"Tarix deyir ki, biz bir xalq olaraq bəşəriyyətin inkişafında heç bir işə yaramamışıq...”  

Yazıçı-publisist Həmid Herisçinin müəllifi olduğu, ANS telekanalında yayımlanan "Şəxsiyyət vəsiqəsi” verilişinin məlum buraxılışından sonra yerli mətbuatda "Babək məsələsi” ətrafında başlayan  polemika, daha doğrusu, bu polemikanın qeyri-ciddi xarakteri məni belə bir yazı yazmağa vadar edir. Bəri başdan deyim ki, bu, mənim müzakirələrdə tərəf olmaq, bu gülməli tamaşanın iştirakçısına çevrilmək cəhdim kimi qiymətləndirilə bilməz! Müzakirələrin özü bir daha sübut etdi ki, Azərbaycan cəmiyyəti azad sözə, yeni fikir eşitməyə hazır deyil. O, əzbərlədiyi fikirlərin, ona təlqin edilmiş "həqiqətlərin” köləsidir. Belə bir mühitdə heç bir ciddi polemikadan söhbət gedə bilməz. Bundan əlavə, fikir verdinizsə, "Babək”i müdafiə edənlər məsələyə türkçülük (millətçilik), qarşı tərəf isə islamçılıq mövqeyindən yanaşmağa başladılar. Hər iki ideya yarımçıq olduğundan (mən belə düşünürəm) mən bu tərəflərdən biri kimi çıxış edə bilmərəm. Nə baş verib? Əslində, heç nə! Azərbaycan parlamentinin deputatı Fazil Mustafa deyib ki, Babəkin Azərbaycan tarixinə dəxli yoxdur. Bu, nə dərəcədə həqiqətə uyğundur, uyğun deyil, onu bilmirik. Əvvəla, ordan başlayaq ki, Azərbaycan parlamentində təmsil olunmaq bir ictimai xadimə öz fikirlərini ifadə etməyi qadağan etmir. Bu, demokratiyanın ən təməl ideyasına – söz azadlığı və plüralizm prinsiplərinə ziddir. Məşhur amerikan hüquqşünaslarından biri deyirdi: "Fikir azadlığı məhz yanlış fikir söyləmək hüququnu özündə ehtiva edir”. İkinci bir tərəfdən, əgər açıq desəm, mən Fazil Mustafanın bu cür fikir səsləndirməsini onun həqiqət axtarışı kimi dəyərləndirə bilmərəm. Görünür, Fazil bəyin heç bir səbəb olmadan "Babək”ə, yəni tarixi şəxsiyyət kimi yox, müəyyən ideyaları təmsil edən bir obraz olaraq Babəkə nifrət etməsi (hər halda, sevməməsi) onun bağlı olduğu (yaxşı, belə deyək, rəğbət bəslədiyi) dini ideyalarla, bu dini ideyaları müdafiə edən dini icma ilə əlaqəlidir. Hər halda, yadınızdadırsa, Fazil bəy bir zamanlar müzakirələr vaxtı parlamentdəki öz mikrofonundan türk liseylərini, dolayısıyla, Nurçuluğu ciddi cəhdlə müdafiə edirdi. Əlbəttə, islampərəst mövqeyə sahib bir adam Babəki sevə bilməz. Mən bu tendensiyanı dəfələrlə Nurçuların fikirlərində müşahidə etmişəm. Bunun üstündə çox dayanmaq istəməzdim. Nurçular haqda  bir neçə ay öncə "Nurçular daha təhlükəlidir” adlı yazımda söz açmışdım. Bu, məsələnin bir tərəfi. Qayıdaq əvvələ. Fazil bəyin bir Azərbaycan vətəndaşı, bir ictimai xadim olaraq öz düşüncələrini ifadə etmək hüququ var. Və o, bu hüquqdan istifadə edir. Əlbəttə, söhbət ondan gedir ki, sənin fikirlərin başqalarının inanclarını təhqir etməməlidir. Məncə, Fazil bəyin düşüncələri heç kim üçün təhqir hesab edilə bilməz. Əgər kimsə bu fikirləri özü üçün təhqir hesab edirsə, bu, onun öz problemidir. Qanunda buna qarşı heç bir cəza müəyyən edilməyib. Fazil Mustafa yetərincə savadlı insandır və fikrimcə, o, bəzi insanlardan fərqli olaraq nə dediyinin fərqindədir. Situasiyanın absurdluğuna baxın, dərhal bir neçə adam prezidentə məktub yazaraq Fazil bəyin deputat mandatının əlindən alınmasını xahiş edir. Bütün bu hadisələr mənə vaxtilə "Əkrəm Əylisli məsələsi” ətrafında gedən müzakirələri xatırladır. Yadınızdadırsa, onda da bu tip insanlar keçmiş(!) Xalq yazıçısını  "erməni”, "vətən xaini” adlandıraraq qeyri-ciddi mövqe nümayiş etdirmişdilər. Hətta bəziləri tələb edirdi ki, Əkrəm Əylisli vətəndaşlıqdan çıxarılsın. Halbuki Konstitusiya heç bir Azərbaycan vətəndaşını bu statusdan məhrum etməyə icazə vermir. Ümid edirəm, faktın özü məsələnin nə qədər qeyri-ciddi olmasına sizi inandıra bildi.  