XX əsrdən başlayaraq dünyanın ən aktual elmi-texniki problemlərindən biri, su ehtiyatlarının azalmasıdır. Beynəlxalq təşkilatların araşdırmalarına görə, 2050-ci ildə planetimizin hər dörd nəfərindən biri içməli su çatışmazlığından əziyyət çəkəcəkdir.
Azərbaycan Respublikasının ümumi su ehtiyatını yerüstü və yeraltı suları təşkil edir. Ümumi su ehtiyatının həcmi 36 km3 –dir. Su ehtiyatlarının, təqribən 21 km3-i transsərhəd sularının payına düşür. Cənubi Qafqazın su ehtiyatlarının 10%-i Azərbaycan Respublikasının payına düşür. Quraqlıq dövründə isə su ehtiyatlarının həcmi 28-30 km3-ə düşür. Rəsmi məlumatlara əsasən, respublika ərazisində yerüstü su ehtiyatlarından illik istifadə 11-12 km3, yeraltı su ehtiyatlarından illik istifadə isə 2,5-2,8 km3 təşkil edir. Respublikamızda irili-xırdalı 8000-dən çox çay mövcuddur və onların da hamısı Xəzər dənizi hövzəsinə aiddir. Azərbaycan Respublikasında çayların su ehtiyatı 28-30,3 km3-dir. Rəsmi statistik məlumatlara əsasən, respublikamızda su anbarlarının tam həcmi 21,4 km3 su tutumu olsa da, anbarlarda 11,2 km3 su mövcuddur. Müstəqillik əldə olunduqdan sonra Azərbaycan Respublikasında su ehtiyatlarından səmərəli istifadə olunması üçün su tutumu 450 mln.m3 olan "Taxta körpü” ,"Şəmkir-çay” , "Tovuz-çay” və "Göy təpə” su anbarları tikilib istifadəyə verilmişdir.
Azərbaycan su ehtiyatlarına görə dünyanın az təminatlı ölkələri sirasındadır. Azərbaycan Respublikasında su ehtiyatlarının mühafizə olunması, səmərəli istifadə edilməsi, su infrastrukturunun yaxşılaşdırılması istiqamətində bir çox tədbirlər həyata keçirilmişdir. Bu sahədə su təhlükəsizliyinin təmin edilməsi məqsədilə, yerüstü və yeraltı su ehtiyatlarının mühafizəsi, qiymətləndirilməsi, içməli su təchizatının yaxşılaşdırılması işləri aparılır, yeni qanunvericilik aktları qəbul olunmaqla norma və qaydalar təsdiq olunmuşdur.
Azərbaycan Respublikasının 26 dekabr 1997-ci il tarixli 418 saylı Qanunu ilə "Su Məcəlləsi” qəbul olunmuşdur. Bu məcəllədə, Azərbaycan Respublikasında su obyektlərinin istifadəsi və mühafizəsi ilə bağlı hüquqi münasibətlər tənzimlənir.
1999-cu ildə "Su təchizatı və tullantı suları haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunu qəbul olunmuşdur. Bu qanunun məqsədi istehlakçıların dövlət standartlarının tələblərinə cavab verən keyfiyyətli və lazımi miqdarda su ilə təmin edilməsi, tullantı sularının axıdılması sahəsində münasibətləri tənzimləyir.
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 17 yanvar 2000-ci il tarixli 7 saylı Qərarı ilə "Suların dövlət uçotu Qaydası” təsdiq edilmişdir. Bu qayda Azərbaycan Respublikasının yerüstü və yeraltı su obyektlərinin istifadəçilərinin və dövlət monitorinqinin uçot məlumatlarına əsaslanaraq, suların dövlət uçotunun aparılması qaydalarını müəyyənləşdirir, su ehtiyatlarının kəmiyyət və keyfiyyət göstəricilərinin müəyyən olunmasından ibarətdir.
XXI əsrin başladığı dünyanən ən aktual ekoloji elmi-texniki problemlərindən biri də, su problemidir. Su problemi qlobal problemə çevrilmişdir. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 17 iyul 2014-cü il tarixli 262 saylı Qərarı ilə "Sudan istifadə Qaydası” təsdiq olunmuşdur. Bu qayda su təchizatı və kanalizasiya sistemindən (sudan) istifadə sahəsində su təchizatı və kanalizasiya müəssisəsi ilə istehlakçı arasında qarşılıqlı munasibətləri və bununla da, əlaqədar digər məsələləri tənzimləyir.
Azərbaycan Respublika Prezidentinin 27 iyul 2020-ci il tarixli Sərəncamı ilə " Su ehtiyatlarından səmərəli istifadənin təmin edilməsinə dair 2020-2022-ci illər üçün tədbirlər planı təsdiq edilmişdir.
Tədbirlər planı 7 bölmədən ibarətdir. Tədbirlər planında su ehtiyatlarının qiymətləndirilməsi, mühafizəsi, su təsərrüfatının elektronlaşdırılması, suvarma üçün sudan səmərəli və qənaətlə istifadə edilməsi, içməli su təchizatı sisteminin təkmilləşdirilməsi, əlavə su ehtiyatlarının yaradılmasının təmin edilməsi və s. tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulmuşdur.
