Yaşıllıq atmosfer sağlamlaşdırır və insanların əhval-ruhiyyəsini yaxşılaşdırmaqla estetik gözəllik yaradır.Bir ərəb məsəlində deyilir: "Ağacda ləyaqət, nəciblik və gözəllik var, o həyat rəmzidir”. Doğrudan da, ağaclar, kollar,yaşıllıq sahələri təmiz hava, mülayim iqlim, münbit torpaq, bol su, bütövlükdə insan sağlamlığının "Yaşıl xalatlı” keşikçisidir. Yaşıllıq sahəsi salmaq, ağac əkmək hələ işin yarısıdır, onu qorumaq və böyütmək lazımdır. Tədqiqatlara görə yaşıllıq sahəsi çox olan ərazilərdə xəstəlik törədən mikroorqanizmlər 8 dəfə, zərərli qazların miqdarı isə 5 dəfə az olur. Bir hektar meşə, yaşıllıq sahəsi il ərzində 70 ton tozu tutaraq süzgəcdən keçirir.

Rəsmi məlumatlara görə respublikamızda meşə fondunun sahəsi 1213,7 min hektar olmaqla, ümumi ərazinin 14 %-ni təşkil edir. Meşə ilə örtülü sahələr 1021 min hektardır, bu da respublika ərazisinin 11.8 %-ni əharə edir.İşğaldan azad olunmuş ərazilərimizdə meşə sahələri ermənilər tərəfindən qırılıb məhv edilmiş, qiymətli ağac növləri isə kəsilərək xarici ölkələrə daşınmış və Azərbaycanın meşə fonduna ciddi ziyan vurulmuşdur.

Respublikamızda son illər istər meşə, istərsə də qeyri-meşə fondu torpaqlarında milyonlarla ağac-kol əkilmiş, yaşıllıq sahələri artırılmışdır. Deqradasiyaya uğramış torpaqlarda meşə bərpa işlərinin aparılmasını nəzərdə tutan Bonn çağırışına əsasən, Azərbaycan 2030-cu ilədək 270 min hektar meşə ərazisinin bərpa etməyi öhdəsinə götürüb.

Ulu öndər Heydər Əliyev 1969-cu ildə Respublika rəhbərliyinə gəldikdən sonra ətraf mühitin mühafizəsi tədbirlərinin həyata keçirilməsi geniş vüsət aldı. Əsasən, iməclik yolu ilə Bakı şəhərində, o cümlədən,digər şəhər və rayonların ərazisində yeni yaşıllıq sahələri, parklar, meşə zolaqları salındı. Təkcə Abşeron yarımadasında min hektarlarla badam və zeytun bağları salınmışdır.

Sovetlər Birliyi dövründə meşə fondu torpaqlarındakı yaşıllıqların qorunması, mühafizə olunması üçün çoxlu sayda qanunvericilik aktları mövcud olsa da, meşə fonduna aid olmayan torpaq sahələrindəki yaşıllıqların mühafizə olunmasına dair qanunvericilik aktları, demək olar ki, mövcud deyildi. Becərilməsi çətin başa gələn və becərilməsinə çoxlu vəsait xərclənmiş yaşıllıq sahələri bəzən tikinti-quraşdırma işləri üçün torpaq sahəsi ayrılarkən, ərazinin yaşıllıq təyinatlı olması nəzərə alınmamış,nəticədə yaşıllıq sahələri tikinti altına verilmiş, bu da bir çox hallarda ağacların məhv olmasına səbəb olmuşdur. Bunun qarşısının alınması üçün Ölkə Başçısının müvafiq sərəncam və göstərişi əsasında respublikada yaşıllığın mühafizə olunması üçün qanunvericilik aktları qəbul olunmuşdur.

Hal-hazırda respublikamızda yaşıllıqların mühafizə olunması məqsədilə hər il yaşıllıq sahələrinin uçotu, monitorinqi, inventarizasiyası və kadastrı aparılaraq hər il üçün yaşıllıqların mühafizəsinə dair Tədbirlər Planı hazırlanır və yerli Ekologiya İdarələri ilə razılaşdırılır.

