-
Azərbaycanda ali təhsil
populyardır. Valideynlər yuxarı siniflərdən
başlayaraq övladlarını repetitorlara yönəldirlər ki, onların ali təhsil məktəblərinə daxil olmaq imkanları artsın. Gənclərin ali
təhsil almağa səy
göstərməsi müsbət haldır. Lakin çox vaxt onlar imtahanda lazımi
qədər bal
toplaya bilmədiklərindən, ali təhsil
almaq imkanından məhrum olurlar. Bəs
sonra nə baş verir? Ali təhsil
məktəbinə balı çatmayan, amma müəyyən qədər bilikləri olan gənclər öz gələcək peşə karyeralarını necə qurmağı düşünürlər?
Tədqiqatlar göstərir
ki, belə gənclərin çoxu sonradan öz təhsillərini
davam etdirmirlər. Bir qismi özlərinə ali təhsil tələb
olunmayan sahələrdə iş tapa bilsələr də, yerdə qalan hissəözünə iş tapmaqda çətinlik
çəkir. Bəzən belə gənclər həyatın dibinədüşür, heç vaxt cəmiyyətdə özlərinə yer tapa bilmirlər.
Bu yaxınlarda xəbər tutduq
ki, "Qadın Liderliyi Uğrunda” İctimai Birliyi Azərbaycanda
peşə təhsilinin
populyarlaşdırılması istiqamətində layihəyə start verib. Fürsətdən
istifadə edərək, təşkilatın
rəhbəri Ülkər Abdullayeva iləgörüşüb həm sözügedən layihə, həm də ümumiyyətlə Azərbaycanda
peşə təhsilinin
hazırkı vəziyyəti barədə fikirlərini öyrənməyəçalışdıq. Onunla müsahibəni təqdim edirik:
-Təşkilatınız
"Qadın Liderliyi Uğrunda” adlanır. Amma necə oldu
ki, gənclər
arasında peşə təhsilinin populyarlaşdırılması layihəsini həyata
keçirmək qərarına
gəldiz?
-Bizim təşkilatımız profilinə görə qadın təşkilatıdır vəqadınları maarifləndirmək,
onların müxtəlif istiqmətlər üzrə liderlər kimi yetişməsinə dəstək olmaq bizim başlıca məramımızdır. Azərbaycanəhalisinin tən
yarısını qadınlar təşkil edir. Biz qadınlara
yönəlik ən müxtəlif layihələri icra edərkən gördük ki, ölkəmizdə onların çox ciddi sosial problemləri var. Və bu
problemlər çox vaxt işsizlikdən, daha doğrusu, iş bacarmadıqlarına irəli gəlir. Əlində hansısa
sənəti
olmayan, ən azı peşələrdən birinə yiyələnməmiş
qadın üçün işləmək,
özünün və ailəsinin
maddi eytiyaclarını qarşılamaq çox zaman mümkün deyil. Təhsilsiz qadın ən
yaxşı halda küçədə, ofislərdə, iaişə obyektlərində, imkanlıların evlərində təmizlik işləri ilə məşğul
olur, yaxud kafe və restoranlarda qab yuyur. Bu sahələr isə orta təhsillə kifayətlənmiş, yaxud heç orta təhsili də tam
başa vurmamış qadınların hamısını əhatə edə bilməz. Öz maddi ehtiyaclarını qarşılamaq, öz
ayaqları üstündə durmaq gücündəolmayan qadınların ailədə də, cəiyyətdə də daim əzildiyinin, ehtiyac içində yaşadığının şahidi oluruq. Bizim təşkilat olaraq fəlsəfəmiz
ondan ibarətdir ki, qadınlar savadlı, dünyagörüşlü olmalı,
seçdikləri peşələrdə,
olduqları sahələrdə lider mövqelərə can atmalıdır. Qadın cəmiyyətin
güzgüsüdür. Çünki o, uşaqları dünyaya gətirir,
böyüdür, tərbiyə edir,
bir sözlə, cəmiyyəti formalaşdıran insanı yetişdirir. Odur ki,
qadın nə qədər intellektual, peşəkar olsa, nə qədər səviyyəli, özünə inamlı olsa, onun yetişdirdiyi uşaq da bir o qədər cəmiyyət üçün
yararlı insan olacaq. Bəhs etdiyimiz layihəyə gəlincə, onun