Tədbirlər planında su ehtiyatlarından səmərəli istifadənin təmin edilməsi sahəsində görülən işlər barədə ictimaiyyətin məlumatladırılması, sudan istifadə ilə əlaqədar istehlakçıların müraciətlərinin operativ qaydada qəbulu, baxılması və cavablandırılması məqsədilə, çarğı mərkəzlərinin təşkili, sudan qənaətlə və səmərəli istifadə ilə bağlı istehlakçıların maarifləndirilməsi, təhsil müəssisələrində su ehtiyatlarının idarə olunması, sudan qənaətlə istifadə ilə bağlı maarifləndirmə tədbirlərinin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulmuşdur.
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 03 noyabr 2019-cu il tarizli 207 №li Qərarı ilə təsdiq edilmiş "Su təsərrüfatı balansının respublika, su hövzələri və inzibati ərazi vahidləri üzrə tərtib edilməsi qaydasında dəyişiklik edilərək, həmin qaydanın 1 №li əlavəsində - Azərbaycan Respublikasının illik su təsərrüfatı balansı yeni redaksiyada təsdiq edilmişdir. Qaydaya əsasən, su təsərrüfatları balansları müvafiq ərazidə xüsusi ehtiyatları ilə suya tələbatın müqayisəli hesabat materiallarından ibarətdir. Hesabat respublika su hövzələri və inzibati vahidlər üzrə hazırlanması nəzərdə tutulmuşdur. Bu da su ehtiyatlarından səmərəli istifadə olunmasına və su itkisinin qarşısının alınmasına xidmət edəcəkdir.
Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyev onun sədriyi ilə Nazirlər Kabinetinin 2020-ci ilin birinci yarısının sosial-iqtisadi inkişafının yekunlarına və qarşıda duran vəzifələrə həsr olunan iclasında demişdir : " Dünyada iqlim dəyişikliyi ciddi problemdir. Bəzi ekspertlərin rəyinə görə, Azərbaycanda lazımi addımlar atılmasa, 2030-cu ilə gedən ölkənin bəzi ərazilərində səhralaşma prosesi gedə bilər. Buna qətiyyən yol vermək olmaz... Eyni zamanda, koordinasiya məsələləri, itkilərin azldılması, sudan səmərəli şəkildə istifadə edilməsi-əgər bunlara nail olsaq, hətta su ehtiyatlarımızda bəzi məsələləri həll edə bilərk... Bu günə qədər Azərbaycanda su balansı tutulmayıb, Bu da dözülməz haldır. Əgər balansı müəyyən edə bilməsək,sudan necə istifadə edəcəyik?”
Respublikamızda əhalinin sayının artması, kənd təsərrüfatında suvarılan sahələrin çoxalması, suya olan tələbatı artırmışdır. Respublikamızda su mənbələrindən götürülən, təqribən 12 milyard kub.m. suyun böyük bir hissəsi su nəql edilərkən itkiyə səbəb olur. Dünyada baş verən iqlim dəyişiklikləri də su ehtiyatlarının azalmasına səbəb olur.
Ermənistan tərəfindən işğal altında olmuş torpaqlarımızdakı su ehtiyatlarından istifadə olunmasında problemlər hələ də mövcuddur. Ermənstan Araz çayını və ərazisindən Azərbaycana daxil olan digər çayları çirkləndirməyə davam edir, işğal altındakı ərazilərimizdəki su anbarlarından gələn suyun qarşısını alır. Azərbaycanın işğal olunmuş torpaqlarında 10-dək su anbarı var idi. Sututumu 560 mln kub metr olan "Sərsəng" su anbarı da işğal olunmuş torpaqlarımızdadır. Həmin su anbarlarında olan sudan 100 000 hektarlarla əkin sahələrinin suvarılması mümkün olardı. Çox sevindirici haldır ki, sututumu 1.6 mlrd kub.metr olan "Xudafərin” su anbarı və sututumu 5,86 mln kub metr "Suqovuşan” su anbarı işğaldan azad olunmuşdur. Artıq Tər-tər çayına tam həcmdə su verilməsinə başlanılmışdır. Ümidvarıq ki, yaxın müddətlərdə işğal altında olan digər su anbarlarımız da işğaldan tam azad olunacaq və ölkəmizin kənd təsərrüfatının inkişafında böyük dönüş dövrü başlayacaqdır.
Rəsmi statistik hesabatlara əsasən, Sumqayıt şəhərinin su təchizatı üçün 2019-cu il ərzində Sumqayıt Sukanal İdarəsi bir neçə mənbədən 42209,63 min.m3 su, götürmüşdür.
Sumqayıt şəhərində texniki suyun olmaması, götürülmüş suyun bir hissəsinin nəql olunarkən itkiyə məruz qalması su itkisinə səbəb olan başlıca problemlərdən biridir.
Hər birimiz sudan səmərəli və qənaətlə istifadə etməklə su ehtiyatlarımızın mühafizəsində iştirak etməliyik.
Aysəf Bayramov