Həsən Hami: "Azərbaycanlılar geyimlərinə çox vəsait sərf edirlər. Mərakeşdə geyim-kecimə elə çox pul xərcləmirlər. Eyni zamanda, azərbaycanlılar yeni evlənən övladlarına yardım edir, onlara hətta öz ciblərindən pul da xərcləyirlər"

Azərbaycanla Mərakeş Krallığı arasında rəsmi əlaqələrin 20 ildən artıq tarixi var. 1991-ci ilin dekabrında Mərakeş Azərbaycanın müstəqilliyini ilk tanıyan ölkələrdən olub. 1992-ci il avqustun 25-də iki dövlət arasında diplomatik münasibətlər qurulub. Ölkələrimiz beynəlxalq təşkilatlarda, o cümlədən İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı çərçivəsində əməkdaşlıq edir. İkitərəfli əlaqələr müxtəlif sahələri əhatə edir. Mərakeşin Azərbaycandakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Həsən Hami ilə söhbətimiz ikitərəfli əməkdaşlığın bu günü və gələcək perspektivləri barədə oldu. Əvvəlcə səfir ənənəvi olaraq hər il iyulun 30-da qeyd olunan dövlət gününün tarixinə toxundu. Sonra isə ölkəmiz, onun mədəniyyəti və müxtəlif şəhərləri haqda danışdı...

- Bu il biz milli dövlət günümüzün 15 illiyini qeyd edirik. Bu, 1999-cu ildə Əlahəzrət Kral VI Məhəmmədin taxt-taca gəldiyi günə təsadüf edir.

- Cənab səfir, ölkələrimiz arasında münasibətlərin hazırkı vəziyyətini necə qiymətləndirirsiniz?

- Mərakeş və Azərbaycan arasında diplomatik münasibətlər 1992-ci ildə qurulsa da, sıx inkişaf dövrü son illərə təsadüf edir. 2007-ci ildə Azərbaycan Mərakeşin paytaxtı Rabat şəhərində səfirlik açıb və 2008-ci ildə Mərakeşin Bakıda səfirliyi fəaliyyətə başlayıb. Əlahəzrət Kral VI Məhəmməd və Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə siyasi əlaqələr çox yaxşı səviyyədədir. Bu münasibətlər biznes, investisiya, mədəniyyət, turizm və digər sahələri əhatə edir. Biz ərazi bütövlüyü və müstəqillik kimi zəruri məsələlərdə bir-birimizi qarşılıqlı şəkildə dəstəkləyirik. İqtisadi sahədə də əlaqələrimiz inkişaf edir. Biz Azərbaycanda iqtisadi atmosferi öyrənməyə çalışırıq və Azərbaycan da öz növbəsində Mərakeşin iqtisadi mühiti ilə tanış olur. Beynəlxalq səviyyədə əlaqələrimizi uğurla koordinasiya edirik. Bir sözlə, iki ölkənin münasibətlərinin səviyyəsi çox yaxşıdır.

Bir sözlə, Mərakeş Krallığı ilə Azərbaycan arasında bütün sahələrdə, xüsusilə siyasi sahədə çox yaxşı əlaqələr mövcuddur. İqtisadi müstəvidə əlaqələrin səviyyəsinə gəldikdə, onları da yüksək ikitərəfli əlaqələr müstəvisinə qaldırmaq istəyirik.

- Ölkələrimiz arasında mədəni əlaqələr necə inkişaf edir və bu sahədə əsas prioritetlər nədən ibarətdir?