ideyası da, məhz 50%-ni qızların təşkil etdiyi, ali təhsil almaq imkanı olmayan gənclər
arasında peşə təhsilini
populyarlaşdırmaq istəyimizdən irəli gəldi. AR Prezidenti yanında QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurasının keçirdiyi qrant müsabiqəsinə "Yuxarı
sinif şagirdləri və ali təhsil almaq imkanı olmayan gənclər
arasında peşə təhsilinin
təbliği” layihəsini
təqdim etdik. Sağ olsunlar ki, onu dəstəklədilər. Sadəcə,
pandemiya və müharibə şəraiti nəzərdətutduğumuz bir sıra tədbirləri həyata
keçirməyə imkan
vermədi. Biz çox istəyirdik
ki, məktəblərdə olaq,
uşaqların peşə maraqlarını öyrənək, valideynlərlə uşaqların peşəistiqamətinə yönəldilməsi barədə canlı
söhbətlər,
müzakirələr
aparaq. Amma real şərtlər bunu mümkünsüz etdi. Bununla belə çalışdıq ki, cəmiyyətəmesajlarımızı ən azı sosial media və KİV üzərindən mümkün qədər geniş ictimaiyyətə çatdıraq. Təbii
olaraq, ali təhsil ala bilməyən gənc mütləq hansısa bir, yaxud iki peşənin sirlərini dərindən öyrənməlidir
ki, öz gələcəyini qura bilsin, öz maddi ehtiyaclarını
qarşılasın, cəmiyyət üçün
faydalı insana çevrilsin. Biz bu fikirdən yola
çıxaraq gənclər
arasında peşə təhsilinin
təbliğinə istiqamətlənmiş
layihəni icra etmək
qərarına gəldik.
-Bunu hansı yollarla edirsiz?
-Əsas diqqətimizi qeyd etdiyim kimi sosial mediaya və KİV-ə yönəltmişik. Çünki indiki zamanda gənclərin demək olar ki, əksəriyyəti
gününün çox hissəsini internet resurslarında və sosial şəbəkələrdəkeçirir. Əgər bizim
paylaşdığımız postları görürlərsə, hazırladığımız təhsil üzrəekspertlərin, cəmiyyətin tanınmış simalarının, millət vəkillərinin, qabaqcıl peşə liseylərinin rəhbərlərinin fikirlərinin
yer aldığı məqalələri, müsahibələri, videomaterialları izləyirlərsə, onlarla maraqlanırlarsa, demək ki, hardasa biz onlara nüfuz etməyi bacarmışıq. Heç olmasa, yüz nəfərdən, min nəfərdən
birinin beyninə peşə təhsili almaq ideyasını salmışıq. Eyni zamanda cəmiyyətin təhsil sahəsi ilə bağlı düşünən
beyinlərinin, danışan insanlarının yadına peşə təhsili
barədə də düşünmək və danışmaq lazım gəldiyini
yeritmişik. Sevindirici haldır ki, illər sonra
ölkədə modern
peşə təhsili
sisteminin qurulması istiqamətində müvafiq işlərə başlanıb, yeni keyfiyyətdə peşə liseyləri
yaranmaqdadır, xarici təcrübəni ölkəmizə gətirmək arzuları yaranıb, ən nəhayət Milli Məclis
"Peşə təhsili
haqqında” qanunu yenilənmiş versiyada qəbul etməyə hazırlaşır. Əgər kimlərsə bu sahəyə diqqəti yönəltməsə, inanın ki, yaddan çıxacaq. Halbuki müasir
dünyada peşə təhsili
insan həyatının ayrılmaz atributuna çevrilib. Sən ali təhsil
almaya bilərsən, amma
bir işi peşəkar səviyyədə öyrənməsən, bilməsən, heç kəs səni işə götürməyəcək, ya da o iş yerində çalışma müddətin
çox qısa, peşə xarakteristikan isə xoşagəlməz olacaq. Axı niyəişəgötürən peşəkar olmayan adamları işə götürüb ona yarıtmaz işə görə pul ödəməlidir?!
İndiki zamanda bütün işəgötürənlər məhz təcrübəli və bilikli
işçilərəüstünlük verirlər. Sovet dövründəki
kimi, işi iş yerində öyrənmək
şansını bazar iqtisadiyyatı dövründə heç bir
işəgötürən vermək istəmir.
