Qanun çoxarvadlığı qadağan etmir... 

Azərbaycan Respublikası dünyəvi dövlət olduğundan qanunvericiliyimiz yalnız müvafiq dövlət orqanı tərəfindən rəsmi qeydiyyata alınmış nikahı tanıyır. Amma o da faktdır ki, cəmiyyətdə vətəndaş nikahı ilə yaşayan çoxlu sayda insanlar var və bu tendensiyanın getdikcə artması müşahidə olunur. Daha doğrusu, Qərb ölkələrində olduğu kimi, azərbaycanlılar arasında da qeyri-ənənəvi “ailə formatları”na meyllərin artması prosesi baş verir. İndi heç kim ölkəmizdə vətəndaş nikahı ilə, dini kəbinlə yaşama, ikiarvadlılıq, nikahdankənar uşaq doğumu hallarının mövcudluğunu inkar edə bilməz. Cəmiyyətdə birmənalı qarşılanmasa da, ikiarvadlılğın və qeyri-rəsmi münasibətlərin olmasına dair kifayət qədər faktlar var və bu tərzlə yaşayanların bir çoxu onu açıqlamaqdan belə çəkinmirlər. Bəs, bunun Azərbaycanın ailə modelinə təsiri nədən ibarət ola bilər, artıq əsrlərdən bəri formalaşmış ailə institutunun dağılmasına səbəb ola bilərmi? Bu kimi təhlükələr nəzərə alınaraq, Azərbaycanda Ailə Məcəlləsinə vətəndaş nikahı ilə bağlı maddənin əlavə olunması təklif edilib. Belə bir təkliflə Milli Məclisin Sosial siyasət və Hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu komitələrinin birgə iclasında deputat Fəzail Ağamalı çıxış edib. Millət vəkili bildirib ki, vətəndaş nikahının olması bir faktdır və cəmiyyətdə buna qadağa qoymaq olmaz. F.Ağamalının sözlərinə görə, vətəndaş nikahı ilə uşaq dünyaya gətirən ata və ana məsuliyyət daşımalıdır: “Biz bu məsələni gündəmə gətirməliyik”.

Vətəndaş nikahı nədir?

 Məlumat üçün qeyd edək ki, vətəndaş nikahı iki şəxslərin dovlət orqanında rəsmiləşdirmədiyi könüllü ittifaqıdır. Vətəndaş nikahı ənənəvi nikahdan bir sıra məqamlarına görə fərqlidir. Belə ki, onun ənənəvi nikahdan başlıca fərqi ondan ibarətdir ki, bu izdivac sənədlər üzərində deyil, faktiki xarakter daşıyır. Onu da xatırladaq ki, Azərbaycanda mövcud olan vətəndaş nikahı xarici ölkələrdəkindən öz spesifikliyi ilə fərqlənir. Daha dəqiq, bizdə vətəndaş nikahları rəsmi dövlət orqanları tərəfindən tanınmasa da dini kəbinlə təsdiq olunur. Avropada isə hesab olunur ki, ortada həyatı müəyyən müddət ərzində paylaşmaq istəyi varsa, bu zaman heç bir rəsmi sənədə ehtiyac yoxdur. Bu hal adətən hər iki tərəfi, qadını da, kişini də evlilik kimi rəsmi mərhələdən, bu mərhələnin yaratdığı gərginlik və məsuliyyət hissindən azad edir. Bakıda vətəndaş nikahı ilə bağlı keçirilən sorğunun nəticəsində bəlli olub ki, gənclər arasında vətəndaş nikahına pozitiv münasibət göstərənlərin sayı kifayət qədərdir. Vətəndaş nikahı ilə yaşam tərzinin tərəfdarlarının fikrincə, bu cür nikah onların daha müstəqil yaşamağa meylinin artmasından irəli gəlir. Bəziləri isə vətəndaş nikahına meylin yaranmasını Azərbaycanın Qərbə inteqrasiyası ilə əlaqələndirirlər. Ekspertlər hesab edirlər ki, son illər kişi və qadınların vətəndaş nikahına meyl etməsi onların məsuliyyətdən qaçmalarından irəli gəlir. Yəni cütlükərdən hansısa biri istədiyi məqamda ailə məsuliyyətindən yayınmaq üçün rəsmi nikaha girmək istəmir.

Vətəndaş nikahı ilə yaşayanların özləri isə bu fikrlə razılaşmıq istəmirlər. Onlar iddia edirlər ki, guya, kişi və qadın bir-birini təmiz məhəbbətlə sevirlərsə, arada qarşılıqlı hörmət varsa, rəsmi nikahın, dini kəbinin bağlanıb-bağlanmamasının elə bir əhəmiyyəti yoxdur. Guya, rəsmi nikah kişi və qadını çərçivəyə salır. Onlar özlərini Qərbdə olduğu kimi azad cəmiyyətin nümayəndələri hesab edirlər.

