"Tənqidçiləri onu ölkəsini avtoritarizmə sürükləməkdə günahlandırarkən, tərəfdarları Yeltsindən sonra sabitliyi təmin etdiyinə və Qərblə mübarizdə baş-başa gəldiyinə görə alqışlayırlar” . 7 may 2000-ci ildə prezident səlahiyyətlərinin icrasına başlamasından 15 il keçən Vladimir Putin, yenə də Qərb mətbuatının əsas diqqət predmeti olaraq qalır. Böyük Britaniyanın "The Guardian” nəşri bu günlərdə Rusiya prezidenti Vladimir Putinin 15 illik fəaliyyətinin xülasəsini dərc edib. Həmin məqaləni qısa ixtisarla təqdim edirik.
2000-ci ildə Rusiya prezidenti vəzifəsinə seçiləndən əvvəl Vladimir Putin BBC-yə müsahibəsində bildirib ki, Rusiya - "avropa mədəniyyətinin bir hissəsidir" və NATO-ya daxil olması imkanlarını istisna etmir: "Mən öz ölkəmi tez-tez sivil dünya adlandırdığımız Avropadan təcrid edilmiş təsəvvür edə bilmərəm ", bu sözləri isə Putin 1999-cu ildə Yeltsinin gözlənilməz istefasınından sonra prezident səlahiyyətlərini müvəqqəti icra edərkən bildirib. İndi, 7 may 2000-ci ildən ölkəyə rəhbərliyinin 15 illiyini qeyd edərkən, onun ölkəsi Yeltsin zamanının xaos və özbaşınalıq hökm sürdüyü zamanlarından tanınmaz dərəcədə dəyişib. Bu gün Rusiya sanksiyalar səbəbindən beynəlxalq aləmdən tədric olunub və hətta soyuq müharibə ərəfəsidədir. Lakin bütün bunlara və ölkədəki iqtisadi böhrana baxmayaraq, Putin Kreml liderləri tarixində ən böyük populyarlığa malikdir, ona fevralda əhalisinin 86% -i etimad göstərdiyini bəyan edib. Onu sevmək və ya nifrət etmək olar, lakin bir faktı danmaq çox çətindir: Putin öz ölkəsi və bütün dünya üçün çox böyük təsir qüvvəsinə malikdir.
Ukrayna, Gürcüstan və "yaxın xaric"
Putin zamanında "Yaxın xaric" bir az da yaxın oldu. Son bir il ərzində Ukraynadakı münaqişə səbəbindən, Rusiya və Qərb arasında münasibətlər ciddi çat verib. Əslində isə bu, Putinin öz ölkəsinin hüquqlarını növbəti dəfə necə müdafiə etdiyinə bir sübutdur. Rusiyanın işğal siyasətinə təəccüblənənlər altı il əvvəl Gürcüstanda "Putin doktrinasının" prinsiplərini necə formalaşdırdığını yada salma bilər. Belə görünür ki, Rusiya öz maraqlarının müdafiəsi üçün NATO-nun genişlənməsi nəticəsində getdikcə daralan təsir dairəsi uğrunda qoşunların gücündən həmişə istifadə edəcək.
Lakin Ukrayna ilə bağlı planlar daha təhlükəli olub. Əlbəttə, ictimai rəy Krımdakı əməliyyatı iltifatla qarşılayıb, amma Donetsk və Luqanskda rusların həlak olması bu planın uğursuz tərəfidir. Sanksiyalar, habelə neftin ucuzlaşması Rusiya iqtisadiyyatını xeyli sarsıtdı. Hələlik isə ölkə Putini dəstəkləyir və o, öz strateji məqsədlərinə nail olur.