Bunun üçün peşə məktəbləri var.
Gedəcəksən, həm işin nəzəri tərəflərini, həm də praktik tərəflərini öyrənəcəksən. İş
yerinə gəldikdə isə, artıq
məktəbdə aldığın bilikləri
tətbiq edəcək.
-Sizcə ölkəmizdə peşə təhsilinin
populyarlaşması ehtimalı nə qədərdir?
-Biz müasir
dünyanın bir parçası olmaq istəyiriksə və bu
istiqamətdə irəliləyiriksə, başqa seçimimiz yoxdur. Dünyanın inkişaf
etmiş ölkələrinə, ABŞ-a, Qərbi və Şimali Avropaya, Yaponiyaya, Koreyaya baxın.
Orada bizdəki qədər ali təhsilli
adamlar yoxdur. Amma əvəzində yaxşı
peşə təhsili
almış, öz işində ad çıxarmış, kəşflər, yeniliklər
etmiş, çalışdığı şirkətləri öz ideyaları ilə irəli
aparmağı bacarmış və bu yolda böyük uğurlar əldə etmiş
peşəkar kadrlar var. Baxın, son 200 ildə dünyanın ən
keyfiyyətli təhsil
sistemi sayılan Fin təhsil sistemində uşaqlar gələcəyə peşə yönümlü
hazırlaşdırılır. Bu gün Finlandiyada şagirdlərin
43%-i peşə liseylərinə gedirlər. Orada
dünyanın ən yaxşı mütəxəssisləri
yetişir. Koreyada orta təhsil pilləsindən yuxarı
pillədə təhsil alanların 60%-ə qədərini peşə təhsili müəssislərindəoxuyanlar təşkil edir. Digər
ölkələrdə də bu göstəricilər çox
yuxarıdır. Niyə? Çünki istehsal müəssisələrinə peşəkar dizaynerlər,
tokarlar, çilingərlər,
qaynaqçılar, mühəndislər və digər
ixtisas sahibləri lazımdır. Eləsahələr var
ki, orada ali təhsilli mütəxəssisə ehtiyac
yoxdur, amma peşəkar işçiyə ehtiyac
çoxdur. Bu gün Azərbaycanda beləyaxşı kulinarı, dizayneri, qaynaqçını, santexniki, elektriki, məişət
cihazlarının, elektron avadanlıqların, qadgetlərin
təmiri ustalarını, müasir becərməüsullarını yaxşı bilən aqronomları və s. əl-əl axtarırlar. Həm
də bu sahələrdə çox
yaxşı pul qazanmaq mümkündür. Niyə gənclərimiz
özlərini bundan təcrid
etməlidirlər?!
-Bəs
sizcə dövlətin
üzərinə bu
istiqamətdə hansı işlər
düşür?
-Dövlət ilk növbədə keyfiyyətli peşə təhsili
verən müəssislərin yaradılmasında maraqlı olmalıdır. Son illərdə Azərbaycanda prestij xatirinə ali təhsilə yiyələnmək dəb halını alıb. Lakin bir çox hallarda
ali məktəbləri bitirənlər
ixtisasları üzrə iş tapa bilməyərək başqa sahəyə yönəlmək
məcburiyyətində qalırlar. Bəzən yüzlərlə müəllim, hüquqşünas, həkim, kitabxanaçı və s. öz ixtisasına uyğun iş tapa bilmir. Lakin ölkədə santexnikə, qaynaqçıya, rəngsaza, maşın mexanikinə, kənd təsərrüfatının müxtəlif
sahələri üzrə işçilərə böyük ehtiyac
duyulur, amma bu sahələrin
peşəkarlarını tapmaq müşkülə çevrilir. Bunun səbəblərini araşdırarkən məlum olur
ki, əsas
səbəb ölkədə peşə təhsilinin qənaətbəxş olmaması, gənclərin müxtəlif zəruri
peşələrə istiqamətləndirilməməsi
və onların arasında peşə təhsilinin təbliğ edilməməsidir.
Ölkəmizdə hər il
minlərlə şagird orta məktəbi
bitirir. Onların çoxu öz potensialını dəyərləndirərək
ali məktəblərə imtahan verir, lakin sınaqdan
uğurla çıxmır. Bu, onlarda ciddi psixoloji problemlər yaradır. Son illərdə ali məktəblərə daxil ola bilməyən
uşaqların intihara
cəhd etdiyinə, evdən
qaçdığına dair çoxsaylı faktlar var. Onların intihara, evdən
qaçmasına səbəb ümidlərinin
doğrulmaması, müvəffəqiyyətsizlik, utanc və qorxu, gələcəyindənəmin olmamaq hissləridir.