- Mədəniyyət sahəsində də, təbii ki, əlaqələrimiz yaxşıdır və Mərakeş xalqı ilə Azərbaycan xalqı arasında sıx dostluq münasibətləri mövcuddur. Mədəniyyət sahəsində əlaqələrimiz hər zaman inkişaf edir. Təsadüfi deyil ki, bu günə qədər Azərbaycanda iki dəfə mədəniyyət günləri keçirmişik. Qeyd edim ki, 2007-ci ildə Azərbaycanla Mərakeş arasında mədəniyyət sahəsində əməkdaşlığa dair saziş imzalanıb. Sənədə əsasən iki ölkədə qarşılıqlı mədəniyyət tədbirləri keçirilir. 2008 və 2010-cu illərdə Mərakeşdə Azərbaycan mədəniyyəti günləri, 2009 və 2011-ci illərdə isə Azərbaycanda Mərakeş mədəniyyəti günləri gerçəkləşib. Əlbəttə, ardıcıl olaraq belə mədəniyyət günlərinin keçirilməsi əlaqələrimizin səviyyəsinin göstəricisidir. Ümid edirik ki, yaxın vaxtlarda Azərbaycan Mərakeşdə növbəti mədəniyyət günlərini təşkil edəcək. Əlbəttə, belə tədbirlərin keçirilməsi əlaqələrimizi daha da genişləndirir və yaxın gələcəkdə biz bunu davam etdirmək niyyətindəyik. Biz eyni zamanda incəsənət sərgiləri də keçirə bilərik. Hazırda Azərbaycan, Mərakeş və Fransa birlikdə bir sərgi layihəsinin üzərində çalışır. Bundan başqa Azərbaycan Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi ilə birlikdə də bir layihəmiz var. Digər sahələrdə də əməkdaşlığımız mövcuddur. Ötən il Bakıda Azərbaycan Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi ilə birlikdə Mərakeş filmləri həftəsi keçirdik. 7 filmin nümayiş olunduğu bu tədbir çoxlu tamaşaçını özünə cəlb  etdi.  Mərakeş Azərbaycanda keçirilən muğam festivallarında da iştirak edir. Mərakeş Krallığının Azərbaycandakı səfirliyi olaraq biz də bu əməkdaşlığa töhfə verməyə, o cümlədən ölkənizdə gerçəkləşən beynəlxalq mədəniyyət tədbirlərində iştirak etməyə çalışırıq. Sevindirici haldır ki, 2009, 2011 və 2013-cü illərdə Azərbaycanda keçirilən üç muğam festivalında Mərakeş də təmsil olunub. Mədəni münasibətlərimizin yaxşı səviyyədə olmasına misal olaraq Azərbaycanın ötən il Rabatda keçirilən ənənəvi "Mavazine" ("Ritmlər") festivalında iştirakını göstərə bilərəm. Azərbaycan, Qazaxıstan, Özbəkistan festivalın "İpək yolu" bölməsində iştirak etdi. Orada səsləndirilən muğamlar və xalq mahnıları tamaşaçılar tərəfindən hərarətlə qarşılandı. Bu beynəlxalq musiqi festivalı 2001-ci ildən başlayaraq hər il Mərakeşin paytaxtında keçirilir, Şimali Afrika, ərəb və digər xalqların musiqi nümunələrini əhatə edir. Ümumiyyətlə, "Mavazine" Mərakeşin tolerant xalq, Rabatın isə dünyaya açıq şəhər olması ilə bağlı imicini yüksəldən mühüm tədbirlərdən biridir. Dünyanın məşhur müğənniləri bu festivalda çıxış edib. Əlbəttə, Azərbaycanın da festivala qatılması mədəni əlaqələrimizin genişlənməsinə xidmət edir. Hesab edirəm ki, bizim təsviri sənət, musiqi, kino və ədəbiyyat sahəsində əməkdaşlığımız üçün də böyük imkanlar var. Məsələn, Mərakeş rəssamı Leyla Səid ötən il Azərbaycan Müasir İncəsənət Qalereyasında öz rəsmlərini sərgilədi. Bizdə, həmçinin gənc musiqiçilərin festivalı keçirilir ki, azərbaycanlılar orda iştirak edir. Öz növbəsində bizim gənc rəssamlarımız da Qız Qalasının yanında keçirilən rəsm festivalında da iştirak edirlər. Göründüyü kimi, mədəniyyət sahəsində qarşılıqlı mübadilə inkişaf edir.  Bundan əlavə, səfirlik Azərbaycanda akademiyaların, universitetlərin təşkil etdiyi bütün simpoziumlara qatılır.

Təhsil sahəsində əməkdaşlığa gəldikdə, demək lazımdır ki, ölkələrimizin təhsil nazirlikləri bununla bağlı saziş imzalamağa hazırdır. İki il öncə V Məhəmməd Universiteti ilə Bakı Dövlət Universiteti arasında əməkdaşlıq sazişi imzalanmışdır. Mərakeş universitetlərində Azərbaycan dilinin tədrisi bölməsi açılıb.

- Cənab səfir, bildiyimiz kimi, həm Mərakeş, həm də Azərbaycan geniş turizm imkanlarına malikdir. Bu sahədə əməkdaşlığın perspektivlərini necə qiymətləndirirsiniz?