NATO ilə qarşıdurma
Yeltsin zamanında Rusiya NATO ilə əməkdaşlıq məsəslələrində bir qədər ehtiyatlı siyasət yeridirdi. Putin hakimiyyətə gələndən sonra hər şey dəyişdi. Putin BBC -yə ilk müsahibəsində bildirib ki, alyansın şərqdə genişlənməsi ölkəsi üçün təhlükə yaradır. Amma hər halda Moskva cavab vermək üçün hərbi gücə malikdir. Noyabrda Rusiya və qərb ölkələrinin hərbi təyyarələrinin təhlükəli yaxınlaşması hallarının artması barədə dərc olunan məruzədə ötən ilin oktyabr ayına olan məlumata nisbətən, NATO-ya üzv ölkələr Rusiya təyyarələrinin ələ keçirilməsi üçün havaya 100 dəfə artıq qırıcı qaldırmdı. Bu təcavüzkar hərəkətlər Skandinaviya ölkələri, həmçinin Polşa və Baltikyanı ölkələrin narahatlığına səbəb oldu. Hətta İsveç və Finlandiya şifahi olaraq bəyan ediblər ki, NATO-ya üzvlüklə bağlı məsələyə baxmaq niyyətindədirlər. Putinin bu mövqeyi nəinki Rusiyada, hətta NATO-nu təkcə varlığı ilə yalnız qarşıdurma üçün təhlükə yaratdığını hesab edən bəzi qərb dövlətləri də dəstəkləyir.
Stokholmda Rusiya sualtı qayığı, oktyabrda İsveçin hərbi donanmasının geniş miqyaslı axtarış əməliyyatlarına cəlb olunmasına səbəb olub. Mart ayında isə göyərtəsində 132 sərnişin olan, Kopenhagenə uçan İsveçin hava yollarına məxsus təyyarəsi az qala havada Rusiya təyyarə-casusla toqquşacaqdı.
Avtoritarizm
İqtisadiyyatda o qədər də uğur qazana bilməsə də, Putin öz hakimiyyətini daha da möhkəmləndirmək yolunda əzmlə çalışır. O, 2004-ci ildə prezidentə regionlarda qubernatorları təyin etmək hüququ verən xüsusi qanun imzalayıb və 2011-2012-ci illərdə bu islahatların kütləvi küçə etirazlarına səbəb olmasına baxmayaraq, Putin bu qanundanimtina etmədi.
Dmitri Medvedlə məşhur "əvəzləmə" planından sonra Putin 2012-ci ildə yenidən prezident kreslosuna qayıda bildi. Bu arada isə yalnız dekorasiya funksiyasını yerinə yetirən parlament, prezidentlik müddətini dörd ildən altı ilə qədər uzatmaq haqqında qanun qəbul edib. Putin bəyan edib ki, 2018-cu ildə seçkilərdə iştirak etmək niyyətindədir və əgər seçiləcəksə, o, hakimiyyətdə 18 il olan Leonid Brejnevdən, hətta İosif Stalindən də çox qalan Rusiya dövlət başçısı olacaq.
Şəxsiyyət kultu
Yeltsinin 10 illik hakimiyyətinin xəstəlik və müxtəlif replikalarından bezən rusiyalılar, nəhayət ki, Putinin timsalında güclü liderini tapdı - düzgünlük tərəfdarı, bir qədər tərs xarakterə malik, zaman-zaman at belində görünən, şirlərlə qucaqlaşaraq şəkil çəkdirən siyasi xadim ... Hər halda, məhz belə bir obraz onun üçün formalaşdırılb. Lakin onun kadrarxası və şəxsi həyatı haqda çox az şey məlumdur. Bir-birinin ardınca botoks etdirdiyi və özündın çox gənc olimpiya çempionu ilə sevgi romanı yaşadığı haqqında şayiələr yayılsa da, bu barədə Rusiya mətbuatı susmağa üstünlk verir.
Yüksələn və eniş etməyə məcbur olan iqtisadiyyat
Putin hakimiyyətə gələn zaman Rusiya 1990-ci illərin dəhşətli bazar islahatları və 1998-ci ilin maliyyə böhranından təzə özünə gəlirdi. Yeni seçilmiş prezidentin xüsusi iqtisadi uzaqgörənliyi olmasa da, o, biznesi dəstəkləmək üçün vergiləri azaldır, həmçinin əsas sahələri yenidən milliləşdirir: 2003-ci ildə siyasi rəqibi olan Mixail Xodorkovskiyə məxsus "YUKOS" neft şirkətini ləğv edir. Bununla belə, ölkə iqtisadiyyatının yeni istehsal gücü və neftin qiymətinin yüksəlməsi ilə Rusiya özünün iqtisadi çiçəklənmə dövrünə qədəm qoyur: 1999-cu ildən 2006-cı ilədək real gəlirlər iki dəfə artır. Bunu indiyədək Putinin ən böyük xidməti kimi qeyd edirlər. Dünya maliyyə böhranı səbəbindən bu iqtisadi artım kəskin azalır. Bu yüksəliş illərində isə neft satışı hesabına əldə olunan iqtisadi artımdan iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi və Rusiya sənaye sektorunun müasirləşdirməsi üçün heç bir iş görülmür. Hətta 2014-cü ildə neftin qiymətinin düşməsi və sanksiyalar tətbiq olunmasından bir qədər əvvəl iqtisadçılar ölkədə uzunmüddətli durğunluq barədə ona xəbərdarlıq etmişdilər.