Azərbaycan Respublikası Prezidenti, cənab İlham Əliyevin 02 may 2014-cü il tarixli Fərmanı ilə "Yaşıllıqların mühafizəsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunu qəbul olunmuşdur. Qanun Azərbaycan Respublikasında yaşıllıqların mühafizəsi ilə əlaqədar münasibətləri tənzimləməklə, bu sahədə dövlətin, bələdiyyələrin, fiziki və hüquqi şəxslərin hüquq və vəzifələrini müəyyən edir.

Bundan sonra, qanunun tətbiqi ilə əlaqədar Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin müvafiq qərarları ilə "Yaşıllıqların götürülməsi Qaydası”, "Yaşıllıqların bərpası Qaydası”, "Yaşıllıqların müfəssəl siyahısının tərtib edilməsi Qaydası”, "Yaşıllıqların mühafizəsinə nəzarətin həyata keçirilməsi Qaydaları”, "Yaşıllıqların uçotunun, kadastrının və monitorinqinin aparılması Qaydası” təsdiq edilmişdir. Bu qaydalar, meşə fondu torpaqlarında və xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri və obyektlərində olan yaşıllıqlar, habelə kənd təsərüfatı məhsulları istehsalı üçün istifadə edilən bitkilərdən ibarət yaşıllıqlar(əkinlər) istisna olmaqla, respublika ərazisindəki yaşıllıqlara şamil olunur.

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 05 yanvar 2018-ci il tarixli 01 saylı Qərarı ilə "Yaşayış məntəqələrinin yaşıllıqla təmin ediləməsi Normaları” da təsdiq edilmişdir. Bu normalar Azərbaycan Respublikasının "Şəhərsalma və Tikinti Məcəlləsi”nə uyğun olaraq hazırlanmış və yaşayış məntəqələrinin yaşıllıqla təmin edilməsi normalarını müəyyən edir.

Normalara görə yaşayış məntəqələri layihələndirilərkən, ayrılmış ərazinin 40 %-i yaşıllıq olmalıdır. Əhalinin mövcud məckunlaşdığı məhəllələr yenidən layihələndirilərkən yaşıllıq faizi həmin ərazinn 25 %-ni təşkil etməlidir. Bir adama düşən yaşıllıq sahəsi əhalisinin sayı bir milyondan çox olan şəhərlərdə ( çox iri şəhərlər qrupu) 10 kv.m, əhalisinin sayı 250 mindən 1 milyonadək olan şəhərlərdə ( iri şəhərlər qrupu) 10 kv.metr, əhalisinin sayı 100 mindən 250 minədək olan şəhərlərdə (böyülk şəhərlər qrupu) 9 kv.m, əhalisinin sayı 50 mindən 100 minədək olan şəhərlərdə ( orta şəhərlər qrupu) 7 kv.m, əhalisinin sayı 50 minədək olan şəhərlərdə ( kiçik şəhərlər qrupu) 8 kv.m, qəsəbələrdə 8 kv.m, kəndlərdə 12 kv.m. olmalıdır. Yaşayış məntəqələrində küçə və prospektlərin layihələndirilməsi zamanı 1 adama düşən yaşıllıq norması çox iri, iri və böyük şəhərlərdə 5 kv.m, orta şəhərlərdə 4 kv.m, digər yaşayış məntəqələrində isə 3 kv.m olmalıdır. Əhalinin məskunlaşma ərazisi tərəfdən sanitariya mühafizə zolağının eni 100 metrədək olduqda, 20 metr və 100 metrdən çox olduqda isə 50 metr ağac və kol bitkilərindən ibarət arasıkəsilməz yaşıllıq zolağı salınmalıdır.

Qaydalara əsasən yaşıllıqların təyinatından və istifadə qaydasından asılı olaraq,şəhərlərdə və digər yaşayış məntəqəlində,infrastruktur obyektlərinin hüdudlarında yaşıllıqların aşagıdakı növləri vardır:

-Ümumi istifadədə olan yaşıllıqlar (park,meşə-park,bag,bagça,bulvar ərazisində olan yaşıllıqlar və digər yaşıllıqlar).

