15 -may Beynəlxalq İqlim Günüdür.
Ekoloji problemlərin həlli, ətraf mühitin mühafizəsi, təbii sərvətlərdən səmərəli istifadə olunması davamlı və dayanıqlı inkişafın əsas amillərindəndir . Elmi –texniki tərəqqinin inkişafı ,insan – təbiət münasibətlərinin gərginləşməsi səbəbindən beynəlxalq təşkilatlar ,alimlər keçən əsrin 70- ci illərindən başlayaraq həyacan təbili çalaraq ,bu sahədə tədbirlər həyata keçirməyə başladılar. İlk dəfə bu məqsədlə 15-16 iyun 1972- ci ildə Stokholm şəhərində 113 dövlətin nümayəndələrinin iştirakı ilə BMT-nin 1-ci konfransı keçirilmiş, konfransda ətraf mühitə dair bəyannamə və fəaliyyət planı qəbul edilmişdir . Konfransda 5-iyun Beynəlxalq ətraf mühit günü elan olunmuş və ətraf mühitin mühafizəsi proqramı və konkret plan tərtib edilmişdir. Bundan sonra YUNEP yaradılması həyata keçirildi. YUNEP-in əsas məqsədi ətraf mühitin mühafizəsini və bu sahədə olan beynəlxalq qanunvericiliyin inkişafı,təkmilləşdirilməsi,bu sahədə proqramların hazırlanması ,layihələrin həyata keçirilməsindən ibarətdir.
Bundan sonra 1992-ci ilin iyun ayında Braziliyanın Rio-de-Janeyro şəhərində 179 hökümət nümayəndəsinin,qeyri-hökumət təşkilatlarının iştirakı ilə BMT-nin ətraf mühit və inkişaf üzrə konfrans keçirilmiş insan-təbiət münasibətlərinin yaxşılaşdırılması və ətraf mühitin mühafizəsi,təbii resursların idarə edilməsinin yoxsulluğun aradan qaldırılması,sosial-iqtisadi inkişafa yönəlməsinin vacib olduğu qəbul olunmuşdur. 27 prinsipdən ibarət davamlı inkişaf konsepsiyasında tərtib olundu və yekunda 5 əsas plan öz əksini tapdı. Bura bütün canlıların yaşamaq hüququnun olması, bunun ən yüksək dəyər olması,meşələrin mühafizəsi, meşələrdən səmərəli istifadə ,meşələrin artırılması üzrə prinsiplər qəbul edilmişdir, BMT-nin iqlim dəyişmələri üzrə çərçivə konvensiyası üzrə atmosferdəki istixana effekti yaradan qazların konsentrasiyasının stabilləşdirmək və iqlim sisteminə təhlükə yaratmayan səviyyəyə çatdırılmasına nail olmaq, BMT-nin bioloji müxtəliflik haqqında konvensiyası üzrə bioloji müxtəlifliyin mühafizəsi, onun komponentlərindən , genetik resurslardan birgə, bərabər və ədalətli istifadə olunması daxildir.
1997- ci ilin dekabrında Yaponiyanın Kioto şəhərində dünyanın 171 ölkəsinin iştirakı ilə BMT-nin İqlim Dəyişmələri Üçüncü Konfransı keçirildi və karbon qazının atılmasının azaldılması üzrə Kioto protokolu imzalandı. Sazişdə inkişaf etmiş 38 ölkənin atmosfer havasına karbon qazının atılmasını əhəmiyyətli dərəcədə azaltmaları göstərilmişdir. Azərbaycan Respublikası BMT-nin İqlim Dəyişmələri Üzrə Çərçivə Konvensiyasını 1992- ci ildə imzalamış,1995- ci ildə Milli Məclis tərəfindən ratifikiasiya edilmişdir. Bu konvensiyaya əlavə olan Kioto protokoluda 2000- ci ildə imzalanmışdır. Bu sahədə Respublikamızda parnik qazlarının azaldılması üçün milli fəaliyyət planı hazırlanmış və müvafiq işlər aparılır. Hesablamalara görə istixana qazlarının azaldılması ilə tədbir görülməzsə dünyada orta illik temperatur XXI əsrdə 3-4 dərəcə selsi yüksələ bilər. Azərbaycan 2030-cu ildə istilik effekti yaradan qazların 1990-ci il "baza ili” ilə müqayisədə 35% azalmasını hədəf kimi götürmüşdür.
