"Nəşriyyatdan şrift oğurlayıb vərəqələr çap edəcəkdik”
"Deyirdik ki, biz gərək müstəqil olaq. Təşkilatın da adı İAMBAT oldu. İAMBAT-ın açılışı da belə idi: İlk Azərbaycan Milli Birlik Azadlıq Təşkilatı. Biz eyni zamanda, Güney Azərbaycanın da İrandan ayrılması fikrinin üzərində dayanmışdıq. Düşünürdük ki, Güney Azərbaycan mütləq bizə birləşməlidir. Şimallı-cənublu birləşib Rusiyaya, Sovet sisteminə qarşı mübarizə aparmalıyıq.
Bu sözləri 90-cı illərdə "Azadlıq” qəzetinin aparıcı əməkdaşlarından olan İsrail Musayev verdiyi müsahibə zamanı dedi. İsrail müəllim indiyə kimi heç yerdə danışmadığı, gənc yaşlarında SSRİ-yə qarşı yaratdıqları İAMBAT-la bağlı xatirələrini bölüşür:
- Stalindən sonra SSRİ-də "Xruşşov istiləşməsi” adlanan dövr başlamışdı. Mən o vaxt indiki Rəssamlıq Akademiyasının binasında yerləşən peşə məktəbində oxuyurdum. O dövrdə ehtiyat əmək qüvvələri sistemində iki peşə məktəbi fəaliyyət göstərirdi. Dediyim kimi, birində mən oxuyurdum, o biri isə "Razin”dəydi. O zaman SSRİ-yə savadlı fəhlələr lazım idi. Peşə məktəbində bizə texnikum proqramı keçirdilər, metallar texnologiyasından, radio elektronikadan geniş bəhs olunurdu. Sözümün canı, bir Lətif Vəliyev vardı. O, bizə səhv etmirəmsə, radio elektronikadan dərs deyirdi və biz onun təsiri altında millətçi kimi formalaşmağa başladıq. 1964-cü ildə mənim 17 yaşım var idi. O yaşda insan daha çox hisslərlə işləyir. Peşə məktəbini bitirəndən sonra bir dəstəni Sumqayıta, bir dəstəni "Şmidt” adına zavoda, nə bilim başqa maşınqayırma zavodlarına göndərdilər. Biz də gedib düşdük Sumqayıtdakı "Boru prokata”. Zavodda işləyən vaxt Sumqayıtda "Drujba” küçəsindəki yataqxanada qalırdıq. Həmin küçədə zavodun 3 yataqxanası var idi. Elə həmin zavodda bir dəstə gənc gizli olaraq təşkilat yaratmaq qərarına gəldik və təşkilatın nizamnaməsini hazırladıq.
- Əsas istəyiniz nədən ibarət idi? Nizamnamədə nələr qeyd olunmuşdu?
- Nizamnamədə inqilabçılıq ideyaları öz əksini tapmışdı. Kim təşkilatın üzvü ola bilər, təşkilatın məqsədi nədir, hansı yollarla planımızı həyata keçirəcəyik, bütün bunlar hamısı nizamnamədə yazılmışdı. Mən də nizamnamənin hazırlanmasında yaxından iştirak etmişdim (gülür). Rusların hakimiyyətindən xilas olmaq istəyirdik. Deyirdik ki, biz gərək müstəqil olaq. Təşkilatın da adı İAMBAT oldu. İAMBAT-ın açılışı belə idi: İlk Azərbaycan Milli Birlik Azadlıq Təşkilatı. Biz eyni zamanda, Güney Azərbaycanın da İrandan ayrılması fikrinin üzərində dayanmışdıq. Düşünürdük ki, Güney Azərbaycan mütləq bizə birləşməlidir. Şimallı-cənublu birləşib Rusiyaya, Sovet sisteminə qarşı mübarizə aparmalıyıq. Tam dəqiq yadımda deyil. O vaxt hələ yaradacağımız cəmiyyət, hansı ideyalarla işləyəcəyimiz barədə aydın təsəvvürümüz yox idi. Yenə deyirəm, təşkilatımızın əsas məqsədi xalqımızı rusların əsarətindən qurtarmaq idi. Bu indi kimlərəsə xırda bir şey kimi görünə bilər, amma o dövr üçün böyük hadisə idi. Həmin dövrdə Gürcüstanda SSRİ-nin əleyhinə mübarizə aparan nə qədər adamı tutdular, həbs elədilər.
- İAMBAT nə qədər fəaliyyət göstərdi?