İmtahanlararası dövrdə çox
sayda abituriyentin, eləcə də onların
valideynlərinin
psixoloqlara müraciət etməsi də bunun bariz sübutudur.
Bu cür
halların qarşısını almaq üçün abituriyentlərə və onların valideynlərinə izah edilməlidir
ki, təhsildə hamı bacarıqlı olmaya, ali məktəbləri
qazanmaya bilər. Amma hər bir
gəncin mütləq hansısa bir sahədə istedadı var. Onlar (eləcə də valideynləri) bu istedadları kəşf etməli,
özlərini
hansı sahədə daha rahat hiss edəcəklərini və uğur qazana
biləcəklərini
müəyyənləşdirməlidirlər. Valideynlərin
arzularını yerinə yetirmək
heç də həmişə vacib deyil. Hər
bir insan öz
arzularının dalınca getməyə çalışmalıdır. Bu yoldaəlbəttə valideynlərdən, böyüklərdən, etibar etdikləri insanlardan
məsləhət
ala bilərlər. Ancaq uğursuz
bir hüquqşünas olmaqdansa, yaxşı bir çilingər olmaq həm o
gəncinözünə, həm
də cəmiyyətə və dövlətə dahaçox fayda verərdi. Bəzənən yaxşıhüquqşünasın bir
ayda qazandığını yaxşı avtomobil ustası bir həftədə qazana bilər. Uşaqlarla bu istiqamətdə söhbətlər aparılmalı,müvafiq təbliğati işlər
görülməlidir.
Eyni zamanda valideynlər də bu prosesə cəlb edilməlidir. Onlar bütün uşaqların eyni imkanlara malik olmadığı həqiqətini dərk etməlidirlər. Bəzən "qonşudan qalma geri” prinsipi ilə valideynlər
uşaqlardan mümkün olmayan, yaxud onların
imkanları xaricində olan şeyləri
tələb
edirlər. Uşaqlar bu tələblərin öhdəsindən
gəlməyəndə də valideynin şiddətli
qınağı ilə üzləşirlər. Bu zaman
həm uşağın psixologiyası korlanır, həm də valideyn özü sarsıntı keçirir. Ona görə də valideynlər və məktəblilər
arasında peşə seçiminə düzgün yanaşma təbliğ olunmalıdır.
Son illərdə ölkəmizdə qeyri-neft sahələrinin inkişafı prioritet olmaqdadır. Bir sıra kənd təsərrüfatıvə sənaye sahələrində inkişafüçün müvafiq proqramlar, yol xəritələri
həyata keçirilir. Lakin bəzi sahələrdə mütəxəssis çatışmazlığı, yaxud da insanların bəzi peşələri özlərinə yaraşdırmaması ona gətirib çıxarır ki, ölkədə həmin
sahə inkişafdan geri qalır, o sahələri
seçməyən insanların çoxu isə həyatda çoxlu sosial problemlərlə qarşılaşır. Azərbaycanda islahatların aparılmasına start
verildiyi bir vaxtda bütün sahələr üzrə peşəkar mütəxəssislərin
yetişdirilməsi böyük aktuallıq kəsb edir. Bunun üçünsə keyfiyyətli təhsil verən dövlət
və özəl
peşə məktəblərinin yaradılması, sahibkarların belə məktəblərin
yaradılmasına sərmayə qoymasının təşviq edilməsi, bu istiqamətdə təbliğati işlərin
aparılması, gənclərin zəruri peşələrə istiqamətləndirilməsi
vacibdir.
-Layihə başa çatandan
sonra təşkilatınızın bu istiqamətdə addımları davam edəcəkmi?
-Bizim təşkilat heç vaxt layihələri
layihəxatirinə icra
etmir. Bəlkə də qarşıya qoyduğumuz məqsədə tam çata bilmirik, amma öz
layihələrimizlə avanqard olmağı bacarırıq.
