Vasif İsmayıl: “İnsanlara həqiqətmi lazımdı, emosiyamı?”

Bakı şəhər sakini, 58 yaşlı Səriyyə Ələkbərovanın ölümündə ATV-də yayımlanan “Çox yaşa” proqramının aparıcısı Vasif İsmayıl günahlandırılır. S.Ələkbərovanın həyat yoldaşı, Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin hospitalının həkimi Zakir Ələkbərovun və Demokratik İslahatlar Partiyasında çalışan yaxın qohumlarının vasitəsilə mətbuata ötürülən məlumatlarda birmənalı olaraq həkimin səhv əməliyyat etdiyi bildirilir.

Media orqanlarına təkzib məktubu göndərən Vasif  İsmayıl isə səsinin eşidilmədiyini deyir. Buna görə də onunla danışmaq, əslində nəyin baş verdiyini öyrənməyə çalışdıq:

-  Dünyasını dəyişmiş Səriyyə Ələkbərova əvvəllər də sizin xəstəniz olub, əməliyyat etmisiz. Yəni, onun vəziyyətini yaxşı bilirdiz. Necə oldu ki, xəstəliyin ağırlığını bildiyiniz halda əməliyyata razı olduz?

-   Onda dəfələrlə təkrarlanan proses gedirdi. Bizdə qeydiyyatı da aparılıb, 7 dəfə sidik kisəsindən əməliyyat olunmuşdu, mən də əməliyyat etmişdim. Bu əməliyyatlar nəticəsində sidik kisəsinin həcmi itmişdi. Qadının həyatı çətinləşmişdi. Təsəvvür edin, bir gecədə 20 dəfə ayaqyoluna gedirdi. Bu, hələ işin başlanğıcı idi. Özü çox ağıllı xanım idi, bilirdi ki, proses belə davam etsə, onun böyrəkləri də sıradan çıxacaq, öləcək. Bir var insan xərçəngdən ölsün, biri də var sidik kisəsinin balacalaşmasından. Bunun ikisi də realdır. Xanım özü bunu başa düşürdü və əməliyyatda israrlı idi. Sözsüz ailəsi də bilirdi ki, ağır əməliyyatdır və heç bir həkim boynuna götürmürdü. Ailəsi dedi ki, Almaniyada hansısa həkimlə danışıqlar aparılıb və həmin həkim gəlib MTN-in hospitalında onu əməliyyat edəcək. Mən onlara nə etmək lazım olduğunu, eyni zamanda sidik kisəsinin çıxarılmasının məqsədəuyğunluğunu söylədim. Dedim ki, əvvəl-axır böyrək çatışmazlığı yaradacaq. Düzdür, bu proses bir neçə il çəkəcək, amma həmin illər ağrı, çətinlik içində keçəcək. Sonradan həmin həkimin gəlməsi məsələsi alınmadı və Səriyyə xanımın özü  əməliyyatı mənim aparmağımı istədi.

Əməliyyat qərarı asan olmadı. Çünki çətin xarakterli adamlar olduqlarını bilirdim. Normalda etik qaydalara görə, həkimlər bu cür insanlarla mübahisə etmək istəmirlər. Ancaq tanıyanlar da bilir ki, məndə belə başdanetmələr yoxdu. Çünki mən təqaüdlə oxumuşam, ata pulu ilə təhsil almamışam. Atam sadə müəllim olub. Nə olsun ki, xərcimi Türkiyə dövləti ödəyib, o da insanların məvacibindən alıb də. Buna görə də hər zaman yardım etməyə, işi hüquqi müstəvidə qurub doğru bildiyimi etməyə çalışıram. Fərqi yoxdur, o insan mənə yaxındır, ya uzaq.

Hüquqi zəmində bir həkimin borcu gördüyü işin nə ilə nəticələnəcəyini və nə üçün belə olduğunu xəstəyə başa salmalı, anlaşılan əməliyyatı icra etməlidir. Həmişə də xəstə yaxınlarına nə olunacağı, necə yaşayacağı və bu işin nə qədər riskli olduğunu bildirirəm. Əgər xəstə buna razılıq verirsə, əməliyyat edirəm. Xəstə də  öncə şifahi şəkildə razılıq verir, sonra isə bunu imzalayır. Bu insan bunun ikisini də edib, əməliyyat icra olunub. Əməliyyatın peşəkarlıq səviyyəsinə heç bir irad ola bilməz. Ona görə yox ki, bu işi mən görmüşəm. Ona görə ki, bu işi vicdanla və təmiz görmüşəm.

-   Xəstənin əməliyyata razılıq verməsi həkimin məsuliyyətini azaldırmı?