-Məhdud istifadədə olan yaşıllıqlar (məhəllədaxili, təhsil,tibb,mədəni-məişət,sənaye və digər müəssisə ,obyektlərin ərazisində olan yaşıllıqlar).

-Xüsusi təyinatlı yaşıllıqlar(sənaye müəssisələri və kompleksləri ilə yaşayış zonaları arasında olan yaşıllıqlar.İnfrastruktur obyektlərinin-magistral ,dəmir yolu və avtomobil yollarının,enerji kəmərlərinin,obyektlərinin,su kanallarının, və digər obyektlərin hüdudlarında salınmış yaşıllıq zolaqları ,tinglər,küçə yaşıllıqları.Mühafizə,sanitariya-mühafizə və digər qoruyucu zonada olan yaşıllıqlar.Xatirə kompleksləri xiyabanlar,qəbirstanlıq ərazisində olan yaşılliqlar).

Yaşıllıq ərazilərində təsərrüfat , şəhərsalma , tikinti və digər fəalyyətlər zamanı yaşıllıqların mühafizəsi haqqında qanunvericiliyin tələblərinə,yaşıllıqların mühafizə tədbirlərinə əməl edilməli,mütəmadi olaraq tullantıların yıgışdırılması təmin olunmalı,yaşilliqlardan istifadə zamanı istifadəçilər tərəfindən zədələnməməli və məhv edilməməlidir. Bitkilərin tikinti sahələrindən ən azı 2 metr hündürlüyündə qoruyucu lövhələrlə əhatə olunması təmin olunmalı,lövhələr bitkilərin gövdəsindən 0.5 metrdən yaxın olmamalıdır.Daş döşəmə və asfaltlama işləri zamanı hər bitkinin ətrafında diametri 1 metrdən az olmayan açıq torpaq sahəsi saxlanılmalıdır.Böyüdükdə iri gövdə və çətirləri olan agaclar bina və kommunikasiya xəttlərindən 10 metr aralı məsafədə əkilməlidir. Agac və kolların əkilməsi zamanı bina,qurgu,infrastruktur , mühəndis və başqa obyektlərdən minimal yerləşdirmə məsafələri aşagıdakı kimi olamalıdır:

-Bina və qurgunun xarici divarından agac gövdəsinə məsafə 5 metr ,kolun topa kökünə məsafə 1,5 metr olmalıdır.

-Dəmiryol xətti döşəməsinin kənarından agac gövdəsinə məsafə 5 metr ,kolun topa kökünə məsafə 3 metr olmalıdır.

-Səki və bag yollarının kənarından 0.5 metr olmalıdır.

-Yolun keçid hissısinin kənarlarından,bərkidilmiş yol çiyinlərinin və ya xəndəklərin kənarından agac gövdəsinə məsafə 2 metr ,kolun topa kökünə məsafə 1 metr olmalıdır.

-İşıqlandırma dirək və dayaqlarından, körpülərin estakada və dayaqlarından agac gövdəsinə məsafə 4 metr olmalıdır.

- Terrasların ətəyindən agac gövdəsinə məsafə 1 metr ,kolun topa kökünə məsafə 0,5 metr olmalıdır.

- Dayaq divarlarının daxili və xarici sərhədlərindən agac gövdəsinə məsafə 3metr,kolun topa kökünə məsafə 1 metr olmalıdır.

-Qaz və kanalizasiya xətlərindən sərhədlərindən agac gövdəsinə məsafə 1,5 metr,kolun topa kökünə məsafə 1 metr olmalıdır.

-İstilik xətti kanalının divarlarından və boru xətlərinin sərhədlərindən agac gövdəsinə məsafə 2 metr,kolun topa kökünə məsafə 1 metr olmalıdır.

-Su xəttləri və drenajların sərhədlərindən agac gövdəsinə məsafə 2 metr olmalıdır.

- Rabitə və elektrik xətlərinin sərhədlərindən agac gövdəsinə məsafə 2 metr,kolun topa kökünə məsafə 0,7 metr olmalıdır.

