Tarixin daha bir qatı açılmayan səhifəsi - 1941-ci ildə Sovet hərbi təyyarəsini qaçırıb "xalqlar zindanı"ndan azadlığa uçan "ilk insan" Məmməd Altunbay...
Məmməd Altunbayla bağlı yazını təqdim edirik.
Mətləbə keçməzdən əvvəl haşiyə çıxaraq, bir para şeyləri qeyd edim və Məmməd Altunbay (Məmməd Məmmədov) haqqında yazmaq zərurətini açıqlayım. Ölkəmizdə M.Altunbay adı demək olar ki tək-tük adama məlumdur. Bu da tarix ədəbiyyatlarında, mətbuatımızda onun adının təsadüf  hallarda çəkilməsindən irəli gəlir. Buna baxmayaraq, keçən il Faiq Balabəylinin internet məkanında M.Altunbay haqda silsilə yazılar dərc etməsi diqqətəlayiqdir. Lakin araşdırmaçının bir qədər diqqətsizliyi ucbatından dərc olunan dörd silsilə yazının dördü də qüsurlu və faktların təhrif olunması ilə müşayiət olunur. Bunlardan bəzilərinə nəzər yetirək:
1) Dərc olunan ilk yazıda M.Altunbayın 1964-cü ildə SSRİ-dən qaçdığı iddia olunur. Bu yanlışa 2-ci yazıda M.Altunbayın İsveçrədə yaşayan oğlu Oqtay Altunbay tərəfindən aydınlıq gətirilir.
2) Növbəti yazılardakı təhriflər fikrimizcə sosial şəbəkənin verdiyi imkanlar daxilində elə sosial şəbəkənin yaratdığı çətinliklərdən qaynaqlanır. Belə ki, real deyil, virtual aparılan söhbətlər zamanı verdiyi məlumatlarda daha diqqətli davranmalı olan respondentin (Oqtay Altunbay) məsələyə bir qədər ötəri yanaşması, müsahibə götürəninsə faktları dəqiqləşdirməməsi üzündən bir sıra mətləblər oxucuya yanlış çatdırılmışdır. Məsələn, 2-ci yazıda O.Altunbayın dediklərindən elə anlaşılır ki, sən demə M.Altunbayın hələ heç bir kitabı filan çap olunmayıb. Əslində O.Altunbayın təbii ki, atasının çap olunan kitabından xəbəri var. Hətta növbəti yazıda, F.Balabəyliyə Facebook vasitəsilə verdiyi müsahibədə bunu sezdirən qeydləri də var. Lakin araşdırmaçının predmet obyektindən yetəri qədər məlumatlı olmaması işləri lap da qəlizləşdirir.
3) Üçüncü yazıdakı dialoqa baxaq:
F.Balabəyli - Mənim bir dostum var. Tətqiqatçı-alimdir. Abid Tahirli. Mehmet bəydən bir kitab yazıb ("Azərbaycan mühacirət mətbuatında publisistika (1921-1991)" adlı monoqrafiya (Bakı,2005, CBS, 528 səh.)).
O.Altunbay: - Bilirəm, qardaşım Faiq bəy. Abid bəy çox gözəl və doğru yazıb. Oxudum onun yazdıqlarını. Bu kitablardan necə sizin xəbəriniz olmayıb, başa düşmürəm, Azərbaycan Mədəniyyət Dərnəyi bu kitabı 1994-cü ildə nəşr etmişdi.
F.B. - Doğrusu, o, kitabını mənə verib. Nədən oxumamışam, bilmirəm.
O.A. - O kitabda atamın yalnız uşaqlıq illərindən söhbət gedir. Amma atamın həyatını özündə tam əks edən bir kitab da var. Dünyasını dəyişənəcən hər gün yazırdı, ancaq əcəl bitirməyə imkan vermədi. Amma mən o kitabı tamamladım. Sadəcə, kitab çıxartmaq qismət olmadı…
F.B. - İnşallah, siz o kitabı göndərin, bizim saytda hissə-hissə dərc olunar və kitab halında da nəşr edilər. Saytın rəhbərliyi bu fikirdədir...
Əvvəla, A.Tahirlinin monoqrafiyası bütövlükdə 1921-1991-ci illər mühacirət mətbuatımıza həsr olunub və M.Altunbaydan bu kitabın yalnız bir neçə səhifəsində (305-307-ci səhifələr) danışılır. İkincisi, bunun ardınca dialoqu davam etdirən O.Altunbayın qeydindən belə başa düşülür ki A.Tahirlinin kitabını Azərbaycan Mədəniyyət Dərnəyi 1994-cü ildə nəşr edib və məhz bu kitab onun atasının uşaqlığından bəhs edir. Əslində O.Altunbay burada "bu kitablardan necə sizin xəbəriniz olmayıb" deyə müsahibini qınayanda "Azadlığa uçan türk" kitabından bəhs edir ki, bu da 1989-cu ildə Azərbaycan Kültür Dərnəyi tərəfindən Ankarada nəşr olunub (1994-cü ildə Azərbaycan dilində Bakıda "Maarif” Nəşriyyatında çap olunub). F.Balabəyli isə cavabında A.Tahirlinin kitabını nəzərdə tutaraq "doğrusu, o, kitabını mənə verib, nədən oxumamışam, bilmirəm" söyləyir. Hər halda oxucuya söhbətdən bunlar hasil olur. Bununla da M.Altunbayın ümumiyyətlə bir xatirə kitabının olmasından oxucu bixəbər qalır.