- Təxminən bir ilə yaxın fəaliyyət göstərdi. Bizim hamımızı əsgər apardılar. Parça-parça olduq. Elə bununla da, təşkilatın fəaliyyəti dayandı. Hərbi xidmətdən qayıtdıqdan sonra uşaqlar bir yerə toplaşmadı. Yadımdadır, biz Bəxtiyar Vahabzadəni çox sevirdik. Onun "Gülüstan” poeması cavanların arasında böyük əks-səda yaratmışdı. İndi Bəxtiyar Vahabzadəyə bir təhər baxırlar. Elə deyil. Bəxtiyar Vahabzadənin "Ana dili” şeiri 1952-ci ildə yazılıb. Sizə elə-belə gəlməsin. Belə bir şeir yazmaq təhlükəliydi. Pasternak "Hamlet” şeirini 1946-cı ildə yazmışdı. Bəxtiyar Vahabzadənin "Ana dili” şeiri "Hamlet” şeirindən daha cürətli yazılmışdı. "Hamleti” qurdalasan, gedib çıxır İsa peyğəmbərə. Buna görə Pasternakı divara dirəmək olmazdı, amma Bəxtiyar Vahabzadəni olardı. Bəxtiyar Vahabzadəyə olan təzyiqləri və başqa şeyləri görürdük. Yaşımızın elə vaxtı idi ki, bunları görüb susa bilmirdik. İnanın, mümkün deyildi. Və bizim görəcəyimiz işlər var idi. Bunlardan biri də o idi ki, "Sosialist Sumqayıtı” qəzetinin nəşriyyatından şrift oğurlamalı, vərəqələr çap etməliydik.
- Deməli, intibahnamələr çap edəcəkdiniz...
- Hə, hə, intibahnamələr buraxacaqdıq... (gülür)
- İnsanların təşkilatınıza münasibəti necə idi?
- Necə olacaqdı ki... İşimizdən xəbər tutanlar bizə gülürdülər. Deyirdilər ki, sən nə danışırsan, nədən danışırsan. İnanmırdılar.
- Bəs, məxfiliyi necə gözləyirdiniz?
- Daha çox köhnə rus inqilabçılarının metodlarından istifadə etməyə çalışırdıq. Tutalım ki, əgər üç adam bir-birini tanıyırsa, o biri üç nəfər, ya da dörd nəfər bu birilərini tanımamalıdır. Bu cür qorumağa saxlayırdıq məxfiliyi. Düzünü demək lazımdırsa, o vaxt bizim belə bir şeyə cəhd etməyimizin özü müsbət hadisə, qığılcım idi. Bu cür faktlar ölkədə yəqin ki, çox olub.
- Bayaq İAMBAT haqda danışmağa razılıq verəndə xüsusilə vurğuladınız ki, mən indi millətçi deyiləm. Nə dəyişdi?
- Yaş keçdikcə, təfəkkür də dəyişir. Həm yaşın, həm də mütaliənin təsiridir ki, mən artıq çoxdan ayrıca bir millət haqda düşünə bilmirəm. Mən insan haqda, bəşər haqda fikirləşirəm. Stiven Xokinq insanlara çağırış edib deyirdi ki, yavaş-yavaş özünüzə başqa yerdə planet axtarıb tapın. Çünki yer bizim tələblərimizi ödəməyəcək. Sözün düzü buna şübhəli yanaşıram. Nəyə görə şübhəli yanaşıram? Çünki biz nə yerin, nə də insanın özünün potensial imkanlarından hələ yüksək dərəcədə istifadə edə bilmirik. Elm bizə çox şey verə bilər. Bu yaxınlarda Kristofer Nolanın "İnterstellar” adlı filminə baxdım. Çox yaxşı filmdir. Filmdə ayrı-ayrı ekspedisiyadan gedən adamlar başqa-başqa qalaktikalara düşürlər. Orda doktor Man obrazı var, o, filmin baş qəhrəmanı Kuperi tapıb öldürmək istəyir. Filmin motivi başqa cürdür, psixoloji məqamlar var. Bunlar mənim üçün vacib deyil. Mən nəyi demək istəyirəm. Hə, Man Kuperi öldürmək istəyir və onlar başqa bir planetdə tutaşırlar. Bu anda kamera tamam arxaya çəkilir. İki bəşər övladının uzaq bir qalaktikada bir-biri ilə vuruşduğu görünür. Həmin planetdə hər yer buzdu. Heç ora bioloji varlığın yaşaması üçün yararlı yer deyil, amma onlar bir-birini didir. Çox qəribə səhnədir. Mən müsbət mənada kosmopolitəm.(lent.az)
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