-  Həkimin üzərində məsuliyyət qalır. Həmin müqavilədə müddəalar bundan ibarətdir: əməliyyatın niyə olunduğunu, məsuliyyəti, riskləri bilirəm və bunları mənə başa salıblar. Hər əməliyyatın qəbul olunmuş müəyyən riskləri var. Buna “morbidite” deyirlər. Ümumiyyətlə, bütün dünyada hər vəziyyətin – yolda getməyin, yatmağın, əməliyyat olunmağın, hətta su içməyin də “morbidite”si var. Hər birinin də müəyyən statistikası var. Əgər bir həkim bu “morbidite”dən çıxırsa, onda ona sual etmək olar: Məsələn, siz 100 əməliyyat edirsiz, niyə 12 xəstəniz ölür? Axı dünya statistikasında maksimal 8-dir, sizdə niyə 12-dir? Ona bu sualı vermək olar. Amma ondan soruşmaz olmaz: “Niyə sizin xəstələrinizdən ölən oldu?”

Həkim yalnız qanunazidd hərəkət edərsə, günahkardır. Yəni, məsələn, burnunu düzəltmək istəyəndə vurub gözünü çıxararsa və s.

-   Sizi də onda günahlandırırlar. Deyirlər, sidik kisəsini çıxaranda bağırsağı səhv tikmisiz…

-   Bu iddianı nəyə əsasən söyləyirlər?

-         Xanımın həyat yoldaşı həkim rəyinə əsaslandığını deyir. Hətta ekspertiza aparılması üçün şəxsin ekskumasiyasına da razıdır…

-  Ümumiyyətlə, bağırsağın tərs tikilməsi deyə bir hadisə yoxdu. Bağırsaq tərs tikilsəydi, bu insan üçün qurduğumuz sistem işləməməliydi. Biz sidiyin kənara alınması sistemini qurmuşduq və o sistemlə də sidik kənara alınıb. Bu qadında problem başqa idi. Və bu problem də bu əməliyyatlar sırasında görünən haldır. Bu qadının vəziyyətini ağırlaşdıran hal “lambert iton” sindromu deyilən otoimmun bir xəstəlikdir. Söhbət əzələ zəifliyindən gedir. Bu da isbat olunub. Eyni zamanda bu qadında əməliyyata bağlı, bundan sonra ikişaf edən iki fəsad olub. Bunların heç biri də ölümcül olmayıb. Bu cür əməliyyatlar keçirən adamlarda bu hallar olur və kiçik əməliyyatla aradan qaldırmaq mümkün idi. Bunlardan biri qarın yaralarının sağalmaması, digəri isə aşağıdan – bağırsağında fistulun meydana gəlməsidir. Fistulu adamlara necə başa salım? Peşəkar olmayan adam düşünəcək ki, bağırsağın səhv tikilməsidir. Bilirsizmi, bu, bir insana marslını izah etməyə oxşayır. Marslını heç kim görməyib, kim nə desə, onu qəbul edəcəklər. Xəstə yaxını da bu şəkildə başa düşüb iddia edir. Bunu da medianın o şəkildə bildirməsi doğru deyil. Ən azından məndən soruşa bilərdilər. Kim ki soruşub, onlara heç bir iradım yoxdur.

-  Buna görəmi müxtəlif media orqanlarına məktub göndərərək təkzib vermələrini tələb etmisiz?

-   Soruşmayıb yazanlara  “KİV haqqında” qanunun 44-45-ci maddələrinə əsasən təkzib istəyi haqda məlumat göndərdim. Çünki məsələni birtərəfli işıqlandırıblar. Xəstə əməliyyat stolunda dünyasını dəyişməyib. Hər kəs xəta edə bilər. Amma bu xəstədə xəta ortaya çıxarılmadı. Xəstədə əvvəlcədən müəyyənləşdirilməsi mümkün olmayan proses getdi. Necə ki, revmatizmanın yaranacağını öncədən müəyyənləşdirmək mümkün olmur, eləcə. Əməliyyatdan iki gün sonra əzələ problemi yarandı, ətraflarını oynatmaqda çətinlik çəkdi. Son 10 gündə əzələlərin hamısı öz gücünü itirdi.Bunun əməliyyatla əlaqəsi yoxdur. Sözsüz ki, əməliyyat bu işi tətikləyir. Daha əvvəllər də gördüyüm üçün proses başlayanda şübhələndim, nevropatoloqa müraciət etməyi məsləhət gördüm. Həqiqətən də müəyyənləşdi ki, onda “lambert iton” sindromu yaranıb və bu, sidik kisəsinin çıxarılması ilə bağlı deyil.

