Torpaqlara iddia edən xalqlara həmişə dövlət qurmaq şansı verilmir

Bu günlərdə Fələstinin müstəqilliyinin tanınması məsələsi dünyanın siyasi gündəmində yer almaqdadır. Əksər insanlar düşünür ki, bəli, qədim tarixə malik bu xalqa hələ 65 il əvvəl BMT tərəfindən müstəqil dövlət olmaq şansı tanınıb, amma İsrailin müdaxiləsi səbəbindən bu şansı reallaşdırmaq mümkün olmayıb. Təbii ki, yazımızın mövzusu girişdə Fələstindən bəhs etsə də, heç də bu deyil. Bu dəfə biz dünyada elan edilmiş, amma tanınmayan, yaxud da qismən tanınmış ölkələrdən söz açacağıq.

Bilmək lazımdır ki, hər hansı xalqın elan etmiş olduğu dövlətin müstəqilliyi coğrafi, siyasi və iqtisadi imkanlarından asılı olaraq tanınır və burada Motevideo Konvensiyası əsas tutulur. Tanınmayan və ya qismən tanınan ölkələr iki qrupa bölünürlər. Birinci qrupda olanlar düşünürlər ki, müstəqil dövlət qurmaq haqlarıdır və tarixi-milli haqlarının çatdığını iddia etdikləri ərazini və ya onun bir hissəsini idarə edirlər, de-fakto özlərini idarə edirlər. İkinci qrup subyektlər isə tarixən onların olan və tam haqları çatan ərazilərin tamamını əldə edə bilmirlər və düşünürlər ki, həmin torpaqlara nəzarəti ələ almaq üçün de-yure haqları var.

Bu gün BMT-nin 192 həqiqi üzvü var. Amma məsələn, Vatikan dünyada tam müstəqil dövlət olaraq qəbul edilsə də, BMT-nin üzvü deyil. Gəlin bir sıra tanınmayan və qismən tanınan separatçı rejimlərin və ölkələrin siyahısına baxaq:

1. Somaliland – Nəinki hər hansı ölkə tərəfindən tanınmayıb, hətta separatçı bölgə olaraq qəbul edilir. Dünya birliyi Somalilandı Somali dövlətinin bir hissəsi bilirlər.

2. Dnestryanı Respublika – Bu «dövlətin» müstəqilliyi yalnız BMT-yə üzv olmayan Abxaziya, Dağlıq Qarabağ və Cənubi Osetiya tərəfindən tanınır. Hansı ki, dünya birliyi Dnestryanı torpaqları suveren Moldova Respublikasının bir parçası hesab edirlər və onun hər hansı formada azadlığına qarşı çıxırlar.

3. Dağlıq Qarabağ – Bütün ölkələr yekdilliklə qəbul edirlər ki, Dağlıq Qarabağ Azərbaycan ərazisidir və onun suverenliyinin bir hissəsidir. Dağlıq Qarabağ da bəzi cəmiyyətlər kimi separatçı bölgə hesab olunur və dırnaqarası müstəqilliyi yuxarıda adları çəkilən üç separatçı rejim – Abxaziya, Cənubi Osetiya və Dnestryanı Respublika tərəfindən tanınır.

4. Abxaziya – Abxaziya Rusiyanın ssenarisi əsasında Gürcüstan ərazisində yaradılmış qondarma respublikadır. Maraqlıdır ki, bu rejimi müstəqil dövlət olaraq məhz BMT-nin üzvü Rusiya, sonradan isə BMT-nin digər dörd subyekti - Nikaraqua, Venesuela, Nauru, Vanuatu və Tuvalu dövləti tanıyıb. Eyni zamanda, BMT-nin üzvü olmayan Dağlıq Qarabağ, Cənubi Osetiya və Dnestryanı Respublika tərəfindən müstəqil dövlət olaraq qəbul edilir. Dünya birliyi isə Abxaziyanı Gürcüstanın bir hissəsi olaraq qəbul edir.

5. Tayvan (Rəsmi adı Çin Respublikası) – Maraqlıdır ki, həm Çin Xalq Respublikası, həm də Tayvan vahid Çin dövləti siyasətini dəstəkləyir. Ona görə də de-jure olaraq Tayvan və ətrafındakı daxili sular Çin Xalq Respublikasının severen ərazisi sayılır. Amma faktik olaraq müstəqil idarə edilir. Tayvanı vahid Çin dövlətinin qanuni hakimiyyəti olaraq BMT subyektlərindən 22-si və eləcə də Vatikan kimi BMT-yə üzv olmayan dövlət tanıyır. Tayvan hazırda BMT-də müşahidəçi qismində təmsil olunur. Ancaq BMT Baş Assambleyasının 2758 saylı qərarı ilə Çin Xalq Respublikası bütün Çinin tarixi və qanuni hakimiyyəti kimi tanınır. Buna baxmayaraq, başda ABŞ olmaqla bir çox dövlətlər Tayvanla müstəqil dövlətlərarası əlaqələrə malikdir.

