8 Noyabr Azərbaycan xalqının 200 ildən çox davam edən erməni təcavüzü və torpaq iddialarına qarşı qalibiyyətlə son qoyduğu Zəfər Günü kimi qeyd olunur. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə baş verən 44 günlük Vətən Müharibəsi Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpasını təmin etməklə yanaşı, xalqın qəlbində silinməz iz buraxdı. Bu müharibə təkcə torpaqların deyil, milli qürurun və suverenliyin geri alınması uğrunda mübarizə idi. Prezident İlham Əliyev bu barədə danışarkən söyləmişdir: "Prezident kimi 2003-cü ildən bu günə qədər bütün addımlarım Azərbaycanın gücləndirilməsinə yönəldilmişdir. Vətən müharibəsinə qədər bütün addımlarım bir amala xidmət edirdi ki, biz torpaqlarımızı azad edək, düşməni torpağımızdan qovaq və biz buna nail olduq.”
Azərbaycana qarşı erməni iddiaları XIX əsrdə Çar Rusiyasının təşəbbüsü ilə başlayıb. Erməni əhalisinin Qarabağa köçürülməsi burada yerləşən azərbaycanlıları sıxışdırmağa, toponimləri dəyişdirməyə və bölgəni erməniləşdirməyə yönəlmişdi. Bu siyasət yalnız köçürmələrlə kifayətlənməyib, həm də münbit əraziləri ələ keçirmək və əhalini məhv etmək kimi niyyətlərə xidmət edib. Ermənilərin burada əsas mövqelərə yerləşməsi ilə azərbaycanlılar öz torpaqlarında çətinliklərlə üzləşiblər. Toponimlərin dəyişdirilməsi isə onların bu torpaqlara olan iddialarını gücləndirmək üçün uzunmüddətli bir addım idi.
Çar Rusiyası və daha sonrakı dövrlərdə də erməni ideoloqları xalqımıza qarşı sistematik olaraq düşmənçilik siyasətini davam etdiriblər. 1905-1907 və 1918-ci illərdə erməni silahlı dəstələrinin yaratdığı etnik dözümsüzlük şəraitində on minlərlə azərbaycanlı həyatını itirib. İrəvandan tutmuş Bakı, Quba, Şamaxı və Gəncə kimi şəhərlərdə ermənilər tərəfindən törədilən qətliamlar azərbaycanlıların yaddaşında unudulmaz izlər buraxıb. Bu dövrlərdə Azərbaycana qarşı həyata keçirilən təxribatlar, soyqırımlar, onların mədəni irsinin məhv edilməsi ilə nəticələnib.
Sovet dövrü də ermənilərin azərbaycanlıları tarixi yurdlarından məhrum etməsi ilə yadda qalıb. 1947-ci ildə SSRİ Nazirlər Sovetinin qərarına əsasən, Ermənistan SSR-də yaşayan azərbaycanlılar Kür-Araz ovalığına köçürülməli idi. 1948-1950-ci illərdə həyata keçirilən bu deportasiya zamanı azərbaycanlılar öz doğma torpaqlarından məcburi köçürülmüş və yeni mühitə uyğunlaşmaqda böyük çətinliklər yaşamışlar. 1987-1988-ci illərdə isə təxminən 250 min azərbaycanlı Ermənistanın müxtəlif bölgələrindən deportasiya olunub. Bu köç dalğaları zamanı minlərlə azərbaycanlı ağır məişət və iqlim şəraitinə uyğunlaşa bilməyərək həyatını itirib.
Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzü 1988-ci ildə başlayan Qarabağ hadisələri ilə yeni mərhələyə qədəm qoydu. Ermənistanın "dənizdən dənizə Ermənistan” adlı böyük xəyalları on minlərlə azərbaycanlının doğma torpaqlarından didərgin düşməsi ilə nəticələndi. Bu işğal təkcə azərbaycanlıların evlərini tərk etməsinə deyil, həm də Azərbaycanın iqtisadi və mədəniyyət abidələrinə ciddi zərbə vurdu.