2015- ci ilin 25 sentyabrında BMT-nin Dayanıqlı İnkişaf Sammitində Baş Assambleyasının üzvü olan 193 dövlət tərəfindən "2030- cu ilədək dayanıqlı inkişaf sahəsində Gündəlik” qəbul edildi. Gündəlik 92 bənddən ibarətdir və 17 Davamlı İnkişaf Məqsədi və 169 hədəf göstərilmişdir. Davamlı İnkişaf Məqsədlərində yoxsulluğun aradan qaldırılması, iqtisadi inkişafın təmin edilməsi, keyfiyyətli təhsil , gender bərabərliyi, təmiz şirin suyun təmin olunması, sənayenin və innovasiyanın inkişaf etdirilməsi, dəniz ekosisteminin mühafizəsi,torpaq ekosisteminin mühafizəsi, sosial- müdafiənin təmin olunması və bununla yanaşı iqlim dəyişiklikləri ilə mübarizə, ətraf mühitin mühafizəsi və digər hədəflər göstərilmişdir. Azərbaycan Respublikası prezidenti cənab İlham Əliyevin 6 oktyabr 2016-cı il tarixli Fərmanı ilə dayanıqlı inkişaf məqsədlərinin ölkə də icrasının təmin edilməsi üçün Dayanıqlı İnkişaf üzrə Milli Əlaqələndirmə Şurası yaradılmışdır.
1994- cü ildən başlayaraq Azərbaycanda da ümummilli lider Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə yoxsulluğun azaldılması,davamlı inkişafın təmin edilməsi,ətraf mühitin mühafizəsi,təbii sərvətlərdən səmərəli istifadə olunması,ekoloji problemlərin aradan qaldırılması üçün çoxsahəli tədbirlər həyata keçirilməyə başlanıldı. Respublikamızda əhalinin sağlamlığı,ətraf mühitin mühafizəsi,təbii sərvətlərdən səmərəli istifadə olunmasının təmin olunması sahəsində çoxsaylı milli qanunlar qəbul edildi. Bunlara "Ətraf mühitin mühafizəsi haqqında” (08.06.1999), ”Ekoloji təhlükəsizlik haqqında ” (08.06.1999), ”Əhalinin sağlamlığının qorunması haqqında”(25,07,1997), ”Əhalinin ekoloji təhsili və maarifləndirilməsi haqqında” (10.112.2002) , ”Yerin təki haqqında "(13.02.1998), ”Atmosfer havasının mühafizəsi haqqında”(03.02.2001), ”Heyvanlar aləmi haqqında”(08.06.99) və başqa Azərbaycan Respublikası Qanunlarını göstərmək olar. Eyni zamanda ətraf mühitin mühafizəsi üzrə "Azərbaycan Respublikasında meşələrin bərpa edilməsi və artırılmasına dair”, "Azərbaycan Respublikasında ekoloji cəhətdən dayanıqlı sosial-iqtisadi inkişafa dair” Milli Proqramlar , " Yay-qış otlaqlarının ,biçənəklərin, səmərəli istifadə olunması səhralaşmanın qarşısının alınmasına dair”, ”Abşeron yarımadasında təbii daş yataqlarının səmərəli istifadəsi və inkişafı " , ”Azərbaycan Respublikasında alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə olunması üzrə " Dövlət Proqramları ,”Azərbaycan Respublikasında ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılmasına dair 2006-2010-cu illər üçün Kompleks Tədbirlər Planı”, "Azərbaycan Respublikasında plastik qablaşdırma tullantılarının ətraf mühitə mənfi təsirinin azaldılmasına dair 2019-2020- ci illər üçün Tədbirlər Planı” ,”Su ehtiyatlarından səmərəli istifadənin təmin edilməsinə dair 2020-2022-ci illər üçün Tədbirlər Planı” üzrə nəzərdə tutulan tədbirlər həyata keçirilmişdir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fevral 2021- ci il tarixli sərəncamı ilə ”Azərbaycan 2030:sosial iqtisadi inkişafa dair Milli Prioritetlər” təsdıq olunmuşdur. Ölkənin sosial –iqtisadi inkişafına dair 5 Milli Prioritet reallaşdırılması nəzərdə tutulmuşdur.
1. dayanaqlı artan rəqabət qabiliyyətli iqtisadiyyat;
2. dinamik,inklüziv və sosialədalətə əsaslanan cəmiyyət;
3. rəqabətli insan kapitalı və müasir innovasiyalar məkanı;
4. işğaldan azd olunmuş ərazilərə böyük qayıdış;
5. təmiz ətraf mühit və” yaşıl artım” ölkəsi;
Göründüyü kimi Milli Prioritetlərdən biri "təmiz ətraf mühit və” yaşıl artım” ölkəsi” –nə naıl olmaqdır. Əsas məqsəd qlobal iqlim dəyişikliklərinin miqyasını nəzərə alaraq ekoloji təmiz texnologiyaların tətbiqinə əhəmiyyətli yer verilməsi, təmiz enerji mənbələrindən istifadə, tullantıların təkrar emalı , çirklənmiş ərazilərin bərpası, yaşıllıqların artırılması , su ehtiyatlarından və dayanıqlı enerji mənbələrindən istifadə edilməsi və uzun illər ərzində yaranan ekoloji problemlərin kompleks həlli və bu sahədə davamlı inkişafa nail olmaqdır. İqlim dəyişikliklərinə təsirin azldılması üçün ölkədə ümumi yaşıllıqların payının artırılması və ətraf mühitə və atmosfer havasının keyfiyyətinə müsbət təsir göstərmək üçün alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrinin ilkin istehsalatda payının artırılması göstərilmişdir.
