki, əmək kitabçanıza iş təcrübəsi yazılsın və gələcəkdə
iş problemi yaşamayasınız”. İndiki şərtlərə görə bütün işlərin vətəndaşları əmək
kitabçasıyla təmin etdiyini tam qətiyyətlə demək olmaz. Bu sitata cavab olaraq əsl
real həqiqəti jurnalist Nicat Quluzadənin elə öz adaşı Nicat adlı bir gəncin şərhindən
verə bilərik: "Mən 6 aydır ki, bankda kredit mütəxəssisi kimi işləyirəm, lakin
bu müddət ərzində bir qəpik də qazanmamışam. Nədir-nədir bütün bunların sonunda
ayda mənə 220 manat maaş verəcəklər”.
İnsanların iş tapmağa nə qədər ümidli olub-olmaması həmin ölkənin
iqtisadiyyatının dayanıqlılığından irəli gələn amildir. Bu dayanıqlılıq amilini
yaradan isə bizlərik, yəni işsiz qalan cəmiyyətin vətəndaşları.
Nail Mehdiyev
Xeberle.com
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.