Sumqayıt şəhərində Sovetlər Birliyi dövründə fəaliyyət
göstərən kimya, metallurgiya və digər istehsal müəssisələrində əmələ gələn
təhlükə tillantıların bir hissəsi
müəssisə ərazisində saxlanılmış, bir hissəsi isə utilizasiya olunmadan şəhərin kənar ərazilərə qeyri-mütəşəkkil
halda ətraf mühitin mühafizəsi tələblərinə zidd olaraq necə gəldi
atılmışdır. Şəhərdə formalaşan məişət tullantılarıda hal hazırdakı məişət tullantıları poloqonu ərazisinə daşınmışdır. Keçən əsrin 70-ci illərinə qədər şəhərdə fəaliyyət göstərən sənaye müəssisələrinin demək olar ki, heç birində əraf mühitin mühafizəsi tədbirləri nəzərdə tutulmamış, bu sahəyə maliyyə vəsaiti ayrılmamışdır. Bu səbəbdən bütün tullantılar heç bir dəyişiklik
olunmadan ətrafa atılaraq ekolji gərginlik yaradırdı. Ulu öndər Heydər Əliyev 1969-cu ildə Respublika rəhbərliyinə gəldikdən sonra Sovetlər Birliyi orqanları qarşısında qoydugu tələblər nəticəsində ekoloji məsələlərə maliyyə vəsaiti ayrıldı və bu sahədə işlər görülməyə başlanıldı.Bundan sonra yeni texnologiyaların tətbiqi nəticəsində hər il 300 min tondan çox 60 adda toksiki istehsalat tullantılarından
170 min tonu təkrar istifadə olundu.
Respublikamız müstəqillik əldə etdikdən sonra tullatıların idarəolunması sahəsində mövcud problemlərin həll olunması istiqamətində təxirəsalınmaz tədbirlər ğörülməyə başlanılmışdır. Sumqayıt şəhərində ən ciddi və uzun müddət həllini tapmayan ekoloji problemlərdən biri, "Səthi aktiv maddələr” zavodu ərazisində xlor istehsalı zamanı əmələ gələn 200 min tondan çox təhlükəli tullantı olan civəli şlamın açıq duz anbarında uzun müddət saxlanılması və bu səbəbdən ətraf ərazilərin civə ilə çirklənməsinə yol verilməsi idi. Ulu öndər Heydər Əliyev bu problemin həll
olunması üçün maliyyə köməyi edilməsindən ötrü Beynəlxalq Bank qarşısında məsələ qoymuş və bank Sumqayıtda civəli şlamın basdırılması üçün xüsusi poıiqonun tikintisinə kredit ayırmışdır. Beynəlxaq
standartlara cavab verən təhlükəli tullantılar poliqonu istifadəyə verilmişdir. Bu problem artıq
öz həllini tapmış, tullantılar Sumqayıt şəhərinin yaxınlığındakı ETSN-nə məxsus təhlükəli tullantılar poliqonuna
daşınmış və ekoloji təhlükəsizlik şəraitində basdırılması təmin olunmuşdur. Eyni zamanda, kimya müəsssələrinin ərazilərində üzün illər ərzində yığılıb qalan xlorparafinlər,
latekslər, plastifikatorlar, poliqliserin məhsulları da yığılaraq təhlükəli tullantılar poliqonuna utilizasiya olunması üçün daşınmışdır.
Sumqayıt şəhərində uzun müddət həllini gözləyən məsələlərdən biri də "Azərboru” ASC-də marten sobasında əmələ gələn istehsal tullantısı olan şlakın şəhərin 76-cı məhəllə ərazisində yığılaraq qalması idi. Nəhayət, 2019-cu ildə "AzPal” MMC tərəfindən marten şlakının utilizasiya işlərinə başlanılmasıdır. Bu da şəhərdə ekoloji vəziyyətin sağlamlaşmasına xidmət
edir.