Keçmiş maliyyə naziri Aleksey Kudrin aprel ayında keçirilmiş birbaşa yayımda Putinə birinci prezidentlik müddətinin sonunda ÜDM-in artımıın 7% olduğu halda, 2014-ci ildə 0,6% -ə qədər azaldığını söyləyib. Bu ilin sonunda isə Rusiyanın iqtisadiyyatı böhranın son həddinədək yuvarlanacağı proqnoz edilir. Bu isə Putinin yüksələn reytinqi üçün heç də yaxşı nəticə deyil.
Asiya tərəfə meyletmə
Putin son illər artan iqtisadiyyatı ilə Rusiya enerji daşıyıcılarına kəskin ehtiyacı olan Asiya ilə iqtisadi və hərbi əməkdaşlığı genişləndirir. Bu ölkələrin hakimiyyətləri insan haqlarına riayət etməyən Rusiyaya elə də tənqidi yanaşmırlar. Putin ötən il Rusiya qazının Çinə tədarükü üzrə iki nəhəng müqavilənin imzalanmasına vasitəçilik edib. Bu layihənin birinin büdcəsi ildə 400 milyard dollar təşkil edir. Bu ay iki ölkə Aralıq dənizində birgə hərbi dəniz təlimləri keçirəcək. Putin hazırda Rusiyanın uzaq Şərqində Koreya fəhlələrinin qul əməyindən istifadə olunacaq meşə və kənd təsərrüfatı düşərgəsini açan Şimali Koreyaya dəmir yolu texnikası ixrac etməyi planlaşdırır.
Repressiya tədbirləri
Neft oliqarxı Mixail Xodorkovskinin həbs olunması və bir neçə müxalifət fəalının öldürülməsi zamanı Putin Rusiyası artıq fikir ayrılığını o qədər də sevməyən ölkəyə çevrilmişdi. Dönüş anı isə 2011-2012 ilin qışında baş verdi. Müxalifətin hökumət əleyhinə çıxışları Moskvada bir növ "ərəb baharı" dalğasının artmasından xəbər verirdi. Putin buna dərhal reaksiyası verdi. 2012-ci ilin mayında Antikorrupsiya marşında iştirak edən Aleksey Navalnı və daha 27 müxalifətçiyə qarşı şübhəli ittihamlar irəli sürüldü. Bundan başqa, icazəsiz mitinqlərdə iştiraka görə cərimənin miqdarı 1 milyon rubladək artırıldı. Dəfələrlə qanun pozuntuları baş verdiyi halda isə islah işləri və ya beş ilədək müddətə həbs cəzası nəzərdə tutuldu. Satqınlara qarşı artan vətənpərvərlik isterikası və ritorikası fonunda dekabrda Putin eyhamla işarə vurur ki, müxalifət üzvləri, bəlkə də "beşinci kalonun" bir hissəsidir. Onlar ölkəyə ziyan vurmaqla məşğuldular və xalq müxalifət hərəkatı demək olar ki, məhv edilib. Bu fonda aparıcı müxalifətçilərdən biri olan, hökumət sədrinin sabiq müavini Boris Nemtsovun fevral ayında Kremlin yaxınlığında qətlə yetirilməsini simvolik hal kimi qeyd etmək olar. Güman edilir ki, qətl hadisəsini Çeçenistan prezidenti Ramzan Kadırovun zabitləri törədib. Qətldən az sonra Putinin Kadırovu medalla təltif etməsi bu gümanları daha da artırır. Putin prezident postunda üçüncü müddəti zamanı xaricdən maliyyə alan qeyri- hökumət təşkilatlarınına da sərt reaksiya verdi. Onları xəyanətkar adlandırırdı. 2012-ci ildə qəbul edilmiş qanuna uyğun olaraq, belə təşkilatlar öz məqalələrində "xarici agentlər" kimi qeydiyyatdan keçməlidirlər və zaman-zaman yoxlamalardan keçmək üçün sənəd təqdim etməlidirlər. Bu ağır tələblərin pozulduğu təqdirdə onlar sanballı cərimə ödəməli olacaqlar. Putin bloqqerlərin fəaliyyətini də nəzarət altına götürdü. Indi onlar 2014-cü ildə qüvvəyə minmiş qanuna əsasən, öz adları ilə dövlət orqanlarında qeydiyyatdan keçməlidirlər. Onlar hər an böhtan maddəsi ilə ittiham edilə bilərlər.