30 il ərzində bir milyondan çox azərbaycanlı məcburi köçkün və qaçqın həyatı yaşamağa məcbur olub. Ermənistan işğal etdiyi ərazilərdə yalnız yaşayış məskənlərini yox, həm də tarixi mədəniyyət abidələrini dağıdıb. Ermənilər Qarabağda və ətraf rayonlarda şəhər və kəndləri viran qoyaraq milyardlarla dollar dəyərində maddi ziyan vurublar. Bu dövrdə xalqımız evlərinə qayıtma ümidi ilə yaşayaraq öz mədəniyyətini, tarixini qorumağa çalışıb.
2020-ci il 27 sentyabr tarixində Ermənistanın Azərbaycan sərhədləri boyunca yenidən təxribatlara əl atması Azərbaycan ordusunun əks-hücuma keçməsi üçün təkan oldu. Ermənistanın Noyemberyan, Krasnoselsk, Tərtər, Ağdam və digər cəbhə xətti boyunca yerləşən mövqelərdən Azərbaycan ərazilərini atəşə tutması Vətən Müharibəsinin başlanğıcı idi. Bu, Ermənistanın illərlə davam edən işğal siyasətinin son təxribatlarından biri olaraq Azərbaycan xalqını artıq tarixi ədaləti bərpa etməyə sövq etdi. Prezident İlham Əliyevin əmri ilə Azərbaycan ordusu əks-hücuma keçərək xalqın gözlədiyi "irəli” əmrini reallaşdırdı.
Xalqımız bu əmri illərdir gözləyirdi. Ordunun əks-hücuma başlaması xalqda milli birlik ruhunu yüksəltdi. 44 gün davam edən müharibə ərzində Azərbaycan ordusu Ermənistan silahlı qüvvələrinin mövqelərini dağıdaraq, əraziləri bir-bir işğaldan azad etdi. Bu əmrin verilməsi, 30 ilə yaxın müddət ərzində xalqın içində yığılan əzabları sona çatdırmaq üçün bir başlanğıc nöqtəsi oldu. Ermənistanın cəbhə xəttində təxribatlarının qarşısını almaq məqsədilə atılan bu addım Azərbaycanın həm hərbi gücünü, həm də xalqın əzmini bir daha nümayiş etdirdi.
Vətən Müharibəsinin ən güclü tərəflərindən biri xalq və ordu arasında yaranan misilsiz bir birlik idi. Müharibə başladığı andan minlərlə Azərbaycan gənci könüllü şəkildə orduya qoşularaq öz torpaqlarını qorumaq üçün ön cəbhəyə getmək istədi. Eyni zamanda, mülki vətəndaşlar, hətta təxribatlar zamanı belə, evlərini tərk etməməkdə qərarlı oldular. Bu, Azərbaycan xalqının birliyini, vətəninə olan sevgisini və ordusuna güvənini nümayiş etdirən ən əhəmiyyətli nümunələrdən biri idi.
Bu dövrdə xalqın müharibəyə dəstək göstərməsi, təmkinlə qələbə xəbərini gözləməsi və orduya inamı Azərbaycanda milli birliyin gücünü ortaya qoydu. Xalqımız müharibə dövründə "dəmir yumruq” şəklində birləşərək Ermənistanın təxribatlarına və təzyiqlərinə cavab verdi. Müharibənin hər anında Azərbaycan xalqı öz ordusunun arxasında durdu və bu birliyin nəticəsi olaraq qələbə əldə olundu.
"Dəmir yumruq” əməliyyatı Azərbaycan ordusunun torpaqları işğaldan azad etmək üçün başladığı uğurlu hərbi əməliyyatdır. Prezident İlham Əliyevin dediyi kimi, "44 gün ərzində Azərbaycan Ordusu hər gün irəliyə gedirdi.” Bu əməliyyat çərçivəsində ordumuz hər gün yeni əraziləri, kəndləri və strateji nöqtələri azad edirdi. Hər gün cəbhədən gələn sevindirici xəbərlər xalqda ruh yüksəkliyi yaradır, qələbəyə olan inamı daha da artırırdı.