Media nümayəndələri isə baş verənləri dəqiqləşdirməmiş yazıblar və mənim etirazıma da çox qeyri-etik, təəccübləndirici cavablar göndərilib. “Xəbərinfo”dan Cavid Cabbarlı yazıb: “Xahişinizi məqsədəuyğun hesab etmədiyimizdən icra da etməyəcəyik”. Mən cavab yazdım ki, sizdən qanuna əməl etməyinizi istəyirəm. Cavab yazıb ki, siz məni təhdid edirsiz?  “Axar.az” saytından isə yazıblar: “Birincisi, siz kimsiniz ki, yazının çıxarılmasını və təkzib verilməsini istəyirsiniz? İkincisi, yazı zərərçəkənin şikayəti əsasında yazılıb. Azərbaycan həkimlərinin şərəfsiz olduğunu axar.az saytı çox yaxşı bilir, gedin işinizlə məşğul olun”. Bu, necə yanaşmadır?

-   “Axar.az” saytının redaktoru Anar Niftəliyevin həyat yoldaşı həkim səhvi ucbatından dünyasını dəyişib. Buna görə də onun aqressiyasını anlamaq olar…

-  Mən hər kəsin dərdini başa düşürəm. Amma hansısa bir həkimin səhvi olubsa, bütün həkimləri “şərəfsiz” adlandırmaq nə dərəcədə doğrudur? Sübutsuz yazılmış bir yazıya etiraz etmək haqqım var və istəyimə cavab təhqiredici şəkildə verilməməlidir. Mən işimi düzgün öyrənmişəm və düzgün də görməyə çalışıram. İşimi qaydalara uyğun, vicdanla görürəm və ortaya çıxan problemlərin də qaydalara uyğun çözülməsini istəyirəm. Əgər bir cəmiyyətdə bir haqsızlığa düzgün qiymət verilmirsə, o zaman bu cəmiyyətdə hər şey baş verə bilər. Mən həkim olaraq öz işimə məsuliyyət daşıyıram. Əgər bu cəmiyyətdə mənim qanunauyğun davranmağım mümkün deyilsə, o zaman gərək mən də həyat prinsiplərimi dəyişim. Axı hər bir kəsin haqqıdır ki,özünü ifadə etsin. Heç nəyi araşdırmadan “həkim terroru” yazırlar. Bunu qəbul edə bilmirəm. İşin içində olan kimi deyirəm, çox vaxt yazılanlarla, deyilənlərlə həqiqət fərqli olur. İnsanlara həqiqətmi lazımdı, emosiyamı? Əgər emosiya lazımdırsa, bu şəkildə davam edin. Yox, həqiqət lazımdırsa, onda araşdırıb yazın. Mənim istəyim, tələbim budur.

-   Siz dediz ki, əməliyyatdan sonra iki fəsad yarandı. Bu fəsadları aradan qaldırmaq mümkün deyildimi?

-  Təbii ki, bu fəsadların yarana biləcəyini öncədən bilirdik. Çox xəstədə müşahidə olunur və təkrar yüngül əməliyyatla aradan qaldırılır. Sadəcə bu xəstədə gözlənilməyən sindromun ortaya çıxması imkan vermədi təkrar əməliyyata. Heç bir anestizioloq ona təkrar narkozun verilməsinə razılıq vermədi. Çünki əzələləri işləmirdi və növbəti narkoz onun nəfəsalma şansını birdəfəlik məhv edirdi.

-   Siz neçə ildir həkim kimi fəaliyyət göstərirsiz?

-   Bakıda 11 ildir çalışıram. Ondan əvvəl Türkiyədə yaşayıb, işləmişəm. 1997-ci ildən həkim kimi işləməyə başlamışam.

Mən ali məktəbə testlə qəbul olunmamışam. Şifahi və yazılı imtahan verən son nəslin nümayəndəsiyəm.  O vaxt attestatın surəti ilə iki yerə sənəd vermək olurdu. Mən də eyni ildə həm tibbə, həm də beynəlxalq iqtisadi əlaqələrə qəbul olmuşam.  Biri biologiya, digəri riyaziyyat ağırlıqlıdır.  Mən tibbi seçdim. 92-ci ildə qiymətlərim əla olduğu üçün hökumət özü məni göndərib Türkiyəyə. Hamı deyir ki, həkimlər pulla oxuyurlar.  Mən ilyarım Bakıda oxuduqdan sonra getmişəm Türkiyəyə və o müddət ərzində kimsə məndən bir qəpik də istəməyib. 1997-2003-cü illər ərzində isə müdafiə etmişəm və həkim kimi çalışmışam. 2003-cü ildən də Bakıda çalışıram.

