Həsən Əliyev -115
Azərbaycanda ekoloji problemlərin həlli, təbiətin qorunması və ətraf mühitin mühafizəsi haqqında fikirləşdikdə ilk növbədə akademik Həsən Əliyev xatırlanır.
Həsən Əliyev 15 dekabr 1907-ci ildə Zəngəzur mahalının Comərdli kəndində anadan olmuşdur.Respublikamızda akademik Həsən Əliyevin rəhbərlik etdiyi Təbiəti Mühafizə Cəmiyyəti tərəfindən təbiətin qorunması, torpaqşünaslıq, coğrafiya, kənd təsərrüfatı sahəsində böyük işlər görülmüş, elmi-tətqiqat işləri aparılmışdır. Akademik Azərbaycanı qarış-qarış gəzmiş, ölkəmizin su ehtiyatları, torpaq, flora və faunasında olan problemləri öyrənmiş və öz sözünü "Həyəcan təbili” kitabında demişdir. Kitab 40 il əvvəl yazılsa da, bu gün də aktuallığını saxlamışdır. Sanki suyu, torpağı, havanı çirkləndirənlərə, yaşıllıqları məhv edənlərə qarşı bu kitab bir "ittiham məcəlləsi”dir. Kitabda, həmçinin, Azərbaycan təbiətinin sanki canlı xəritəsi çəkilib. Hər ağacın, kolun, daşın, dağın, çayın və digər coğrafi obyektlərin tarixindən danışılır, təbiətdə olan problemlərin sanki diaqnozunu qoyub. Onun təşəbbüsü ilə bir çox qoruq və yasaqlıqlar yaradılmış, min hektarlarla yaşıllıq sahələri salınmışdır. Akademik "Həyəcan Təbili” kitabında qeyd edirdi ki, "Əlbəttə, tarixini unudan, təbii sərvətlərinin qədrini bilməyən heç bir xalqın yaxşı aqibəti ola bilməz...İndi kimya əsridir, sənaye sürətlə inkişaf edir, lakin sintetik kimya nə qədər inkişaf etsə də, kosmik fəza fəth olunsa da yenə bizim nəslimiz Yer kürəsində yaşayacaq və təbiətin gözəl nemətlərindən istifadə edəcək..mühafizəsi vacib olan sərvətlərdən biri də bitki örtüyü və xüsusi meşələrdir”. Akademikin ən böyük arzusu və istəyi Azərbaycan təbiətinin, ocümlədən meşə və yaşıllıq sahələrinin mühafizə olunması, qorunaraq gələcək nəsillərə çatdırılması idi.
Akademik Həsən Əliyevin ətraf mühitin mühafizəsi, sahəsində görmək istədiyi işlər hal-hazırda Respublikamızda həyata keçirilir. Son illər ölkəmizdə ətraf mühitin mühafizəsinin sağlamlaşdırılması istiqamətində milli proqramlar, kompleks tədbirlər planları təsdiq olunmuş və həyata keçirilmişdir.
Rəsmi məlumatlara görə respublikamızda meşə fondunun sahəsi 1213,7 min hektar olmaqla, ümumi ərazinin 14 %-ni təşkil edir. Meşə ilə örtülü sahələr 1021 min hektardır, bu da respublika ərazisinin 11.8 %-ni əharə edir. Respublikamızda son illər istər meşə, istərsə də qeyri-meşə fondu torpaqlarında milyonlarla ağac-kol əkilmiş, yaşıllıq sahələri artırılmışdır. Deqradasiyaya uğramış torpaqlarda meşə bərpa işlərinin aparılmasını nəzərdə tutan Bonn çağırışına əsasən Azərbaycan Respublikası 2030-cu ilədək 270 min hektar meşə ərazisinin bərpa etməyi öhdəsinə götürüb. Xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinin ümumi sahəsi 892865,78 ha-a çatdırılmışdır, bu da ölkə ərazisinin 10,32 %-ni təşkil edir.