Azərbaycan ordusunun əməliyyatları nəticəsində sentyabrın 27-dən noyabrın 9-dək 5 şəhər, 4 qəsəbə və 286 kənd işğaldan azad edildi. Bu, Azərbaycanın hərbi qüdrətinin, döyüş taktikasının və ordunun peşəkarlığının göstəricisi idi. 44 gün ərzində Azərbaycan əsgərləri və zabitləri bir amalla vuruşurdular: torpaqlarını işğaldan azad etmək və tarixə adlarını qızıl hərflərlə yazmaq. "Dəmir yumruq” əməliyyatı yalnız torpaqların deyil, milli qürurun və suverenliyin bərpa olunmasının simvolu oldu.
2020-ci ilin Vətən Müharibəsi nəticəsində Azərbaycan ordusu tarixi torpaqlarını addım-addım azad etməyi bacardı. Cəbrayıl, Füzuli, Zəngilan, Qubadlı və nəhayət, Şuşa kimi strateji əhəmiyyətli şəhərlər düşmən tapdağından qurtarıldı. Hər biri Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpasında xüsusi rola malik idi. Ordunun ard-arda həyata keçirdiyi əks-hücum əməliyyatları ilə Ermənistanın işğal altında saxladığı ərazilərin demək olar ki, hamısı azad edildi.
Bu dövrdə Azərbaycan ordusu sadəcə Ermənistanın ordusunu məğlub etməklə kifayətlənməyib, eyni zamanda işğal siyasətinin illərlə formalaşdırdığı erməni mifini də sarsıtdı. Hər bir kəndin, qəsəbənin və şəhərin azad edilməsi xalq üçün böyük qələbə idi. Şuşa şəhərinin azad edilməsi ilə isə müharibənin taleyi birdəfəlik həll olundu və noyabrın 10-da Ermənistan rəsmi olaraq kapitulyasiya bəyanatı imzalamağa məcbur oldu.
8 noyabrda Azərbaycan ordusu Şuşanı azad edərək Qarabağın taleyini dəyişdi. Şuşa şəhəri Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı olmaqla yanaşı, müharibədə strateji əhəmiyyətli nöqtə idi. Şuşanın alınması erməni silahlı qüvvələrinin işğalçı planlarını tamamilə məhv etdi. Şuşa şəhərinin azad olunması ilə Ermənistan ordusu tam şəkildə dağılmağa başladı və müharibənin sonu yaxınlaşdı.
Şuşanın strateji mövqeyi ilə ermənilərin müharibədəki mövqeləri zəiflədi və bu şəhərin azad edilməsi Ermənistanı müharibənin sonunda kapitulyasiyaya gətirib çıxardı. Azərbaycan ordusunun 8 noyabrda Şuşanı azad etməsi ilə 30 illik işğal zənciri qırıldı və Azərbaycan xalqı öz ərazi bütövlüyünü tam bərpa etdi. Şuşa zəfəri Azərbaycanın tarixi qələbəsinin simvoluna çevrildi.
Noyabrın 10-da Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan və Rusiya Prezidenti Vladimir Putin arasında imzalanan üçtərəfli bəyanatla müharibəyə son qoyuldu. Bəyanata əsasən Ermənistan 20 noyabrda Ağdam, 25 noyabrda Kəlbəcər və 1 dekabrda Laçın rayonlarını Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinə təhvil verdi. Bu bəyanat Ermənistanın məğlubiyyətini rəsmiləşdirdi və Azərbaycanın tarixi qələbəsinin beynəlxalq səviyyədə təsdiqləndiyini göstərdi.
Bəyanatın imzalanması ilə Azərbaycanın ərazi bütövlüyü tam şəkildə bərpa edildi. Bu razılaşmanın ardınca Azərbaycan ordusu Ağdam, Kəlbəcər və Laçın rayonlarını bir güllə belə atmadan geri aldı.
