Hərdən xatirələrə qapılıram. Gözümün önündən doğma şəhərim Sumqayıt gəlib keçir. Müəssisələr, fabriklər, təhsil və səhiyyə ocaqları, istiqanlı və xeyirxah insanlar, onların övladları, sevgililərin pıçıltıları... Sevincli və kədərli günlərimiz....

Bu, bizim tarixdir. Bu, tarixi biz yaşamışıq. Sumqayıta o qədər vurğunam ki, onsuz həyatımı təsəvvür edə bilmirəm. Ötən 60 il ərzində nələr görməmişəm, nələrin şahidi olmamışam? Nə ilə barışmışam, nə ilə barışmamışam?

Bir məsələyə diqqətinizi cəlb etmək istəyirəm.

1970-ci illərin ortalarında Leninqrad (indiki Sankt-Peterburq) şəhərində oldum. Burada olan tarixi abidələr, dünya şöhrətli muzeylər, şəkil qalereyaları, Ermitaj, teatrlar, monumental heykəllər, çayüstü körpülər məni valeh etdi. Səliqəli, fasiləsiz işləyən tramvayları görəndə çox təəccübləndim. Dünyanın ən gözəl şəhərlərindən sayılan Leninqradda nəqliyyatın bu növünün tezliklə istismardan çıxarılacağına inanırdım. Səhv düşünmüşəm. Mənə dedilər ki: "Siz nə danışırsınız?! Tramvaylar nəqliyyat vasitəsi olmaqla bərabər, həm də tarixdir. İnsanlar ondan geniş istifadə edirlər. Tramvay həyat tərzimizin tərkib hissəsinə çevrilib”. Sankt-Peterburqda tramvaylar bu gün də işləyir və sakinlər onun imkanlarından geniş istifadə edir. Bu, onların tarixidir.

Doğma Sumqayıtı yada saldım. Elə adam tapmaq olmazdı ki, tramvaydan istifadə etməsin. Bu nəqliyyat vasitəsinin polad qolları Azərboru zavodunun marten sexindən başlayıb H.Z.Tağıyev qəsəbəsinədək uzanırdı. Minlərlə fəhləni işə, işdən isə evə çatdırırdı. Tramvay həm də uşaqların sevinc yeri idi. Onlar konduktora 3 qəpik verib Sumqayıta bir növ ekskursiyaya çıxırdılar. Nə olsun ki.., bu sevinci onların əlindən aldılar. Tramvaylara münasibət dəyişildi. Ona köhnəliyin qalığı kimi yanaşıb yaddaşımızdan sildilər. Sumqayıtın gənc nəslinin şəhərdə tramvayların olması haqqında təssəvvürləri cüzidir.

Bir epizodu danışmaq istəyirəm. BMT-nin sifarişi ilə Sumqayıt haqqında sənədli film üzərində çalışırdıq. Lazım olan obyektlərin demək olar ki, hamısını çəkmişdik. Rejissor Sumqayıtda ilk dəfə olurdu. O, şəhərdə hərəkət edən nəqliyyat vasitələri ilə yanaşı, tramvayı da çəkmək eşqinə düşdü. Mən etiraz etdim. Bunun da məqsədi vardı. Rejissor operatora göstəriş verdi ki, kameraları quraşdırsınlar. Bu vaxt "Vaqif” klubu tərəfindən bir tramvay göründü. Rejissor diqqətlə baxdı, başını buladı. Operatora göstəriş verdi ki, çəkilişi dayandırsın. Sual yarana bilər, niyə?
Tramvay köhnə idi, şüşələri sınmışdı, yerinə DSP taxtaları vurulmuşdu, ala-bula rəngdə idi, bir sözlə, öz istismar vaxtını qurtarmışdı. Səndələnə-səndələnə gəlirdi. Gəldikcə də guruldayırdı, adamın qulaqları tutulurdu. Düzü, bir sumqayıtlı kimi bərk utandım. Həmin vaxt tramvay almağa şəhərin gücü çatırdı. Laqeydlik və biganəlik Sumqayıtda bu nəqliyyat vasitəsinə son qoydu. Tramvayın sumqayıtlıların əlindən alınması ilə heç bir vaxt barışmamışam.  

1986-ci ilin payızında Krıma istirahətə getmişdim. Avtovağzalda adamların növbəyə dayandıqlarının şahidi oldum. İlk anlar elə başa düşdüm ki, avtobus gözləyirlər. Sən demə, avtobus yox, trolleybus növbəsinə dayanmışdılar. Orta yaşlı bir kişi mənim nabələd olduğumu görüb soruşdu:

- Hara gedirsən?

- Misxora. (Krımın cənubu) Avtobus gözləyirəm.

- Trolleybusla getməyin məsləhətdir. Həm rahatdır, həm də mənzil başına tez çatarsan. 

Kişinin sözünə qulaq asdım. Yaltadan Misxora trolleybusla getdim. Bu nəqliyyat vasitəsinə də rəğbətim artdı. Sürətlə gedən trolleybus vaxtında mənzil başına çatdı.

Bunları deməkdə məqsədim nədir?
Mənə elə gəlir ki, Sumqayıtda bu nəqliyyat vasitələrini ləğv etməklə böyük bir səhvə yol vermişik. Xarici ölkələrdə, hətta kiçik şəhərlərdə tramvayların təmiz, rahat olduğunu görəndə qibtə hissi keçirirsən. Məgər biz onlardan əskikik? Yeri gələndə "Avropa standart”larına uyğun şüarları tez-tez eşidirik. Necə olur ki, bəzi Avropa standartları milli dəyərlərimizə zidd təşkil etdiyi halda, onu tez-tələsik qəbul edirik, bu məsələyə isə ögey münasibət bəsləyirik? Görünür, bu məsələ bir çoxunun yadına düşmür. Çox təəssüf...

Atmosferi çirkləndirməyən tramvay və trolleybuslar bizim doğma şəhərimizin tarixinin bir hissəsini təşkil edirdi. Tarixi yaradanlar bilsəydilər ki, kiminsə bir imzası ilə, ictimaiyyətdən xəbərsiz, bu nəqliyyat vasitələri bir gün söküləcək, heç zəhmət çəkməzdilər. Amma bu gün, üstündən neçə illər keçsə də, tramvay və trolleybus üçün nostalji hisslər keçiririk.
Tramvayların qaytarılması haqqında Bakıda söz-söhbət gəzir, paytaxtda bu nəqliyyat vasitələrini bərpa etmək istəyirlər. Əgər bu məsələ həllini taparsa, deməli, Sumqayıtı unutmaq olmaz.

Qaytarın bizə öz tariximizi!   

Eyruz Məmmədov,
Respublikanin əməkdar jurnalisti

Xeberle.com

Rusiya, Sankt Peterburq şəhərində tramvay



Ukrayna, Lvov şəhərinin tramvayları (köhnə və yeni)