- 2007-ci ildə Mərakeşlə Azərbaycan arasında mədəniyyət və turizm sahəsində əməkdaşlıq sazişi imzalanıb. Səhv etmirəmsə, bu saziş təkcə turist mübadiləsinə, qarşılıqlı səfərlərin təşkil olunmasına deyil, həm də turizm infrastrukturu sahəsində əməkdaşlığa imkanlar açır. Ölkəmizin turizm sahəsində böyük təcrübəsi vardır. 2013-cü ildə Mərakeşə 10 milyondan artıq turist gəlib. Böyük turizm imkanlarına malik olan Azərbaycan Mərakeşin təcrübəsindən yararlana bilər. Biz bu köməyi göstərməyə hazırıq. Ötən il Mərakeşə təqribən min nəfərdən çox azərbaycanlı turist gəllib.

- Maraqlıdır, Azərbaycan Mərakeşdə tanınırmı?

- Mərakeşlilər üçün Azərbaycan yeni ölkədir. Bəzən keçmiş sovet respublikalarını,  Qazaxıstan, Özbəkistanı, Qırğızıstanı bir-biri ilə qarışdırırlar. Ötən 5 ildə insanlarımız Azərbaycanı tanımağa başlayıb. Ona görə ki, ölkəniz son illər mötəbər beynəlxalq tədbirlərə evsahibliyi edir. Məsələn, Mədəniyyətlərarası dialoq, Dinlərarası dialoq, Avroviziya musiqi festivalı kimi beynəlxalq tədbirlər Azərbaycanı bütün dünyaya tanıtdı. 2015-ci ildə isə ölkəniz Birinci Avropa Olimpiya Oyunlarına hazırlaşır. Eyni zamanda 2017-ci il İslam Oyunları Festivalına evsahibliyi edəcək. Azərbaycan Avropa Şurası nazirlər şurasına sədirlik edir. Beləliklə də, ölkə tanınır. Əlbəttə, biz bir-birimizi həm də təbliğat yolu ilə tanıya bilərik.

- Cənab Hami, Mərakeş Azərbaycan turistinə hansı turizm növlərini təqdim edə bilər?

- Azərbaycanlı turist üçün cəlbedici, maraqlı məqamlara gəlincə, Mərakeş ecazkar turizm ölkəsidir. Möhtəşəm dağları, dənizi və səhrası ilə turistləri il boyunca özünə cəlb edir. Azərbaycanlılar üçün Mərakeşdə kənd turizmi də maraqlı olardı. Bu zaman turistlər ailələrdə yaşamaqla 4-5 gün istirahət edə bilərlər. Lakin azərbaycanlı turistlər daha çox lüks, böyük, təmtəraqlı hotelləri seçirlər. Ancaq mən turistlərinizə məsləhət görərdim ki, bilavasitə insanlar arasında ünsiyyətə imkan yaradan kənd turizminə də maraq göstərsinlər. Bundan başqa, Mərakeş dünyanın hər yerindən gələn məşhur sənətçilərin iştirakı ilə böyük beynəlxalq festivallar təşkil edir ki, bu da öz növbəsində turist axınına səbəb olur. Festival turizmi ayrı-ayrı sahələr üzrə musiqiçiləri birləşdirməklə yanaşı, turistlər üçün də çeşidli seçim imkanları yaradır. Məsələn, dini musiqilərin təqdimatı Fasda, caz Rabat və Tangierdə, pop, rep və digər musiqilər Kasablankada, amazing musiqisi və caz Aqadirdə, ərəb və milli musiqilərin təqdimatı isə Rabatda keçirilir. Bütün bu əyləncələr turistləri cəlb edir. Həmçinin Rabat, Aqadir, Mohammedia, Kasablanka və Mərakeş şəhərlərində keçirilən qolf turlarına bütün dünyadan insanlar gəlir.

Azərbaycan da öz növbəsində turizmin inkişafı üçün böyük səylər göstərir. Beynəlxalq konfranslar və festivallar sayəsində turizm sahəsi daha da inkişaf edir. Bakıda və Qəbələdə keçirilən musiqi festivalları bu baxımdan çox əhəmiyyətlidir. Qeyd etdiyim kimi, Azərbaycan İslam Oyunlarına, Avropa Olimpiya Oyunlarına ilk dəfə ev sahibliyi edəcək. Bunun özü də ölkənizin tanınması üçün yaxşı imkandır. Bir sözlə, Azərbaycanda turizm yavaş-yavaş inkişaf edir.

- Ölkələrimiz arasında kifayət qədər məsafə var. Bu mənada Azərbaycanda olduğunuz müddətdə iki xalqın hansı oxşar xüsusiyyətlərini aşkar edə bilmisiniz?

