Xəbər verdiyimiz kimi dünən səhərdən başlayaraq Xətai rayonunda binalardan poliuretan üzlüklərin sökülməsinə start verilib. Sakinlərin çoxu gecədən öz eyvanları, pəncərələrinin altından olüm saçan üzlükləri söksələr də səhər saat 9-dan artıq söküntü ilə bağlı rəsmi göstəriş verilib. Xətai rayon İcra Hakimiyyəti və Fövqəladə Hallar Nazirliyindən gələn rəsmilər işlərə nəzarət edirdilər. "Bizim Yol” qəzeti əməkdaşı söküntü işlərini müşahidə edib. Iş icraçısının əməkdaşımıza bildirdiyinə görə bundan sonra poliuretan betopan adlanan materialla əvəzlənəcək. O, betopanın şifer materialına bənzədiyini, onun poliuretan kimi yanmağa meylli olmadığını söylədi.
Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin apardığı bu fasadlama işi ilk gündən tənqid hədəfimizdir. Çünki, lap başından bu işlərin qaydasında getmədiyi bəlli idi. Fasadların dəyişdirilməsi üçün şirkətlərin nə vaxt seçildiyi xalqa məlum olmadı. Nə əhali məlumatlandırıldı, nə də əmlaklarına müdaxilə ediləcəyi barədə onlardan izin istənildi. Bir də gördük qapımızdadırlar. O boyda işi cəmi iki şirkətə - poliuretanın Azərbaycanda tək istehsalçısı olan "Global Stone” şirkətinə daxil Global Construction” və bir də heç yerdə adı çəkilməyən, web-saytı, xüsusi işçi heyəti, özünün briqada və texnikaları olmayan "TNH” adında qeydiyyatdan keçmiş müəssisəyə həvalə elədilər.
"Bir bina da yanarsa, biznesləri də onlarla birgə "yanacaq"” demişdik
Nobel prospektindəki yanğından sonra "Bizim Yol” qəzetində poliuretanın nə qədər təhlükəli olduğunu əks etdirən silsilə yazılar dərc olundu. O vaxt itkisiz ötüşdüyümüzə sevinmişdik. Amma sevinməklə də qalmadıq, peşə borcumuzu yerinə yetirib problemin köklərini araşdırırdıq. Aprelin 14-də şəxsən mənim imzamla "Bakı kütləvi yanğın təhlükəsi qarşısındadır”, ondan sonra "Mənzillərimizin divarına yapışdırılmış "bomba””, daha sonra ""Sendviç panellərin" arasındakı təhlükə” və s. kimi məqalələr dərc etmiş, binalara üzlənən sintetik poliuretanla bağlı dövlətlərin acı təcrübələri, xarici təşkilatların xəbərdalığını ingilis, rus, türk, hətta alman dillərindən tərcümə edib, paylamışdıq. Poliuretan qaz dolu plastiklər qrupuna aiddir və 85-90% inert qazlardan ibarətdir. Başlıqlardan da görünür ki, hadisənin son olmaya biləcəyi, paytaxtımızı gözləyən təhlükə barədə xəbərdar etmişik. Əslində aprel ayında olan bir hadisə idi, biz onun faciəyə dönməməsi üçün dəridən-qabıqdan çıxırdıq. Bəzi ölkələrdə bu materialın törətdiyi yanğın nəticəsində ölənlər də vardı, amma bizdə həlak olanların sayı rekord qırdı. Demişdik ki, poliuretandan istifadəyə davam edilməsi təkcə sakinlərin deyil, yanğınsöndürənlərin belə həyatını təhlükəyə atır. İndiki faciədə yanğısöndürən də zərər gördü, polis də. "Bu işin davam etməsi onun istehsalçıları, qurucularının da marağına zidd olmalıdır. Daha bir bina yanarsa, qurduqları biznes də onlarla birgə "yanacaq"”, deməmişdikmi? Araşdırmalarımız arasında bu "biznes”lə məşğul olanlara bir mesaj vardı: "poliuretan izolyasiya vasitəsi varlığını hiss etdirmədən, hiyləgərcə qurduğunuzu "yox" etmək üçün doğru zamanı gözləyir. Ehtiyacı olan tək şey isə kiçik bir qığılcımdır. Bu, təmin edildikdən sonra digər panellərin arasında olan eyni cinsdəki izolyasiya vasitələri ilə sanki "xəbərləşərək" kiçik qığılcım bütün qurulanları təsiri altına alacaq böyük bir yanğına çevirə bilər. Geriyə uzun illər boyunca məşğul olduğunuz, əmək verdiyiniz tikintinin yalnız dağıntıları qalar. Aldığınız sifarişlər, etdiyiniz perspektiv razılaşmalar, yerlərini xilasetmə hesabatı, ziyan hesablama protokolu və dağıntının nəticələrini aradan qaldırma işlərinə buraxar. Ayrıca, yaşanan bu maddi ziyanın yanında uzun bir iş itkisi mərhələsi də sizi gözləyir".