4) Nəhayət, M.Altunbayın Azərbaycanda yaşayan oğlu Oqtay Altunbaydan bir müəmma olaraq söhbət açılır (M.Altunbayın Oqtay Altunbay adlı iki oğlu var). Yazar olduğu vurğulansa da, sanki haqqında bundan başqa bir məlumatın tapılmadığı təəssüratı yaradılır. Halbuki, mən məktəb illərində O.Altunbayın povestlərini, hekayələrini oxuyurdum. "Demiryüz" ("Tomris") adlı bir kitabı 1988-ci ildə Ankarada çap olunmuşdu. Povest və hekayələri daxil olan bir kitabı isə 1992-ci ildə Bakıda nəşr olunmuşdu. Çağdaş dramaturgiyamızda önəmli izlər qoyan O.Altunbayın pyesləri bu gün də teatrlarımızda oynanılır. "Tomris", ""Mehrişah", "Şeyx Nizami" əsərləri ölkə teatrlarında dəfələrlə tamaşaya qoyulub. 
Yuxarda qeyd etdiyimiz müsahibələrdə yazar O.Altunbayın Azərbaycanda atasının adını kifayət qədər təbliğ etmədiyi fikri vurğulanır. Halbuki,  hələ 1990-cı ildə, SSRİ-nin dağılmadığı bir vaxtda  "Xəyanət" povestində atasının obrazını yaradıb. F.Balabəyli isə O.Altunbayın guya Sovet illərində atası haqda "danışa bilməməyinə" haqq qazandırmış, müstəqillik illərində isə müəyyən məclislərdə atasından danışdığını qeyd etmişdir.
5) Müsahibələrdəki növbəti yanlış yazar O.Altunbayın yaşı ilə bağlıdır. Onun 1939-cu ildə doğulduğu qeyd olunur. Lakin M.Altunbay xatirələrində Türkiyəyə qaçarkən oğlunun 25 günlük körpə olduğunu yazır ("Azadlığa uçan türk", M.Altunbay, 1994, səh.178). Deməli O.Altunbay 1941-ci ildəndir. Qardaşı da yazar O.Altunbayın o zamanlar 10 günlük olduğunu vurğulasa da, eyni zamanda 1939-cu il doğumlu olduğunu bildirir. Bu xronoloji məntiqsizlik isə Faiq bəyin yenə gözündən yayınıb. 
Müsahibədə M.Altunbayın SSRİ-dən qaçarkən qızının 10-12 yaşı olduğu bildirilsə də, əslində elə o 1939-cu ildəndir. Çünki Məmməd bəy xatirələrində  o zamanlar qızının 2 yaşı olduğunu yazıb.
Bu böyük haşiyəyə nöqtə qoyub gələk mətləb üstünə. Məmməd Altunbay kimdir?
1911-ci ildə Gəncədə doğulan məşhur qaçağın oğlu;
1920-ci ildə atası, sonrakı illərdə digər yaxın qohumları ermənilər və Sovet hakimiyyəti tərəfindən məhv edilən "arzuolunmaz" nəslin nümayəndəsi;
1939-cu ildə Sovet rejiminə qarşı gizli fəaliyyətə başlayan təşkilatın yaradıcılarından olan dissident;
1941-ci ildə "tarixdə ilk təyyarə qaçıran adam və kommunist rejimindən azadlığa qanadlanan ilk insan";
1942-ci ildə Bakıda kommunistlərin elan etdiyi "vətən xaini", Tehranda fars rejiminin dustağı, Bağdadda ingilis həbsxanasında edamlıq məhkum və nəhayət Ankarada Azərbaycan-İran-İraq-Türkiyə kimi ölüm-dirim marşrutunu adlayaraq qardaş ölkəyə pənah aparmış mühacir;
1949-ci ildə, M.Ə.Rəsulzadənin əsasını qoyduğu Azərbaycan Kültür Dərnəyində əsas simalardan biri;
1966-cı ildə Türkiyədə haqqında bədii film çəkilən qəhrəman...
Araşdırma apararkən Türkiyəli yazarlardan olan Kadir Durakın bu yaxın illərdə qələmə aldığı məqaləsinə rast gəldim. Yazırdı: 
"1970-ci il Ərzurum liseyində oxuyuram... Ərzurumda "501 Nömrəli Hücrə” deyə sənədli bir film göstərirlər. Film yaşanmış bir hadisəni, Moskva zülmünü anladır. Kommunizmdən qaçan təyyarəçi türk zabitlərinin qaçışından danışır. Hadisənin qəhrəmanı Məmməd Altunbay filmin göstərildiyi şəhərlərdə konfranslar verir, film başlamazdan əvvəl, arada və filmin sonunda səhnəyə çıxıb yaşadıqlarını şəxsən danışır.
Film çıxışlarla birlikdə üç saat yarım, dörd saat çəkir amma, hadisələri elə gerçək, elə axıcı ki, nəinki sıxılmaq, nəfəsiniz kəsilərək hər anı yaşayırsınız. Filmin sonunda hər kəs hıçqırıqlara boğularkən bir qrup:
"Qəhr olsun kommunistlər!... Qəhr olsun kommunistlər!..."
Ardınca: 
"Bütün türklər, bir orduya qatılmayan alçaqdır.
Yasamızda yazılıb, hərbdən qaçan alçaqdır" -deyə şüarlar səsləndirməyə başlayırlar...".
Bəs Türkiyədə minlərlə gənci riqqətə gətirən bu mübarizə dolu həyatdan Azərbaycanda niyə kütlələr bixəbərdi? Təbii ki M.Altunbay ömrünün yalnız bəzi məqamlarını bu yazıda qeyd etdik. Bu həyat qovğasının təfərrüatlarını isə növbəti yazımızda nəzərinizə çatdıracağıq. (Modern.az)