2012-ci ildən etibarən Blaksmit İnstitutu çirklənmiş ərazilərin qiymətləndirilməsi
üçün UNIDO və Avropa İttifaqının dəstəyi ilə Azərbaycanda işləyir. Bu fəaliyyət
aşağı və orta gəlirli ölkələrdə insan sağlamlığına zəhərli çirklənmənin təsirini
azaltmaq üçün həyata keçirilən qlobal layihənin bir hissəsi olub. 2017-ci ildə
UNİDO və Avropa İttifaqının Azərbaycanda
yüksək zəhərli çirklənmənin qiymətləndirilməsi üzrə layihəsinin əsas mərhələsi
başa çatıb.
Həmin illər ərzində Azərbaycanın ətraf mühit mütəxəssislərinin fəal
iştirakı ilə yüksək səviyyəli çirklənmə və sağlamlıq təsiri olan 130 məntəqədə qiymətləndirmə
aparılmışdır. Qiymətləndirmələrin nəticəsində həmin məntəqələrdə olan yüksək zəhərli
təsirə malik olan maddələr müəyyən edilmişdir.
2015-ci ildə Sumqayıtda bir çirklənmiş ərazinin təmizlənməsi
həyata keçirilmişdir. Layihə nəticəsində zəhərli sənaye tulantıları ilə çirklənmiş
dənizsahili ərazi təmizlənərək istirahət parkına və ictimai çimərliyə
çevrilmişdir. Sumqayıtdakı layihə Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti, Azərkimya və
Sumqayıt bələdiyyəsi ilə birgə aparılıb və çoxtərəfli əməkdaşlıq üçün yaxşı
nümunə hesab edilir.
2017-ci ilin noyabrında Azərbaycanda ən çirkli ərazilərdən
biri olan Keçmiş Salyan Aqrokimya bazasında çirklənmiş ərazinin təmizlənməsi
üçün pilot layihə həyata keçirilmişdir. Tətbiq olunan layihə beynəlxalq təşkilatlar
və dövlət orqanlarının ekoloji problemlərin həllində uğurlu əməkdaşlığına çox
yaxşı nümunədir. Bu layihə Blacksmit İnstitutu tərəfindən Kənd Təsərrüfatı
Nazirliyi və onun müvafiq qurumlarının iştirakı ilə aparılmışdır.
Bir çox beynəlxalq qurumların fikrincə Salyan
bazası keçmiş SSRİ və Şərqi Avropada olan ən çirkli yerlərdən biri idi. Ərazidə
500 tondan artıq insan həyatı üçün çox təhlükəli olan DDT, polidafen və
qranozan maddələri vardı. Küləkli havalarda quru toz şəklində olan çirkləndiricilər
ətrafda yerləşən yaşayış məntəqələrinə yayılırdı. Yerli əhalidən toplanan məlumatlara
görə burada xəstəlik halları baş alıb gedir və insanlar daimi təhlükə altında
yaşayırdılar. Pis qoxu Salyan şəhərinin əksər yerlərində hiss olunurdu. Məntəqənin
bir hissəsi özəl qurum tərəfindən özəlləşdirilmişdi və orada ərzaq saxlanırdı. Bu
məntəqə uzun müddət beynəlxalq və yerli qurumların diqqət mərkəzində olmuş, məntəqəni
təmizləmək üçün çoxsaylı cəhdlər edilsə də müxtəlif səbəblərdən təmizləmə baş
tutmamışdır.
Nəhayət, 2017-ci ildə məntəqənin təmizlənməsinə başlanılmışdır. Əvvəlcə,
ilkin qiymətləndirmə sənədi hazırlanmışdır. Bu sənəddə ərazidə nə qədər zəhərli
maddənin olduğu müəyyən edilmişdir. Nazirlər Kabinetinin göndərdiyi məktublar əsasında,
Azərbaycan Respublikası Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi işə baxmış və
Ətraf Mühitə Təsirin Qiymətləndirilməsi sənədinin hazırlanmasını tövsiyə
etmişdir. Həmin tövsiyə əsasında Ətraf Mühitə Təsirin Qiymətləndirilməsi sənədi
hazırlanmış və Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin müvafiq qurumu tərəfindən
təsdiq edilmişdir.
Bu ilin Noyabrında məntəqənin təmizlənməsinə başlanılmışdır. Bu məqsədlə
37 nəfərdən ibarət işçi heyəti yaradımış və onlara müvafiq təlimatlar
verilmişdir. Bundan əlavə təmizləməyə 20 yük maşını və 1 ekskovator da cəlb
edilmişdir. Bütün işçilər təhlükəsizlik avadanlıqları və paltarları ilə təmin
olunmuşlar. İşçi heyətin zəhərli maddələrlə
birbaşa təması minimuma endirilmiş, işlərin çoxu xüsusi maşınlarla yerinə
yetirilmişdir. Təmizləmə və daşınma prosesi Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin
Fitosanitar Xidməti əməkdaşlarının, ABŞ, Rusiya və Gürcüstandan olan mütəxəsisslərinin
birbaşa nəzarəti altında aparılmışdır.
Layihə nəticəsində cəmi 510 kubmetr pestisid və
çirklənmiş torpaq ərazidən çıxarılmış və xüsusi nəzarət altında Azərbaycan
Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Dövlət Fitosanitar Nəzarəti
Xidmətinin Cəngi Pestisid Poliqonuna daşınaraq orada yerləşdirilmişdir.
Blacksmit İnstitutunun regional direktoru, biologiya üzrə fəlsəfə
doktoru Pyotr Şarov deyir: "Salyanda bu məntəqə yerli əhali üçün çox böyük
təhlükə yaradırdı. Zəhərli maddələr olan DDT, qranozan, polidafen açıq səma
altında bir tərəfə yığılaraq qalmışdı. Yağış zamanı həmin maddələrdən süzülən
su torpağa daxil olur, yeraltı suları zəhərləyirdi. Külək quru DDT tozunu hər tərəfə
yayırdı. Bizim vəzifəmiz ərazini təmizləmək və çirkləndiriciləri buradan
çıxarmaq idi. Biz bunu etdik. Təşkilatımız belə problemlərin həllində Azərbaycana
hər cür kömək etməyə hazırdır".
Blacksmit İnstitutunun Azərbaycan üzrə nümayəndəsi,
coğrafiya üzrə fəlsəfə doktoru Rövşən Abbasovun fikrincə, təmizlənmə başa çatsa
da ərazidə çirklənmə hələ də qalır və daha çox işlər görülməlidir. Növbəti mərhələlərdə
yenidən qiymətləndirmə aparılmalı və bu qiymətləndirməyə uyğun addımlar
atılmalıdır. Məsələn, əgər az da olsa çirkləndirici qalıbsa, onda ərazi
yaşıllaşdırılmalı və bioloji təmizləmədən istifadə etməklə çirklənmə daha da
azaldılmalıdır.
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