Sumqayıt şəhərində formalaşan bərk məişət tullantılarının toplanması,
daşınaraq məişət tullantıları poliqonunda zərərsizləşdirilməsi işlərini "Sumqayıt şəhər Təmizlik Departamenti" MMC həyata
keçirir. Sumqayıt şəhərində 2019-cu il ərzində 624 000 m3 məişət tullantısı əmələ gəlmişdir. Hal-hazırda cəmiyyət Sumqayıt şəhəri, şəhərətrafı ərazilər, Abşeron rayonunun Xırdalan şəhəri və bir neçə qəsəbədə formalaşan bərk məişət tullantıları müqavilə əsasında daşınaraq Sumqayıt məişət tullantıları poliqonunda zərərsizləşdirilməsi üçün qəbul
edilir. İl ərzində 970 000 m3
məişət tullantısı daşınaraq məişət tullantıları poliqonunda zərərsizləşdirilmişdir.Poliqon ərazisinə tullantıların
daşınmasına keçən əsrin 50-ci illərindən başlanılmışdır.
Sahəsi 110 ha olan Sumqayıt şəhər "Təmizlik Departamenti” MMC-yəməxsus məişət tullantıları poliqonunun bir
hissəsinə (təqribən 70 ha)
1999-cu ilə qədər bərk məişət tullantıları toplanmış, digər
hissəsi isə boş sahə olduğundan uzun illər Sumqayıt sənaye müəssisələrində əmələ gələn bərk və maye halda istehsalat tullantıları həmin əraziyə atılmışdır. Hal-hazırda poliqon ərazisinə təhlükəli istehsal tullantılarının
atılmasının qarşısı alınmışdır. Poliqon ərazisində tullantıların zərərsizləşdirilməsi üçün xüsusi qurğu vəşərait olmadığından tullantılar primitiv üsulla ətraf mühitdən təcrid olunmadan və texnoloji qaydalara riayət edilmədən texniki vasitələrin köməyi ilə basdırılır.
Poliqonda müxtəlif tip tullantılar
olduğundan təbii proses nəticəsində əmələ gələn qazların öz-özünə alışması, həmçinin kənar şəxslərin poliqon ərazisinə müdaxiləsi nəticəsində ərazidə yanma hadisələri baş verirdi. Bunun nəticəsidir ki, yanma zamanı atmosfer
havasına mənşəyi məlum olmayan müxtəlif növ zərərli qazlar atılır, spesifik iy-qoxu ətrafa yayılaraq, əhalinin haqlı narazılığına səbəb olurdu. Son illər şəhər rəhbərliyinin gördüyü tədbirlər nəticəsində poliqon ərazisində tullantıların yanması
hallarına nadir hallarda rast gəlinir.
Hazırda poliqon ərazisində əsasən plastik, karton, metal, şüşətullantılarının təkrar xammal kimi istifadə olunması üçün çeşidlənməsi işləridə görülür .Çeşidləmə işləri xüsüsi avadanlıq olmadıgından
hələki əl ilə aparılır. Toplanmış materiallar təkrar emal sexlərinə verilir. Bu məsələ də yaxın zamanlarda öz həllini
tapacaqdır. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
2018-ci il 1 noyabr tarixli sərəncamı ilə təsdiq olunmuş "Azərbaycan
Respublikasında bərk məişət tullantılarının idarə olunmasının təkmilləşdirilməsinə dair 2018-2022-ci illər
üçün Milli Strategiya" qəbul
olunmuşdur.Milli Strategiyada respublikamız ərazisində bərk məişət tullatılarının idarə olunması sahəsində tədbirlərin görülməsi nəzərdə tutulmuşdur. Artıq Nazirlər
Kabineti tərəfindən Abşeron rayonunda məişət tullantıların emalı üçün
regional tullantı poliqonunun tikintisi üçün 65 ha. torpaq sahəsinin ayrılması nəzərdə tutulmuşdur. Hal-hazırda bu
istiqamətdə işlər aparılır.
Asəf Bayramov
4 saylı Regional Ekologiya və
Təbii Sərvətlər İdarəsinin sektor müdiri, kimya üzrə fəlsəfə doktoru
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.