Təəssüf ki, proqnozlar tamamilə doğru çıxdı. Buradaca qeyd edim ki, nazirlik və dövlət qurumlarının mətbuat xidmətlərinin KİV-lə əməkdaşlıq səriştələri çox aşağıdır. Bəzi mətbuat xidməti rəhbərləri işini aradabir ictimaiyyətə məlumat ötürməklə bitmiş hesab edirlər. Əslində isə mətbuatla aralarında informasiya mübadiləsi olmalıdır, biz onların informasiyalarından yararlandığımız kimi onlar da mətbuatı izləməli, sferalarına aid məlumatları ən azından oxumalı və diqqət çəkən materialların xülasəsini rəhbərlərinə çatdırmalıdırlar. Əvvəllər belə təcrübə vardı, lakin indi idarə və təşkilatların mətbuat xidmətlərində "fəhlə” tapmaq çətindir, hər kəs müdir, sektor rəhbəri ya da ən azından məsləhətçidir. Mətbuatın xülasəsini çıxarıb "şefi”nin qarşısına qoyan biri tapılmır. Hə, bəzən olur, amma onların maraqlarına toxunanda. Onda da nöqsanı aradan qaldırmaq üçün yox, jurnalisti haqsız çıxartmaq məqsədilə redaksiyamıza qədər gəlib ifadəmizi alırlar. Etiraf edin ki, bir çox hallarda başqalarının diqqətdən qaçırdıqlarını mətbuat nümayəndələri "görür” və məqaləni də sadəcə özü üçün yazmır. Prezident də məmurları xəbərdar edib, "əgər bütün işlər düzgün qurulsaydı, bu hadisə baş verməzdi, hər bir məmur öz məsuliyyətini dərk etməlidir, heç kim cəzasız qalmayacaq”, deyib.
Poliuretanın ağına da lənət qarasına da
Cəmiyyətdə çox məsələlər bir-birinə o qədər bağlıdır ki, hətta bu yanğının bir ucu da gedib son günlərin mövzusu olan Azərbaycan Beynəlxalq Bankının keçmiş idarə heyəti sədrinə çıxır. Oxudum ki, sən demə Cahangir Hacıyevin çevrəsinə daxil olan müəssisələr bü gün sənədlər üzərində sahibi şübhəli qismində saxlanılan "Global Stone”, "Global Construction” şirkətlərinə yad deyilmiş. Faciənin kökündə duran məsələlərə biz ayrı-ayrı vaxtlarda epizodik də olsa toxunmuşuq. Bu gün cavabdeh qismində tək istehsalçı və onu binalara realizə edən şirkətin rəhbərlərindən biri çıxış edir. Amma yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi "tender”i onlara qazandıran və ya həmin materiallardan istifadəyə icazə verənlər var. Onlar özləri bu gün faciənin səbəblərini araşdıran komissiyada təmsil olunurlar. Bir maraqlı məqam da var. Əslində Prezident üzlüklərin sökülməsi barədə göstəriş verməyib, sadəcə belə deyib: "Bütün buna oxşar materiallarla üzlənmiş binalardan dərhal nümunə götürülməli, təhlil edilməli, əgər orada təhlükə varsa, odadavamlı deyilsə, dərhal bütün binalarda üzlüklər sökülməlidir”. Lakin, üzlüklər bu gün səhərdən sökülməyə başladı. Bu onu sübut edir ki, aidiyyatı qurumlar üzlüklərin təhlükəli olduğunu qabaqcadan bilirdilər, yoxsa Prezidentə məruzə etmədən niyə icra hakimiyyətinin nümayəndələri fəhlələrin başının üstündə dursun ki, "sökün”? Nobel prospektindəki hadisədən sonra təmir işlərini meriyanın apardığı barədə lövhələr binaların önündən dərhal yığışdırılmışdı. Problemin ciddiyətini anlayırdılar, amma sökməkdən də qorxurdular. Çünki bu işə milyonlar ayrılıb və onun hesabı soruşulacaqdı. Odur ki, təhlükəli materialı sadəcə birinci mərtəbələrdən yığışdırmaqla risqi aşağı salacaqlarını düşünmüşdülər, fəlakətin bu dəfə damdan "enəcəyi”ni ağıllarına belə gətirməmişdilər. Məruzə edilir ki, Bakıda istehsal olunan poliuretanın tərkibinə odadavamlı qatqı vurulmayıb, dövlət qurumlarına təqdim olunan nümunə ilə istehsal edilənin arasında fərq olub. Amma necə deyərlər, ilanın ağına da lənət, qarasına da. Poliuretan - yalnız sənayedə istifadə olunan sintetik polimer materialdır. Istər Rusiyada istehsal olunsun, istər Türkiyədə, istərsə də Avropada, yanmağa meyllidir. Poliuretan və polistrol kimi plastik quruluşlu materialın "vəzifə"si yanğının yayılması istiqamətindədir. Bu material yanğının yayılma sürətini əhəmiyyətli dərəcədə artırır; yanğına müdaxiləni çətinləşdirən yüksək istilik və toksik qaz meydana gəlməsinə, yanğının nə şəkildə yayılacağının təxmin edilməməsinə səbəb olur. Yaşanan acı təcrübələr, əhəmiyyətli zərərlər tablosu bu xüsusiyyətdəki izolyasiya vasitələrinin yanğın baxımından son dərəcə müdafiəsiz olduğunu ortaya çıxarıb və bu tabloya bir də Bakı faciəsi əlavə olundu.