"Əxlaqa istinad etmə"
Qeyri-dövlət təşkilatları və internet barəsində azadlığı boğan çoxsaylı qanunlarla yanaşı, Putinin təsiri altında ənənəvi əxlaq qaydalarına söykənən qanunlar da yarandı. Bunun ən parlaq nümunəsi 2013-ci ildə qəbul olunmuş cinsi azlıqların təbliğinin qadağan olunması haqda qərar olub. Lakin onların hüquqlarının müdafiəsinə qalxan fəallarının fikrincə, bu qanun qeyri-ənənəvi oriyentasiyaya malik olanlar üzərində zorakılıq təqiblərin atrmasına səbəb oldu. Putinin zamanında İkinci dünya müharibəsi vətənpərvərlik mövzusuna çevrilib, 2014-ci ildə qəbul olunmuş qanuna görə isə müharibədə SSRİ-nin rolunun "təhrif olunmasına" görə cinayət məsuliyyəti nəzərdə tutulur. Bundan başqa, televiziyada, radioda və kinoteatrlarda nümayiş etdirilən kinofilmlərdə normativ olmayan leksikadan istifadəyə görə cərimə nəzərdə tutan bir qanun, musiqiçilərin və rejissorların narazılığına səbəb olub.
Yumşaq desək, Putinin xarici siyasəti qərb hegemonluğuna qarşı çıxmaq, Çinlə birgə hərbi-siyasi gücünü bir növ "həddini aşmış" və cəsarətli ABŞ-a göstərməkdir. Və əgər Yeltsin həmişə ABŞ-ın "cibində" olubsa, Putin onun düz ürəyinin üzərində dayanır... Amma, bir halda ki, Rusiya prezidenti tamamilə inandırıcı olaraq bəyan etsə ki, İraq və Əfqanıstan müharibələrində Vaşinqtonla qarşıdurmada tarix onun tərəfində idi, qətiyyətlə dəstək verdiyi Bəşər Əsəd və Suriya ilə bağlı mövqeyinə ciddi şəkildə tənqid üçün əsas verəcək. Amma Putin heç də hər şeyə qadaga qoymur. Rusiyalı diplomatlar beynəlxalq müttəfiqləri və rəqibləri ilə İranı sakitləşdirmək məqsədi ilə konstruktiv iş aparırlar - hər halda hələ ki, nüvə silahlarının daha da azaldılması üzərində iş davam edir.
Londonqrad
Putinin zamanında ingilis-rus münasibətləri ziddiyyətli xarakter alıb: rəsmi münasibətlər rusiyalı casus işləri və qətllərə görə get-gedə daha da soyusa da, rekord sayda rusiyalı və eləcə də onların külli miqdarda maliyyə vəsaiti inadla Qərbə üz tutmaqdadır - London onlar üçün sevimli ikinci evi olub. Oliqarxlar övladlarını burada elit məktəblərdə oxudur, fond bazarlarında öz şirkətlərini qeydiyyatdan keçirirlər, digərləri futbol klubları alırlar - ola bilər ki, bəziləri bütün bunları sığorta qismində edirlər və yaxud bu artıq bir dəbə çevrilib. Amma London yenə də dissidentlər və Putin sevməyənlər üçün ehtiyat çıxış yoluna çevrilib. Elə bu səbəbdən də London və Moskva arasında münasibətlər daha gərgin forma alıb.