"Yaşıllıqların götürülməsi Qaydası”na əsasən yaşıllıqların götürülməsi Azərbaycan Respublikası Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin rəyi nəzərə alınmaqla,istifadəsində olan torpaqlarda mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının ,digər torpaq sahələrində isə yerli icra hakimiyyəti orqanlarının və ya bələdiyyələrin qərarı və "yaşıllıgın götürülmə vərəqi "əsasında həyata keçirilir.Yaşıllıqların götürülməsi bir şox hallarda agac,kol və digər bitkilərinin kökündən çıxarılaraq yerinin dəyişdirilməsi və ya bərpa edilməsi şərtilə kəsilməsinə yönəlmiş tədbirdir.Aşagıdakı hallarda yaşıllıqların götürülməsinı yol verilir:

-Dövlət ehtiyacları üçün yaşıllıq sahələri geri alındıqda.-Dövlət ekolji ekspertizasının obyekti olan və dövlət ekolji ekspertizasının müsbət rəyi olan layihə həyata keçirildikdə.-Şəhərsalma və tikinti qaydalarına zidd olaraq əkilmiş agaclar yaşayış və qeyri-yaşayış binalarında işıqlanma rejimini pozduqda.-Agac və kol bitkiləri olan sahədə sanitar qırma işləri (qurumuş ,müalicəsi mümkün olmayan xəstə agac və kol bitkilərinin kəsilməsi və s)aparıldıqda.-Texnogen və təbii xarakterli fövqalədə hallar (ekolji fəlakət)baş verdikdə və onların nəticələri aradan qalldırıldıqda.-Agac və kol bitkiləri yerüstü və yeraltı mühəndis-kommunikasiya təminatı sistemlərinə mane olduqda.Bəzi hallarda yaşıllıqların kəsilərək götürülməsi Azərbaycan Respublikası Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi tərəfindən hesablanmış ,onların bərpa dəyəri ödənildikdən və ya öhdəliyin icrasına təminat verildikdən sonra həyata keçirilir. Azərbaycan Respublikasının "Şəhərsalma və Tikinti Məcəlləsi”nə yaşıllıqların mühafizə olunması məqsədilə "Yaşayış məntəqəsinin yaşıllıqla təmin edilməsi normasına uygun parklar və başqa yaşıllıq ərazilər olmalıdır”,”Tikinti işləri ətraf mühitin mühafizəsi ,ekolji təhlükəsizlik və sanitatiya-gigiyena , habelə yaşayış məntəqələrinin yaşıllıqla təmin edilməsi normalarına uygun olaraq həyata keçirilməlidir” ,”Tikintinin layihə sənədlərində layihədən əvvəlki və sonrakı dövrlərdə yaşıllıqların vəziyyətini göstərən məlumatlar tam və dürüst əks edilməli,yaşıllıqların salınması mütləq həmin yaşayış məntəqəsinin yaşıllıqla tam təmin edilməsi normasına uygun olmalıdır ” əlavə olunmuşdur.Qeyd olunanlar yaşıllıq sahələrinin artırılmasına və yaşıllıq sahələrinin tikinti altına verilməsinin qarşısının alınmasına xidmət edir.

Çox təəssüflə qeyd edirəm ki , hələ də bəzən qanunsuz olaraq yaşıllıqların məhv edilməsi hallarına rast gəlinir .Meşə fonduna daxil olan və daxil olmayan yaşıllıqların qanunsuz olaraq məhv edilməsinə , kəsilməsinə ,götürülməsinə görə həm İnzibati Xətalar Məcəlləsində,həm də Cinayət Məcəlləsində inzibati və cinayət məsuliyyəti nəzərdə tutulmuşdur.

Beynəlxalq Səhiyyə Təşkilatının təsdiq etdiyi normalara görə şəhərlərdə yaşıllıq sahəsi ümumi ərazinin 10 %-dən az olarsa, bu aşağı göstərici, 40-60%-ni təşkil edərsə, bu yüksək göstərici hesab olunur. Beynəlxalq təcrübələrə görə şəhərlərdə adambaşına düşən yaşıllıq sahəsi 25 kv.m, paytaxt şəhərlərində isə 15 kv.m.-dən az olmamalıdır.