6. Kosovo – Kosovo demək olar ki, tam müstəqil dövlətdir. Çünki onun müstəqilliyi BMT-yə üzv olan 108 dövlət, eləcə də Tayvan və müxtəlif beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən tanınıb. Digər ölkələr isə düşünür ki, Kosovo Serbiyanın tərkib hissəsidir. BMT Kosovonu 1999-cu ildən bəri Müvəqqəti İdarəetmə Missiyası (UNMIK) vasitəsilə nəzarətdə saxlayır.

7. Şimali Kipr Türk Cümhuriyyəti – Bu ölkə BMT üzvlərindən ancaq Türkiyə tərəfindən tanınır. Digər bütün ölkələr bu ərazini Kipr Respublikasının bir hissəsi bilir. Şimali Kipr Türk Cümhuriyyəti həm də İslam Əməkdaşlıq Təşkilatında müşahidəçi qismində iştirak edir.

8. Fələstin – Bu ölkə BMT-yə üzv olvn 103 müstəqil dövlət, eləcə də Vatikan, Ərəb Likqası və İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı tərəfindən tanınmaqdadır. Fələstinin müstəqilliyi barədə bəyannamə Fələstin Azadlıq Təşkilatı tərəfindən Əlcəzairdə elan edilib. Bu gün Fələstinin iqtisadi, siyasi-diplomatik və sair missiyaları dünyanın 22 ölkəsində, o cümlədən, Avropa Birliyində fəaliyyət göstərməkdədir. İsrail Fələstin dövlətini tanımır. Bununla belə Oslo Anlaşması və İsrail-Fələstin müvəqqəti Sazişinə əsasən İsrail hökuməti bəzi səlahiyyətləri Fələstin hakimiyyətinə verib. Hazırda Fələstin müşahidəçi statusu ilə həm də BMT-də təmsil olunmaqdadır.

9. Qərbi Böyük Səhra – mənsub olduğu torpaqlar üzərində dövlət qurmaq iddiası var. Amma Mərakeş bu ərazilərin özünə məxsus olduğunu iddia edərək onun 80 faizini işğal edib. Qərbi Böyük Səhraya isə güneydəki kiçin bölgə qalır. Bu gün Qərbi Böyük Səhranın müstəqilliyi BMT-nin üzvü olan 49 dövlət, eləcə də Afrika Birliyi tərəfindən tanınmaqdadır. Eyni zamanda, qərbi Böyük Səhranın Mərakeş ərazisi olduğunu 25 dövlət və Ərəb Liqası qəbul edir. Əslində 1960-cı ilədək İspaniya Səhrası adlanan ərazi BMT-nin «öz özünü idarə edə bilməyən xalqlar» siyahısına salınıb və bu da Mərakeşin bölgə üzərində iddialarını artırır.

10. Cənubi Osetiya – onun müstəqilliyi BMT-nin dörd üzvü - Rusiya, Nikaraqua, Venesuela və Nauru, eləcə də Abxaziya, Dağlıq Qarabağ və Dnestryanı kimi separatçı rejimlər tərəfindən tanınır. Digər dünya subyektləri bu torpaqları Gürcüstanın suveren ərazisi hesab edirlər.

11. Krım – yarımada BMT üzvü olan Rusiya tərəfindən ilhaq olunub, amma dünya birliyi bu ərazini Ukraynanın ayrılmaz tərkib hissəsi hesab edir.

Dünyada elə ölkələr də var ki, uzun illərdir BMT-nin və bütün beynəlxalq təşkilatların üzvüdür, amma yenə də bəzi subyektlər tərəfindən tanınmır. Gəlin indi də bu ölkələrdən bəzilərini təqdim edək:

1. Çin Xalq Respublkası – BMT-nin, hətta Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvü olan Çin Xalq Respublikası Tayvan tərəfindən tanınmır. Eləcə də vahid Çin ideyasını əsas tutaraq bu ölkəni BMT-nin üzvü olan 22 dövlət, eləcə də Vatikan tanımır.

2. Ermənistan – bu ölkə müstəqilliyini elan etdiyi gündən qonşu Azərbaycanın torpaqlarını işğal edib. Məhz bu səbəbdən də Pakistan dövləti Ermənistanın müstəqilliyini tanımır.

Kipr Respublikası – adadakı siyasi problemdən dolayısı Türkiyə və BMT-nin üzvü olmayan Şimali Kipr Türk Cümhuriyyəti tərəfindən tanınmamaqdadır.

3. İsrail – BMT-nin üzvü olan 26 dövlət, eləcə də Qərbi Böyük səhra İsraili müstəqil dövlət kimi qəbul eləmir. Hansı ki, Fələstin Azadlıq Təşkilatı İsraili müstəqil dövlət olaraq tanıyır.

4. Şimali Koreya – Fransa, Yaponiya və Cənubi Koreya bu ölkəni tanımır. Onların fikrincə, Şimali Koreya vahid Koreya dövlətinin bir hissəsi olmalıdır.

5. Cənubi Koreya – bu dövləti də Şimali Koreya tanımır. Pxenyanda düşünürlər ki, Cənubi Koreya Şimali Koreyanın qanuni ərazisidir ABŞ tərəfindən ondan qoparılıb. (hafta.az)