İndi də,  təxminən, həminki vəziyyətdir. Ciddi bir şey baş verməyib. Bir az da Babək haqqında. Müzakirələri ötəri də olsa, izlədim. İnsanlar Babəki tarixi şəxsiyyət kimi yox, eyniadlı filmdəki Rasim Balayevin canlandırdığı obraz kimi analiz edirdilər. Məncə, filmlə tarixi reallığı qarşılaşdırsaq, ortaya böyük bir uçurum çıxacaq. Babək filmi Sovet dövründə çəkilib. Danılmaz faktdır ki, bütün sənət sahələri kimi, Sovet kinematoqrafiyası da Sovet ideologiyasına xidmət edirdi. Əlbəttə, bəzən bu çərçivəni aşanlar da tapılırdı. Məsələn, Tarkovski, konkret olaraq, "Güzgü” filmi. Buna bənzər daha bir neçə nümunə tapmaq olar, amma Azərbaycanda yox. 70 illik əsarət dövründə biz bir xalq olaraq Sovet rejiminə canla-başla xidmət etmişik. Hər halda, Sovetlərin süqutundan sonra da nostalji ilə yaşayanlar, nə vaxtsa, yenidən o zamanlara qayıtmaq  arzusu ilə alışıb-yananlar, azadlıq adlı ilahi bir neməti "Sovetin bir limonad və kojik”inə dəyişməyə hazır olanlar bunun sübutudur. Qərəz, Babək filmi yalnız Sovet ideyalarını təbliğ etməyə xidmət edirdi və buna nail oldu. Yəni bu filmi tarixi mənbə kimi dəyərləndirmək gülüncdür. Fikir vermisinizsə, Babək də filmdə "bərabərlik” uğrunda mübarizə aparır, eynən Sovet ideoloqları kimi... Bu mənada, Babək faktını milli azadlıq hərəkatı kimi təqdim etmək cəhdləri uğursuzluğa məhkum. Xürrəmilər üsyanı milli azadlıq hərəkatından daha çox varlı-kasıb, kəndli-mülkədar davası idi. Gəlin, Babək adlı filmi bir anlıq unudaq, elə hesab edək ki, belə bir film ümumiyyətlə çəkilməyib, sual verirəm, Babəkin milli mənsubiyyəti haqqında hansısa tarixi mənbə varmı? Yəni o mənbə sübut edirmi ki, Babək türk idi ? Bu bunun burası... Biz bir xalq olaraq tarixə həddindən artıq ciddi yanaşırıq. Tarixin "atası” Herodot deyib ki, Tarix – elmlərin ən subyektividir. Ona görə də əsrlər boyu bu "elm” ideologiyaların əlində oyuncağa çevrilib. Bütün bunlar, ümumiyyətlə, tarix adlı elmin mövcudluğunu şübhə altına alır (Əlbəttə, mən antropologiya, arxeologiya kimi ciddi sahələri nəzərdə tutmuram). Düzü, bizim tarixi həqiqətlərə belə ehtirasla can atmağımızı anlamaqda çətinlik çəkirəm. Axı bu bizə sərf etmir. Tarix deyir ki, biz bir xalq olaraq bəşəriyyətin inkişafında heç bir işə yaramamışıq. Belə bir acınacaqlı həqiqət kimə lazımdır?! Əlbəttə, yaxşı olardı ki, formalaşma prosesi başa çatmış bir xalq olaraq tarixi həqiqətləri olduğu kimi qəbul edək və bununla barışaq. Lakin fikrimcə, bizim milli təfəkkürümüz bu mərhələni hələ tam olaraq keçib qurtarmayıb. Biz hələ ata-babalarının mülkü ilə öyünən sərsəri durumundayıq. Fikrimcə, tariximizə postmodernistcəsinə yanaşmalıyıq. Bu məqamda Ekonun çox sevdiyim bir fikrini xatırlatmaq istərdim. Eko postmodernizmdən danışarkən deyir: "Əgər tarixi dəyişmək mümkün deyilsə, onu təzədən dərk etmək lazımdır”. Bu da bunun burası... Fazil bəyin milli dövlətçilik ənənələrimizə şübhə ilə yanaşması bizi qıcıqlandırır. Normaldı. Çünki biz inanırıq ki, qədim dövlətçilik