Məlumatlara görə Bakı şəhərində 1880- ci ildə 3,0 ha, 1918-ci ildə 10,2 ha,1940 -cı ildə 211,0 ha,1980- ci ildə isə 9520 ha yaşıllıq sahəsi olmuşdur. Bakı şəhərində hazırda mövcud yaşıllıq sahələri 14 min hektar olmaqla, adambaşına 6 kv. metr yaşıllıq sahəsi düşür.Bakı şəhərinin Baş planında şəhər ərazisində yaşıllıq sahələrinin artırilması və ”Dövlət Şəhərsalma Norma və Qaydalarına (AzDTN 2.6-1)uygun olaraq Bakı şəhərində adambaşına düşən yaşıllıq sahəsinin 8 kv.metrə çatdırilması nəzərdə tutulmuşdur. Bu məqsədlə -Xocasən gölünün ətrafında geniş parkın salınması.-Bakı bulvarının uzadılması.-Böyükşor, Zıg və Bülbülə göllərininətrafında yaşıl istirahət zonalarının salınması.-Şəhər daxilində yaşıl hibrit dəhlizlərin yaradılması plalaşdırılmışdır.Artiq Xocasən gölü ətrafında ,Bakı şəhərinin başqa ərazilərində ,o cümlədən respublikamızın digər şəhər və rayonlarında da yaşılliq salınması işlərinə başlanılmışdır.

Sumqayıt şəhərinin ümumi sahəsi 94170 hektar, ümumi yaşıllıq sahəsi isə 1064, 66 hektardır. Bunun 591 hektarı ictimai yaşıllıq sahəsi, 288,6 hüktarı məhdud istifadə yaşıllıq sahəsi, 185.06 hektarı isə xüsusi istifadədə olan yaşıllıq sahəsidir. Rəsmi məlumatlara görə, Sumqayıtda adambaşına düşən yaşıllıq sahəsi 27,2 kv.m-dir. Sumqayıt şəhəri layihələndirilərkən yaşıllıq sahələrinin salınması nəzərdə tutulmuş, məhəllədaxili küçə və prospektlərdə yaşıllıq sahələri salınmış, sanitar-mühafizə məqsədilə şəhərin cənubunda və şimalında şəhəri küləklərdən qorumaq üçün xüsusi təyinatlı yaşıllıq zolaqları da salınmışdır. Çox təəssüf ki, şəhərimizdə də yaşıllıq sahələrinin tikinti altına verilməsi halları da baş vermişdir Son illər Sumqayıt şəhərində yaşıllışdırma işlərinin aparılması şəhər rəhbərliyinin diqqət mərkəzindədir. Bakı-Quba avtomobil yolundan başlayaraq Sülh küçəsinin yenidən qurulması həmin ərazilərdə 100 minlərlə ağac, kol və dekorativ güllər əkilmişdir. Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyevin tapşırığı ilə şəhər icra hakimiyyəti tərəfindən qısa müddət ərzində Xəzər dənizi boyunca ümumi sahəsi 106 hektar olan "Bulvar” Kompleksi yaradılmışdır. 2019-cu ildə ərazisi 32 ha. artırılaraq, ümumi ərazi 138 ha olmuşdur. Bulvar ərazisində 100 minədək ağac, 500 mindən çox dekorativ gül-kol əkilmişdir. 100 min kv.m. sahədə çəmənlik salınmışdır. "Bulvar” Kompleksinin tikilib istifadəyə verilməsi şəhərimizdə yaşıllıq sahəsinin artmasına, ekoloji durumun sağlamlaşdırılmasına böyük töhvədir.

Ölkəmizin ekoloji təmizliyini ,ətraf mühitinin saglamlaşdırılmasını istəyən hər bir şəxs yaşıl sərvəti göz bəbəyi kimi qorumalı, onun artırılmasında, becərilməsində yaxından iştirak etməlidir.

 

 

 

Aysəf Bayramov

kimya üzrə fəlsəfə doktoru

Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.