- Birinci məqam həm Azərbaycanda, həm də Mərakeşdə çoxmədəniyyətli cəmiyyətin formalaşmasıdır. Məsələn, Azərbaycan üç dini konvensiyanı bir araya gətirən ölkədir. Mərakeşdə də vəziyyət eynidir. Burada müxtəlif dinlərin, xalqların nümayəndələri yaşayır. Mərakeş daha çox Aralıq dənizi ölkələrinin təsirinə məruz qalıb. Bizim millətimiz ərəbdir. Bununla belə, Mərakeşdə bir ərəb xanımın ölkədə yaşayan hansısa bir xalqın nümayəndəsi ilə ailə qurması, yaxud mərakeşli gəncin digər millətdən olan xanımla evlənməsi normal hal kimi qarşılanır. Bu da bizim cəmiyyətin tolerantlığından irəli gəlir. Bu da bir mədəniyyətdir və demək olar ki, ölkəmizin böyük əksəriyyətini əhatə edir. Çünki mədəniyyət insanların bir-birini yaxşı başa düşməsindən, tolerantlıqdan başlayır. Məsələn, azərbaycanlı ilə mərakeşlinin ailə qurması iki müxtəlif mədəniyyətin bir araya gəlməsi deməkdir. Müasir dövrdə dünyaya inteqrasiya edən, o cümlədən Avropa ilə sıx əlaqələr quran Mərakeş öz ənənələrini də qoruyub saxlayır.

- Cənab səfir, Azərbaycanda olduğunuz müddətdə regionlarımıza baş çəkmək imkanınız olub?

- Mən Sumqayıt şəhərini çox bəyənirəm. Ona görə ki, Mərakeşdə də Sumqayıta bənzər şəhərlər var. Bakıdan Sumqayıta 28 km yol olsa da, bu mənim üçün problem deyil və imkanım olduqca bu şəhərə baş çəkirəm. Bu şəhərin insanları da gözəldir və orada özümü çox yaxşı hiss edirəm. Sumqayıt dəniz sahilində çox müasir və böyük şəhərdir. Bundan başqa, demək olar ki, Azərbaycanın bütün şəhərlərində, Gəncə, Şəki, Quba, İsmayıllı, Tovuz, Zaqatala və Şamaxıda olmuşam. Onların arasında Gəncə və Şəkini quruluşuna və ənənəvi abidələrinə görə Mərakeş şəhərlərinə bənzətdim. Kasablanka, Fas və Rabat şəhərləri həm müasirliyi, həm də ənənəviliyi özündə birləşdirir.

- Azərbaycanda olduğunuz müddətdə mərasimlərimizdə iştirak etmisinizmi? Sizcə, ənənələrimizdə hansı bənzərlik var?

- Burada əsas oxşar xüsusiyyəti önə çəkmək istərdim - bu, toylarda həddindən artıq çox pul xərclənməsidir. Avropalıya görə bu, yaxşı hal deyil. Lakin istər Mərakeş, istərsə də Azərbaycanda toylar çox gözəl, təmtəraqlı olur. Bundan başqa, azərbaycanlılar geyimlərinə çox vəsait sərf edirlər. Mərakeşdə geyim-kecimə elə çox pul xərcləmirlər. Eyni zamanda, azərbaycanlılar yeni evlənən övladlarına yardım edir, onlara hətta öz ciblərindən pul da xərcləyirlər. Əlbəttə ki, bu, gözəl adətdir. Mən Azərbaycan toylarında bunu da müşahidə etmişəm ki, əgər övladlar xoşbəxtdirlərsə, deməli, valideynlər də xoşbəxtdirlər.

- Cənab Hami, boş vaxtlarınız olanda Bakının tarixi yerlərinə, teatrlara, konsert proqramlarına gedirsinizmi?

- Daha çox Kukla Teatrına getməyi xoşlayıram. Ona görə ki, bu mədəniyyətin kuklalar vasitəsilə izahıdır. Düşünürəm ki, Kukla Teatrı təkcə kiçiklər üçün deyil, həm də böyüklər üçündür. Mən Azərbaycan dilini başa düşməsəm də teatrlara gedirəm və orda göstərilən tamaşaları hərəkətlərdən anlayıram. Bundan başqa, Bakıda yerli dostlarım var və onların evinə qonaq gedirəm.

Bu günə qədər Mali, Norveç, Cənubi Koreyada diplomat kimi fəaliyyət göstərmişəm. Mən bu ölkələrdə çalışıb Mərakeşə qayıtdıqdan sonra mənim üçün 3-4 ay çətin olur. Bilirəm ki, Azərbaycandan gedəndən sonra da sizin ölkə üçün darıxacağam.

Söhbət etdi: Mehparə Sultanova