ənənələrimiz var, biz dünyanın ən qədim, ən zəngin mədəniyyətə malik xalqıyıq. Həqiqət isə buna acı-acı gülməkdədir. Biz dünyanın ən qədim xalqı deyilik. Biz dünyanın ən zəngin mədəniyyətinə malik xalqı deyilik. Bizim qədim dövlətçilik ənənələrimiz yoxdur. Hə, nolsun?! Axı bir xalq olaraq biz heç kimin qabağına belə bir öhdəlik də götürməmişik. Biz dünyanın ən qədim xalqı olmağa borclu deyilik. İndi kim bununla öyünə bilər ki? Baxın, ABŞ-ın qədim dövlətçilik ənənələri yoxdur, amma dünyaya ağalıq edir; beynəlxalq siyasi (iqtisadi, mədəni) vəziyyəti müəyyənləşdirir, hər halda, belə bir iddiasının olduğunu gizlətmir. "Qarabağ məsələsi”ndə də erməni ideoloqlarına uduzuruq. Onlar bizi hər imkanda cırnatmağa nail olurlar. Biz dünyaya sübut etməyə çalışırıq ki, Qarabağ bizim tarixi torpağımızdır. Biz Qafqazın aborigenləriyik. Bunların hamısı mənasız zaman və enerji itkisindən başqa bir şey deyil. Halbuki buna gərək yoxdur. Dünya siyasəti üçün bunlar əhəmiyyətsizdir. Vacib olan isə  budur: Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti Azərbaycan Respublikasının ərazisidir, BMT bunu qəbul edib. Vəssalam! Qurtardı-getdi! Tarix bizi utandırmağa davam edir. Bizimçün tarixin heç bir mərhələsində dövlətçilik müqəddəs dəyər hesab olunmayıb. Dövlətin mahiyyəti taxtdakı hökmdardan asılı olub. Məhz buna görə də hakim sülalə dəyişdikcə dövlətin adı da dəyişib: Eldəgizlər, Ağqoyunlular, Qaraqoyunlular, Səfəvilər... Neyləməli, iş belə gətirib, bütün Şərq bu gündədir: Sasanilər, Qəznəvilər, Teymurilər və s. İndi, müasir dünyada, kompüter və genetika əsrində bu həqiqətlərin bir qəpiklik dəyəri yoxdur. Bu ki bizə sərf edir! Biz buna sevinməliyik! Mövzumuzla birbaşa əlaqəsi olmasa da, "Babək” filmi ilə bağlı bir-iki faktı qeyd etmək istərdim. Ola bilsin, oxucular üçün maraqlı oldu, hər halda, mən bilən, bu haqda heç vaxt yazılmayıb. Filmin yaradıcıları Babəkin arvadı roluna məşhur türk aktrisası Türkan Şorayı çəkmək istəyirdilər. Aktrisa bu rol üçün 1000 000 rubl qonorar tələb etmişdi, halbuki bu məbləği bütünlükdə film üçün ayırmışdılar. Daha sonra həmin rola Amaliya Pənahovanı çəkdilər. Fikrimcə, Amaliya xanım bu rolun öhdəsində məharətlə gəlib. Hər halda, əsasən, bayağı filmlərdə öz süni ifası ilə tanıdığımız Türkan Şorayı bu rolda təsəvvür etmək çətindi. Səhv etmirəmsə, filmin rəssamı "Mosfilm”dən dəvət olunmuşdu. Ola bilsin, yanılıram. Filmdəki qılınclara fikir verin. Bu tip qılınclar türk döyüş sənətinə yaddır. Türk qılıncları yüngül və sivri olur. Çünki sivri qılıncla at belində döyüşmək daha rahatdır. Maraqlananlar sevimli müəllimin – Məmmədəli Qıpçaqın "Türk döyüş sənəti” adlı monoqrafiyasını oxusalar, yaxşı olar. Xürrəmilərin inancına gəlincə, Babəkin "Uca Şirvinin ruhuna” and içməsi də milli mədəniyyətimizə yaddır. Azərbaycan türkləri heç vaxt yerli dinlərə etiqad etməyiblər. Babəkin tarixi kimliyi mənə maraqlı deyil. Mənimçün vacib olan yeganə şey odur ki, o, son nəfəsində deyir: "Mən həmişə səninləyəm, Azərbaycan!” Babək çoxdan bizim qəhrəmanımıza çevrilməyi bacarıb. Qurtardı-getdi! Xalq onu qəhrəman hesab edir, öyünür, öz uşaqlarına onun adını verir. Bu gün "Babək” adını daşıyan insanların hamısı "Babək” filminin ekranlara çıxmasından sonra dünyaya gələn uşaqlardı. Bax, həqiqət bundan ibarətdir. Xalq öz mövqeyini çoxdan nümayiş etdirib.  


(kult.az)