Ölkə Başçısının müvafiq sərəncam və göstərişi əsasında respublikada yaşıllıqların mühafizə olunması sahəsində qanunvericilik aktları qəbul olunmuşdur. Azərbaycan Respublikası Prezidenti, cənab İlham Əliyevin 02 may 2014-cü il tarixli Fərmanı ilə "Yaşıllıqların mühafizəsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunu qəbul olunmuş bu sahədə bir neçə Qərar və Qaydalar təsdiqlənmişdir. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 05 yanvar 2018-ci il tarixli 01 saylı Qərarı ilə "Yaşayış məntəqələrinin yaşıllıqla təmin edilməsi Normaları” da təsdiq edilmişdir. Normalara görə yaşayış məntəqələri layihələndirilərkən, ayrılmış ərazinin 40 %-i yaşıllıq olmalıdır. Əhalinin məckunlaşdığı məhəllələr yenidən layihələndirilərkən yaşıllıq faizi həmin ərazinn 25 %-ni təşkil etməlidir. Bir adama düşən yaşıllıq sahəsi əhalisinin sayı bir milyondan çox olan şəhərlərdə (çox iri şəhərlər qrupu) 10 kv.m, əhalisinin sayı 250 mindən 1 milyonadək olan şəhərlərdə (iri şəhərlər qrupu) 10 kv.metr, əhalisinin sayı 100 mindən 250 minədək olan şəhərlərdə (böyülk şəhərlər qrupu) 9 kv.m, əhalisinin sayı 50 mindən 100 minədək olan şəhərlərdə (orta şəhərlər qrupu) 7 kv.m, əhalisinin sayı 50 minədək olan şəhərlərdə (kiçik şəhərlər qrupu) 8 kv.m, qəsəbələrdə 8 kv.m, kəndlərdə 12 kv.m. olmalıdır. Yaşayış məntəqələrində küçə və prospektlərin layihələndirilməsi zamanı 1 adama düşən yaşıllıq norması çox iri, iri və böyük şəhərlərdə 5 kv.m, orta şəhərlərdə 4 kv.m, digər yaşayış məntəqələrində isə 3 kv.m olmalıdır. Əhalinin məskunlaşma ərazisi tərəfdən sanitariya mühafizə zolağının eni 100 metrədək olduqda, 20 metr və 100 metrdən çox olduqda isə 50 metr ağac və kol bitkilərindən ibarət arasıkəsilməz yaşıllıq zolağı salınmalıdır.
Beynəlxalq Səhiyyə Təşkilatının təsdiq etdiyi normalara görə şəhərlərdə yaşıllıq sahəsi ümumi ərazinin 10 %-dən az olarsa, bu aşağı göstərici, 40-60%-ni təşkil edərsə, bu yüksək göstərici hesab olunur. Beynəlxalq təcrübələrə görə şəhərlərdə adambaşına düşən yaşıllıq sahəsi 25 kv.m, paytaxt şəhərlərində isə 15 kv.m.-dən az olmamalıdır. Məlumatlra əsasən Bakı şəhərində mövcud yaşıllıq sahələri 14 min hektar olmaqla, adambaşına 6 kv.metr yaşıllıq sahəsi düşür. Məlumatlara əsasən Bakı şəhərinin Baş planında şəhər ərazisində yaşıllıqa sahələrinin artırilması və ”Dövlət Şəhərsalma Norma və Qaydalarına (AzDTN 2.6-1) uygun olaraq Bakı şəhərində adambaşına düşən yaşıllıq sahəsinin 8 kv.metrə çatdırilması nəzərdə tutulmuşdur. Bu məqsədlə -Xocasən gölünün ətrafında geniş parkın salınması.-Bakı bulvarının uzadılması.-Böyükşor, Zıg və Bülbülə göllərinin ətrafında yaşıl istirahət zonalarının salınması.-Şəhər daxilində yaşıl hibrit dəhlizlərin yaradılması plalaşdırılmışdır. Artıq Xocəsən gölü ətrafında, Bakı şəhərinin başqa ərazilərində, o cümlədən respublikamızın digər şəhər və rayonlarında da yaşılliqların salınması işlərinə başlanılmışdır. Sumqayıt şəhərinin ümumi yaşıllıq sahəsi isə 1003 ha təşkil edir. Hal-hazırda Sumqayıt şəhəri üzrə adambaşına düşən yaşıllıq sahəsi 27,2 m2-dir. Sumqayıt şəhərində Xəzər dənizi sahili boyunca ümumi sahəsi 106 hektar, uzunluğu 5,2 kilometr olan "Bulvar Kompleksi” tikilib istifadəyə verilmişdir. Bulvar ərazisində 100 minə qədər ağac, 500 mindən çox müxtəlif dekorativ gül kolu əkilib, 60 min kv.metr sahədə çəmənlik salınmışdır. Lakin görülən tədbirlərə baxmayaraq, yaşıllıqlara aqrotexniki xidmət və onların mühafizəsi işlərində nöqsanlar da mövcuddur.
Ölkəmizdə ətraf mühitin sağlamlaşdırılması və ekoloji problemlərin həlli istiqamətində aparılan işlər yaxın gələcəkdə ekoloji mühitin daha da sağlamlaşacağına təminat verir. Ekoloji təmizliyini istəyən hər bir şəxs yaşıl sərvəti göz bəbəyi kimi qorumalı, yaşıllıqların artırılmasında, becərilməsində və təbiəti mühafizə tədbirlərində yaxından iştirak etməlidir. Akademik Həsən Əliyevin sözləri ilə desək ” Bəlkə toya, yasa və digər mərasimə yubanmaqda olar. Təbiətə münasibətdə yubanmaq isə yaşamağa yubanmaqdır”.
Aysəf Bayramov, kimya üzrə fəlsəfə doktoru,
ETSN-nin 4 saylı Regional Ekologiya və Təbii Sərvətlər İdarəsinin əməkdaşı
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