-   Zərərçəkənlərin iddialarından biri də pulla bağlıdır. Zərərçəkən tərəf  deyir ki, əməliyyata 22 min manat xərc çəkilib…

-   Mən demək olar ki, Türkiyədə böyümüşəm. Heç vaxt xəstə ilə pul söhbəti etmirəm, qeyri-etik, qeyri-qanuni danışıqlara getmirəm. Bunu görməmişəm, özümə yaraşdırmaram. Bütün xəstələr klinikaya ödəniş edir, təbii ki, mən də gördüyüm işin qonorarını alıram. Sözsüz ki, bu xəstənin adamları ilə də mənim pul söhbətim olmayıb və həmin deyilən məbləğin heç 20-də birini almamışam.  Deyilən rəqəm göstərilən xidmətlərə, alınan ləvazimatlara, dərmanlara çəkilən xərclərdir. İnsanların öz seçimidir yəni, dövlət xəstəxanalarında bu xərclər olmur. Xəstə yaxınlarını qınaya bilmərəm, həqiqətən də böyük xərcdir. Amma bu xərclər həkimlərin cibinə getmir, istifadə olunan materialları satan şirkətlərə gedir. Bu xəstənin vəziyyəti ağır olduğundan sırf həyatı uğrunda mübarizə gedib, qazanc güdülməyib.  Mən başa düşürəm ki, son zamanlar bu hallar silsilə hal alıb deyə cəmiyyətdə bu cür reaksiya olur. Amma hər qoyunu öz ayağından asarlar. Bizi də dinləmək məcburiyyətindədilər. Mən ən azından danışmaq ehtiyacı hiss edirəm. Çünki vicdansızlıq etməmişəm. Digər tərəfdən, bunun qanuni yolları var. Bunun üçün məhkəməyə müraciət etmək, ekspertizadan rəy almaq lazımdır.

-  Zərərçəkənlər sizin ATV-dəki verilişinizi də hədəfə alıblar. Düşünürlər ki, özünüzü reklam etməklə məşğulsuz, insanları aldadan o veriliş bağlanmalıdır və s.

-  Sizcə, mən “Çox yaşa”  verilişindən nə qədər məvacib alıram?

Mən deyim. Heç nə qədər. Onsuz da 2003-cü ildən yaxşı işləyən həkim idim və əlavə xəstə yığmağa ehtiyacım yoxdur. Mən xidmət etməyə çalışıram. Fiziki baxımdan 2-3 Vasif yoxdur. Bir nəfər olaraq da iki əməliyyatdan artıq etmirəm. Bu gün elə bir dərdim yoxdur. Yeganə istəyim insanları maarifləndirməkdir. “Çox yaşa” komandasının da məqsədi budur. Hamı bilir ki, bu cür verilişlərə həkimlər gəlirlər, müəyyən məbləğ ödəyirlər və özlərini reklam edirlər. Buna öyrəşmisiz. Amma siz “Çox yaşa”da bunu görə bilməzsiz. Prinsip olaraq bu keçmir. İstəyimiz aktual olan bir məsələni blok şəklində insanlara başa salmaqdır. Bu, mənim prinsipimdir. İnsanlara məlumat vermək, başa salmaq lazımdır. Mən bunun üçün həftənin 1 gününü orda tər tökürəm. Bunun qarşılığında da heç nə istəmirəm. Müəllifini unutduğum çox gözəl bir fikir var: “Həkimlər və müəllimlərdən möcüzə gözləyirlər. Amma möcüzə baş verəndə heç kim təəccüblənmir”.

-  Axı Azərbaycanda, doğrudan da, həkimdən çox qəssab olanlar var. Həkimin səhvi ucbatından dünyasını dəyişənlər, yanlış diaqnoza görə sağlamlığını itirənlər var…

1989-cu ildən 98-ci ilə qədər digər sahələr kimi səhiyyədə də inkişaf olmadı. O dövrdə 20 yaşı olan həkim 98-ci ildə 30 yaşına çatdı, artıq yetişkən insan oldu, amma heç nə görmədi. 30 yaşlı gənc 40 yaşına çatdı, amma kamilləşə bilmədi. 50 yaşına çatan həkimlər isə bildiklərinin üzərinə yeni bir şey qoya bilmədi və məcbur idi hər işi görsün. Bu dövr keçdi. Ancaq o dövrdən qalmış insanları silib atmaq olmur axı. Azərbaycan isə bu proses evolyusiya yolu ilə aparır, revolyusiya yolu ilə yox.  Sizi əmin edirəm ki, bizdə çox yaxşı həkimlər var. Sadəcə mentalitet çox praqmatikdi. Emosiyalara çox maraqlıyıq, amma hesab-kitabı yaxşı bilirik. Bu gün həkimlər, klinikalar arasında rəqabət gedir, bu, çox yaxşıdır. Təkcə bizdən xaricə getmirlər, həm də xaricdən bizə müalicəyə gələnlər var. Hətta bir Amerika vətəndaşı internetdən öyrənib gəlib Mərkəzi Klinikada Kamran həkimə ürəyini əməliyyat etdirmişdi. Biz bunların üstündən necə xətt çəkək?