Növbəti təhlükə - betopan
Iş icrasının dediklərinə güvənsək, indi də betopan gəlir. İnternetdə bu material üçün də bir araşdırma apardım. Azərbaycanda cəmi bir şirkətdə onun adına rast gəldim. Furqan.az saytı yazır ki, betopan - arasında penoplastı olan sellüloza (polimer) lövhələrdən ibarət materialdır. Sellüloza yanar maddədir, yüksək hərarətdə özü-özünə yanır. O, həm də partlayıcı maddələrin hazırlanmasında istifadə olunan karbohidratdır. Sonra saytda materialın üstünlükləri qeyd olunur və bir xeyli təriflənir. Onun ardınca poliuretan kütləsinin örtüldüyü, xaricdən müdafiə polimer layı olan profilli sinklənmiş polad təbəqələrdən ibarət yüngül üçqat sendviç-panel haqqında yazılan tərifnaməni oxuyandan sonra betopanla bağlı deyilənlərin də səmimi olmadığı rəyi yaranır. Çünki biz artıq sendviç-panelin fəsadlarını gördük. Həm də araşdırmalarda istehsalçı şirkətlərin web-saytlarında poliuretanın yanğına davamlı olduğu vurğulanır. Deməli, onu satan şirkətə inanmayacağıq. Bu material Azərbaycanda kütləvi istifadə olunmayıb, onu tanımırıq, ekspertizadan keçdiyi və o ekspertizanı keçirənlərin nə qədər obyektiv olduğunu haradan bilirik? Rus, ingilis və türk saytlarında betopanın tərkibinin ağac lifləri, sement və kimyəvi qatqı maddələrinin qarışığından ibarət olduğu qeyd edilir. Onların yüksəkmərtəbəli binalarda istifadəsi ilə bağlı tövsiyyələrə rast gəlmədim. Tərkibində ağac və kimyəvi qatqılar varsa artıq buna şərh verməyə ehtiyac yoxdur. Qiyməti də çox ucuzdur, hətta poliuretandan da ucuz - türk saytlarında kv.m.-i 8-10 türk lirəsindən başlayır, ta 30 lirəyə qədər müxtəlif qiymətlər var. Milli pulla 5-10 manat. Rusiya saytlarında da bu civardadır, hətta 100 rubla da var. 10-15 manatlıq poliuretanın kv.m.-ni 150 manata vuranlar baxaq görək bunu dövlətə neçəyə "sırıyacaqlar”. Kv.m.-i 20-30 manata olan daşı fəhlələr 8 manata vururlarsa, 150 manata aldıqlarını iddia etdikləri poliuretanı şirkət onlara 3 manata vurdurur. Materialın qiyməti onun üçün sərf olunan əməyin dəyərindən bəllidir. Bu məntiqlə poliuretan daşdan 3 dəfə ucuz vurulursa, qiyməti də ən ucuz daşdan 3 dəfə az olmalıdır. İndi şəxsi evlərdə betopandan kim istəsə istifadə etsin, əmlak onun, can onun. Amma zənnimcə dövlət qurumları da bu işdə artıq diqqətli olacaqlar, sonda söndürmək, həyatlarını xilas etmək onalara qalır. Bu gün paytaxt üçün binalarda ən təhlükəsizi daş üzlüklərdir. Həm estetik görkəmi gözəldir, həm də binalar onsuz da daşdandır. Rəngini dəyişmək istəyirsiz, üzünü ağardın, getsin. Daş üstən daş, pəncərə üstündən pəncərə axı harada görünüb? Artıq eksperimentlərinizi bizim başımızda aparmayın cənablar, sınaq üçün laboratoriyalar var, ya da ən yaxşısı öz topdağıtmaz mülklərinizdə test edin! (bizimyol.info)
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