İdman nüfuzunun yenidən əldə edilməsi
2014-ci ildə Soçidə keçirilən qış olimpiya oyunları Putinin zəfəri oldu. O, bütün qüvvəsi ilə bu idman bayramının ölkəsində keçirilməsi üçün hüquqları əldə etməyə çalışırdı. Rusiya 130 qızıl medal qazanaraq, medalların sayına görə digər ölkələri qabaqlayıb, üstəlik, olimpiadada təhlükəsizlik ilə bağlı ciddi problemləri yaşanmayıb, heç bir təşkilati iflaslar baş verməyib. 2018-ci ildə isə futbol üzrə dünya çempionatı bu ölkədə keçiriləcək. Düzdür, dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən bu tədbirlər çərçivəsində iri obyektlərin tikintisinin aparılması rusiyalı məmurlar üçün yaxşı korrupsiya mənbəyi olub. Soçi olimpiadasına hazırlıq barədə ifşaedici məruzə yazmış Nemtsov hesablayıb ki, olimpiya oyunlarının keçirilməsi üşün nəzərdə tutulan 50 milyarddan 30 milyardı korrupsiyaçıların cibinə gedib. Üstəlik, bu obyektlərin və qurğuların tikinti işləri əlverişsiz iş şəraiti və və təbii sərvətlərin məhv edilməsi fonunda aparılıb. Oyunlardan sonra FIFA baş müstəntiqi "rəhbərlik edə bilməməsi" səbəbindən işdən çıxarılıb.
Rüşvətxorluq
Dövlət antikorrupsiya kampaniyasının aparılmasına baxmayaraq, Putin zamanında Rusiya öz prinsipial düzgünlüyünü doğrulda bilməyib. 2014-ci ildə "Korrupsiyanı Qavrama İndeksi” reytinqində 175 ölkə arasında Rusiya 136-ci yeri tutub, o halda ki, 2013-ci ildə 127-ci, 2012-ci ildə isə 133-ci yerlərdə qərarlaşıb. Bundan başqa, mütəşəkkil cinayətkarlıq və korrupsiya araşdırmaları mərkəzi Putini ilin adamı elan edib. Buna səbəb Putinin çirkli pulların yuyulması üçün "hərbi-sənaye- siyasi- kriminal" kompleksin yaradılması üçün mafiya qurumları ilə əlbir olması, o cümlədən Ukraynanın şərqində yaraqlılara silah tədarük etməsi olub. Onun şəxsi maliyyə vəziyyəti haqqında xüsusi məlumatlar olmasa da, çoxları şübhələnirlər ki, Putin özü ölkədə korrupsiya sxemlərinin mövcudluğu sayəsində maddi mənfəət əldə edir. Neçə illərdir şayiələr yayılır ki, Qara dəniz sahilində tikilən dəbdəbəli saray (o, guya prezidentin məxfi xidməti tərəfindən mühafizə olunur və hazırda Putinin vəkil edilmiş şəxslərinin mülkiyyəti kimi saxlanılır) gizli olaraq, onun özünə məxsusdur, tikintisi isə dövlətdən oğurlananlar pullar hesabına ödənilir.
Ordu
Putinə qarşısına qoyulan vəzifələri yerinə yetirə bilməyən bir ordu qismət olub. O, özünün ikinci prezidentlik müddətində çağırış əsasında formalaşan köhnə orduda islahat aparmaq qərarına gəlib. Gürcüstan müharibəsindəki inandırıcı olmayan qələbədən sonra islahatlar prosesi fəallaşıb. Bu gün Rusiya müdafiəyə büdcə vəsaitlərinin faiz nisbətində ABŞ-dan daha çoxunu sərf edir. 2015-ci ildə isə hərbi büdcəyə 81 milyard dollar ayrılması planlaşdırılır.
Yeni uğursuz təşviqat
Ölkəsində müstəqil kütləvi informasiya vasitələrinin yaranmasına baxmayaraq, söz azadlığı boğulmaqdadır. Vladimir Putin "Rossiya seqondnya" (Rusiya bu gün) dövlət informasiya agentliyinin rəhbərliyinə antiamerika baxışları ilə məşhur olan tanınmış teleaparıcı Dmitri Kiselyovu təyin edib. Kiselyov bu vəzifədə Kremlin əsas tezislərini xarici dillərdə yayan xəbər portalı "Sputnik” və "Russia Today” teleşirkətinə təsirinin genişlənməsi şərti ilə rəhbərlik edir. Əgər dövlət informasiya şirkətinin özü də qeyri-adi bir şey deyilsə, onda Kremlin yeni təbliğat KİV-ləri jurnalist standartlarının aşağı olması səbəbindən tənqid obyektinə çevrilib. Belə ki, noyabrda Britaniyanın media tənzimləyicisi Ofcom, RT telekanalını son xəbər reportajlarının qərəzsizlik prinsiplərinə uyğun olmadığı üçün sanksiyalarla hədələyib. (Analitik.az)
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