İlk addımı atırıq və sonra ardımızca gələnlərin bir orduya çevrildiyinin
şahidi oluruq. Layihəmiz daha çox ideyanın şüurlarda kök salmasına hədəflənib. Onu inkişaf etdirmək isə artıq müvafiq dövlət qurumlarının, özəl sektorun, eləcə də üçüncü sektorun institusional
təşkilatlarının işidir.
-Ölkədə peşə təhsilinin
inkişafı ilə bağlı əsas təklifləriniz nədən ibarətdir?
-Əvvəla
güclü kadr bazasına, maddi-tezniki təchizata və ciddi proqramlara əsaslanmış modern peşə məktəbləri qurulmalıdır. Özü də təkcə paytaxtda deyil, eləcə də iri şəhərlərdə və rayon mərkəzlərində. İkincisi, ölkədə hansı sahələrdə peşə ixtisaslı kadrlara ehtiyac
olduğu müəyyənləşməlidir və peşə məktəblərində əsas ağırlıq həmin sahələrə verilməlidir. Bu tələbatın ildən-ilə dəyişə biləcəyi də nəzərə alınmalıdır. Üçüncüsü, hələ orta məktəbdə şagirdlərin peşə meylləri, qabiliyyətləri düzgün qiymətləndirilməlidir. Uşaqlara ali təhsil almaq imkanları olmadığı
təqdirdə öz sevdikləri peşələrin dalınca getmək təbliğ edilməlidir. Dördüncüsü, peşə məktəbləri ilə işəgötürənlər, həm dövlət qurumları, həm də özəl müəssisələr, şirkətlər arasında müvafiq müqavilələr olmalıdır. Onlar hansı peşə sahiblərinə gələcəkdə ehtiyacları olacağını
proqnozlaşdıraraq, peşə məktəblərinə bu barədə sifarişlərini verməlidir. Çünki gələcək iş yerinin artıq hazır
olduğunu bilən gənc, həvəslə peşə məktəbində oxuyacaq və rəqabətdə önə çıxmağa çalışacaq. Bundan
başqa, peşə təhsili müəssisələrinin xaricdəki peşə məktəbləri ilə təcrübə mübadiləsi proqramları olmalıdır.
Lazım gəldikcə, bizim gənclər öz ixtisaslarını daha dərindən öyrənmək üçün xaricdəki məktəblərə yönləndirilə bilərlər. Həmçinin onlara yaxşı təqaüdlər verilməlidir ki, bu da bir stimul
olsun. Eyni zamanda güclü təhsil verən peşə məktəbləri, onların uğurlu məzunları reklam edilməlidir. Ayrıca xaricdə iş proqramları təhlil edilməli, gənclərimizin xaricdə də peşə karyerası qurması üçün imkanlar
analiz edilməlidir.
Müasir dünya sürətlə smart sistemlərə keçid edir. Hətta binaları belə artıq ənənəvi üsullarla tikmirlər. Bizdə də ənənəvi peşələrə deyil, məhz smart sistemlərə inteqrasiya edəcək peşələrə üstünlük verilməlidir. Bir haşiyə çıxım ki, Ermənistanla müharibə apardıq və dünyanın hərbi ekspertləri bunu smartwar
adlandırdılar. Niyə, çünki orada ənənəvi üsullarla döyüşmürdülər. Müharibədə bizim əsas üstünlüyümüzü dronlar
yaratdı və bir də hərbi taktikada novatorluq.
Müharibə bizə həm də onu öyrətdi ki, bizim hərbi sənaye üzrə ixtisaslı kadrlara
ehtiyacımız var. Xaricdə, lap götürsək Rusiyanın özündə onlar universitetlərdədeyil, məhz peşə məktəblərində yetişirlər. Yaxud da, "Bayraktar”
dronlarını istehsal edən "Baykar Savunma” S/İHA şirkətinin bütün işçiləri universitetləri bitirməyiblər. Onların çoxu texniki peşə kolleclərində təhsil almış insanlardır. Bir də çox yaxşı olardı ki, imkanlı
iş adamları ölkədə heç olmasa 1-2 peşə təhsili müəssisəsinə sərmayə qoyaraq güclü mütəxəssislərin yetişməsinə maraq göstərəydilər. Xaricdə birbaşa varlı adamların adına
bağlı olan ixtisas məktəbləri mövcuddur. Bizdə niyə olmasın?! Axı bizim ölkədə Hacı Zeynalabdin Tağıyev
nümunəsi
var...
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.