44 günlük müharibənin nəticələri Azərbaycan üçün tarixi bir dönüş nöqtəsi oldu. Azərbaycan ordusu təkcə hərbi sahədə deyil, həm də xalqın ürəyində bir qəhrəmanlıq nümunəsi kimi yer aldı. Müharibə zamanı xalqımız böyük milli birlik nümayiş etdirdi və dövlətin ətrafında birləşdi.
Ordunun göstərdiyi şücaət, hər bir əsgərin fədakarlığı və Prezident İlham Əliyevin sarsılmaz liderliyi sayəsində Azərbaycan dünya ictimaiyyətinin qarşısında öz gücünü nümayiş etdirdi. Müharibə dövründə Azərbaycan ordusu təkcə Ermənistan silahlı qüvvələrini deyil, həm də Ermənistanın illərlə qurduğu işğal siyasətini və saxta iddialarını məhv etdi.
Vətən Müharibəsi dövründə "dəmir yumruq” xalqımızın milli birlik rəmzi kimi qəbul olundu. Dünyanın müxtəlif ölkələrində yaşayan azərbaycanlılar və Azərbaycanın haqq işinə dəstək verən dost xalqlar erməni təxribatlarına qarşı birlik nümayiş etdirdi. "Dəmir yumruq” əməliyyatı, Azərbaycan xalqının bir yumruq kimi birləşməsi və Ermənistanın təxribatlarına cavab olaraq bu birliyi möhkəmləndirməsi idi.
Bu milli birlik Azərbaycan xalqının və dövlətinin gücünü bütün dünyaya nümayiş etdirdi. Müharibənin sonunda Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən ərazi bütövlüyümüzü qoruyan və qələbəni təmin edən hərbiçilərimizə xüsusi orden və medallar təqdim edildi.
Azərbaycanın bu tarixi qələbəsi şəhidlərimizin qanı və canı bahasına əldə edilib. Hər bir şəhid xalqın qəlbində silinməz bir iz buraxdı və Azərbaycan dövləti şəhid ailələrinə və qazilərə xüsusi qayğı göstərməyə davam edir. Şəhid ailələrinin ehtiyacları qarşılanır, qazilərə lazımi dəstək göstərilir, vətən uğrunda canlarından keçmiş qəhrəmanlarımızın adları əbədiləşdirilir.
Azərbaycan dövləti şəhid ailələrinə və qazilərə göstərilən qayğı ilə dünya miqyasında nümunə olmaqda davam edir. Bu tarixi zəfər, şəhidlərimizin və qazilərimizin misilsiz şücaəti və xalqın milli ruhu sayəsində mümkün olmuşdur.
2023-cü ilin sentyabr ayında Azərbaycan Qarabağ iqtisadi rayonunda ermənilərin törətdiyi təxribatların qarşısını almaq məqsədilə lokal xarakterli antiterror əməliyyatına başladı. Bu əməliyyatın nəticəsində Ermənistan silahlı qüvvələrinin qalıqları silahlarını yerə qoymağa və əraziləri tərk etməyə məcbur oldular. Azərbaycan Prezidentinin rəhbərliyi altında Azərbaycan ordusu bu ərazilərdə suverenliyini tam şəkildə bərpa etdi.
15 oktyabr 2023-cü ildə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Xankəndi şəhərinin mərkəzi meydanında Azərbaycan bayrağını qaldırması Azərbaycanın qəti qələbəsinin rəmzinə çevrildi. Bu hadisə Azərbaycanın öz suverenliyini bərpa etməsi və Ermənistanın Qarabağa dair təxribatlarının sona çatmasını təsdiq etdi.
8 Noyabr xalqımızın tarixində unudulmaz bir gün olaraq qalacaq. Prezident İlham Əliyevin sarsılmaz liderliyi və xalqın dəstəyi ilə Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünü bərpa etdi, tarixə adını qızıl hərflərlə yazdırdı. Azərbaycan artıq öz ərazi bütövlüyünü təmin edib və dünya miqyasında güclü bir dövlət olaraq tanınır.
Samir Şəfiyev
Sumqayıt Dövlət Dram Teatrının direktoru
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