Son illər Republikamızda istər dövlət meşə fonduna ,istərsə də qeyri-meşə fonduna aid torpaqlarda 100 minlərlə ağac və kol əkilmiş , yeni yaşıllıq sahələri yaradılmışdır. Hal- hazırda bu sahədə işləri davam etdirilir. İDEA İctimai Birliyi və Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin birğə təşkilatçılığı ilə davam etdirilən "Ümumrespublika Yaşıllaşdırma Marafonu” layihəsi üzrə "Yaşıl Marafon 2022” ağac əkmə aksiyası çərçivəsində 2022- ci il ərzində 3 milyon ağac əkiləcəkdir. Layihənin əsas məqsədi yaşıllıq sahələrinin azalması fonunda yarana biləcək təhlükənin qarşısını almaq,ağac əkilməsini təşviq etmək,ölkəmizin biomüxtəlifliyinin artırılması ,yaşıllıqların qorunması ilə bağlı maarifləndirməyə töhfə verməkdir.
Yaxın gələcəkdə Şuşa şəhəri ölkəmizin mədəniyyət paytaxtı olmaqla yanaşı , elm və mədəniyyət mərkəzinə çevrilməklə ekoloji təmiz , "yaşıl enerji şəhəri” olacaqdır.
Respublikamızda bərpa olunan enerji mənbələrinin yaradılması məqsədilə 2004- cü ildə "Azərbaycan Respublikasında alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə olunması üzrə Dövlət Proqramı "qəbul olunmuşdur,bundan sonra Respublikamızın ayrı-ayrı regionlarında su , günəş, külək, bionerji və hibrid elektrik stansiyaları quraşdırılmışdır. Azərbaycan Respublikası Energetika Nazirliyinin məlumatına görə hal- hazırda Respublikada ümumi enerji istehsalı gücü 7542,2 MVt, iri su elektrik stansiyaları daxil olmaqla bərpa olunan enerji mənbələri hesabına istehsal olunmuş elektrik enerjisi 1304,5 MVt-dır,bu isə ümumi istehsalın 17,3 % -ni təşkil edir. Su elektrik stansiyaları daxil edilmədən bərpa olunan enerji mənbələri hesabına istehsal olunmuş elektrik enerjisi isə ümumi istehsalın 5,8% -i qədərdir. Azərbaycan bərpa olunan enerji mənbələri üzrə yüksək potensialı olan ölkələrdəndir. Respublikamızda bərpa olunan enerji mənbələrinin potensialı ( külək, günəş, bioenerji, dağ çayları birlikdə) 27000 MVt həcmində qiymətləndirilir. Bu sahədə ölkəmizdə müəyyən işlər görülmüş və hal-hazırda da davam etdirilir, həm də normativ hüquqi aktlar qəbul edilmişdir. 31 may 2021-ci il tarixdə ”Elektrik enerji istehsalında bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edilmişdir. 13 yanvar 2022-ci il tarixdə "Xızı-Abşeron” Külək Elektrik Stansiyası (gücü 240 MVt) , 15 mart 2022- ci il tarixdə "Qaradağ” Günəş Elektrik Stansiyasının( gücü 230 MVt) təməlqoyma mərasimi keçirilmişdir. Eyni zamanda Azərbaycan Respublikası Prezidenti 3 may 2021- ci il tarixdə "Azərbaycan Respublikasının işğaldan azd edilmiş ərazilərində "Yaşıl Enerji Zonası”nın yaradılması ilə bağlı tədbirlər haqqında "sərəncam imzalamışdır. Bu sahədə Konsepsiya sənədi hazırlanmış və işğaldan azad olunmuş ərazilərdə günəş, külək, biokütlə, termal, geotermal və başqa enerji potensialının öyrənilməsi , mövcud resurslardan istifadə olunmaqla külək, günəş enerji stansiyalarının , su elektrik stansiyalarının tikilməsi üçün araşdırmaların aparılmasına başlanılmışdır.
Ümidvaram ki, ”Azərbaycan 2030:sosial iqtisadi inkişafa dair Milli Prioritetlər”sənədində göstərilən 5 Milli Prioritet vaxtında və layiqincə yerinə yetiriləcək, ölkə ərazisində ,o cümlədən işğaldan azad edilmiş ərazilərdə yaşıllıq sahələrinin artırılması və yaşıl enerji mənbələrindən istifadə ölkəmizi qlobal iqlim dəyişmələri ilə mübarizədə təmiz ətraf mühit və "yaşıl artım” ölkəsinə çevirəcəkdir.
Aysəf Bayramov, ekoloq, kimya-üzrə fəlsəfə doktoru.
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.