Məsələ orasındadır ki, bizdə vətəndaş nikahının mahiyyəti səhv başa düşülür. Çünki vətəndaş nikahına yalnız hər iki tərəf azad olduğu halda daxil ola bilərlər. Amma ölkəmizdə bir qadınla evli olduğunu deyən kişi, digəri ilə yalnız vətəndaş nikahında olduğunu deyib özünə haqq qazandırmağa çalışır. Maddi imkanı geniş olan bəzi kişilərin ayrı-ayrılıqda qeyri-rəsmi şəkildə iki, bəlkə də daha çox arvad saxladığı heç kimə sirr deyil. Vətəndaş nikahında yaşayanların sırasında iş adamları, məmurlar, nazirlər, deputatların olduğunu deyənlər də var. Həmin qadınlara ev də alınır, maşın da, qızıl-zinət əşyaları da, dolanışıqları da yüksək səviyyədə olur. Amma nədənsə həmin qadınlar belə kişiləri ər deyil, sevgili adlandırırlar. Ümumiyyətlə, bir kişi eyni vaxtda 4-5 arvad saxlaya bilərmi? Qanunlar bu barədə deyir? Həmin kişinin nikahlı həyat yoldaşı bu zaman hansı addımı ata bilər?

Hüquqşünas Habil İsgəndərov «çoxarvadlığa» görə məsuliyyət nəzərdə tutulmadığını bildirir:«Əvvəllər, yəni, 2000-ci ilədək qüvvədə olan Cinayət Məcəlləsində «çoxarvadlılıq» adlanan maddə var idi. Sovet dövründən qalmış bu maddədə 1-dən artıq qadınla ailə münasibətlərinin qurulmasına görə cinayət məsuliyyəti nəzərdə tutulurdu. Bu, faktiki olaraq, indi «vətəndaş nikahı» adlandırılan münasibətin cinayət əməli kimi qiymətləndirilməsi idi. İndi belə bir məsuliyyət, qadağa yoxdur. Lakin qanunvericilik həm kişiyə, həm qadına yalnız 1 şəxslə rəsmi nikahda olmağa icazə verir. Belə ki, Azərbaycan Respublikasının Ailə Məcəlləsinin tələbinə görə, yalnız müvafiq dövlət orqanında (Ədliyyə Nazirliyinin qeydiyyat idarələri - red) rəsmi qeydə alınmış nikah hüquqi nəticələr yaradır. Qeyri-rəsmi münasibətlərə gəldikdə, isə əri başqası ilə «vətəndaş nikahında» yaşayan qadın ona qarşı hər hansı hüquqi addım ata bilmir. Adətən, belə hallarda qadınlar ərlərinə qarşı nikahın pozulması və birgə əmlakın bölünməsi tələbinə dair iddia qaldırırlar. Bundan başqa «çoxarvadlı» kişini əldə saxlamaq üçün digər hüquqi təsir vasitəsi qanunvericilikdə nəzərdə tutulmayıb.»

 Vətəndaş nikahları hansı problemlər yaradır?

 Psixoloq Ramil Məmmədov hesab edir ki, azərbaycanlılar ucun vətəndaş nikahında yaşamaq asan və mümkün olan bir hal olsa da bu, bizim psixologiyaya ziddir və bunun yayılması yolverilmezdir. Ümumiyyətlə desək, əslində vətəndaş nikahı hər iki cinsin bir birini yaxından tanıması baxımından çox yaxşıdır. Lakin gəlin bir məqama diqqət edək:

“Evlilikdən əvvəl hər iki tərəf bir-birini yaxşı tərəfdən göstərir. Öz eyiblərini, əsl simasını gizlədir. Oğlanın və ya qızın necə bir insan olması evləndikdən sonra üzə çıxır. Bu baxımdan nikahdan əvvəl bir müddət bir yerdə yaşayıb bir birini tanıyıb sonra evlənmək çox yaxşı olardı. Rusiyada, Avropada, Amerikada və digər yerlərdə belə edirlər. Hətta evlənəndə qız bakirə olanda bir çox oglanlar pərt olurlar ki, bu qızı deyəsən, məndən əvvəl sevən olmayıb? Mən onun ilkiyəmmis. Mən onun ilkiyəmsə, deməli, bu, sevilməli qız deyil. Onlar görürsüz necə düşünür? Ancaq gəlin görək bizdə də belədirmi? Əlbəttə, yox. Tarix boyu qızın bakirəliyi bizdə vacib əhəmiyyət daşıyıb. Kim qarantiya verir ki, vətəndaş nikahında bir oğlan hansısa təmiz namuslu bir qızla bir müddət yaşayandan sonra onunla 100 faiz evlənəcək? Qəribə bir mentalitetə sahibik. Azərbaycanlı kişilərin bir çoxu bir necə qızla adını vətəndaş nikahı qoyub qeyri-rəsmi yaşamaq istəyir. Lakin evlənəndə bakirə qız axtarırlar. Qadınların, qızların taleyi bu baxımdan naməlum qalır. Yaxud əksinə, Avropada gənc qadınlar evlənənə qədər bir çox kişi ilə yaşayır. Lakin rəsmən evləndikdən sonra ərinə sədaqətli qalır. Əvvəlkilərlə əlaqəni kəsir”.

 Məsələyə məntiqi yanaşdıqda istər-istəməz belə bir sual meydana çıxır: əgər vətəndaş nikahı ilə yaşamaqda başqa niyyət yoxdursa, onda nə səbədən onun rəsmiləşdirilməsi təmin olunmur?..

A.ZƏKA.Analitik.az