"Az qalır desinlər ki, "burnuna sağlıq”, "qulağına sağlıq”, nə bilim, daha harasına sağlıq..."
Dilimizə son vaxtlar çoxlu əcnəbi, qeyri-müəyyən sözlər keçməkdədir. Sual verirəm, Azərbaycan dilində "əhsən!" kimi gözəl bir söz varsa, nəyə görə "bravo” deməliyik?! Bunu adətən yalnız yüksək səviyyədə oynanılmış tamaşanın sonunda zaldan qışqırıb deyirlər ki, bu da dünya teatr aləmində qəbul olunmuş bir şeydir. Ancaq bunu gündəlik danışıqda işlətmək düzgün deyil. Türk qardaşlarımızın əcnəbilərdən götürdükləri "pardon” sözünü də işlətməyə ehtiyac yoxdur. Onlar ümumiyyətlə türk dilini həftəbecərə döndəriblər. "Maraqlı” sözü olduğu halda ruslar kimi "interesan” deyirlər. Əgər türk qardaşımız əzizlərimiz olan balaca, kiçik balalara "küçük” deyirlərsə, biz də elə deməliyikmi? Bəs onda itin balasına nə deməliyik – yoxsa "yavrum” deməliyik? Bu barədə sosial şəbəkələrdə də dəfələrlə yazmışam. Bəzi virtual tanışlarımız (xüsusilə özlərini "şair tayfası”na yaxın hesab edən xanımlar) şair dostlarımızın şeirlərini bəyənərkən, türk qardaşlarımız kimi yazırlar: "ağzına sağlıq”, "əllərinə sağlıq”. Az qalır desinlər ki, "burnuna sağlıq”, "qulağına sağlıq”, nə bilim, daha harasına sağlıq… Hər dəfə də irad tutub, yazıram ki, ay qardaş, ay xanım, belə yazmayın, dilimizdə "afərin!”, "əhsən!”, "var ol!”, "yaşa!”, "yüz yaşa!”, "min yaşa!” və s. kimi sözlər varsa, bu "ağzına sağlıq”, "burnuna sağlıq” nəyə lazımdır? İrad tutanda inciyirlər. Bəhanələri də bu olur ki, filan söz fars sözüdür, ərəb sözüdür və s. Onda gərək Nizamini, Füzulini, elə Əliağa Vahidi də oxumayaq, qəzəllərini əzbərdən söyləməyək.
Qardaş, axı dilimizdə kök salmış minlərlə ərəb-fars sözləri var, indi ədəbiyyatımızı, dilimizi təftiş eləməliyik? Onda gəlin dilimizdəki mahnılarda belə işlənən rus sözü "samovar”ı da çıxardaq ("samovara od salmışam, istəkana qənd salmışam…” – Dahi Rəşid Behbudovun ən gözəl mahnılarından biri!). Bu qayda ilə nə "raket” deyək, nə də "kosmos”, "traktor”, "ekskavator”, "maşın”, "televizor”, "telefon”, "tramvay”, "rels”, "diktofon”, "televizor”, "internet”, "kolbasa”, "peçeni”… Hansını deyək?
Dərd ondadır ki, bəziləri (xüsusilə - jurnalistlərimiz, müğənnilərimiz…) öz kənd, bölgə ləhcələrini zorla dilimizə gətirmək istəyirlər. Qoy inciməsinlər (əslində biz inciməliyik), bəzi müğənnilər guya xalqa daha yaxın olduqlarını, "xalq dilində” oxuduqlarını diqqətə çatdırmaq üçün hətta geniş auditoriya, televiziyada belə başlayırlar ki, "qadoy mən alım…” Qardaş, "qadoy” nədir? Bütün Azərbaycan nə Ağsudur, nə Şamaxı, zəhmət çək ədəbi dildə oxu – bizdə "qadan alım” sözü var, "qadoy” yoxdur. Bəlkə onda şəkili qardaşlarımız Şəki ləhcəsində, Naxçıvanlı müğənni Naxçıvan, Lənkəranlı xanəndə Lənkəran-Masallı ləhcəsində oxumalıdır?
…Bu gün daha bir sözə görə əsəbiləşmişəm. Femida.az saytında Ceyhun Əhmədlinin təqdim etdiyi bir yazıda hörmətli deputatlarımızın birinin dilindən yazılıb: "Rusiyaya qarşı sanksiyalardan yana çıxış edirdilərsə”… Qardaş, bu "yana”nı niyə zorla dilimizə sırımaq istəyirsən (bu, yəqin ki, deputatın yox, C.Əhmədlinin "təbir”idir, Göyçə-Zəngəzur elindən gəlir)? Qardaş, dilimizdə "bağlı”, "əlaqədar” sözləri var ikən, 100 ildir ədəbi dilimizdə işlənməyən bu "yana”nı gətirib, niyə oxucuları "yana-yana” qoyursan?!
Nə isə, bu barədə uzun-uzadı danışmaq olar. Ancaq gəlin, hardan, hansı bölgədən olmağımızdan asılı olmayaraq, ədəbi dilə hörmətlə yanaşaq, ona "yamaq” vurmayaq. Qoy şəkili qardaşımız doğma elində "hayindi” ("indi”), "cübbə” ("gödəkçə”), qazaxlılar bibiyə "mama”, Naxçıvanda pomidora "qırmızı badımcan” desinlər, bu həmin yerlərin özünəməxsusluğudur və hamımız bunu normal qəbul edirik, xoşagələndir, ancaq ədəbi dil hamı üçün vahid və ilk növbədə ədəbi olmalıdır.
Rəhman Orxan,
Osman Mirzəyev adına
Respublika mükafatı laureatı.
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.