Nadejda Konstantinovna Krupskaya bu xəyanəti bilirmiş.


Uzun illər ərzində Lenin haqqında fərqli düşüncələrə dalaraq, onu sədaqətli ailə başçısı bilmişik. Ancaq rus tarixçilərinin arxiv materialları əsasında apardıqları yeni araşdırmalara görə Lenin heç də etibarlı həyat yoldaşı olmayıb. O, gizli eşq macərası yaşayırmış. Məşuqəsinin adı İnessa olub. İnessa Fyodorovna Armand 1874-ci il aprelin 26-da doğulub. Onun atası fransız opera müğənnisi Teodor Stefan idi. İnessa anasına - ingilis- fransız əsilli komik aktrisa Natali Vildə daha çox bənzəyərmiş. Atası öləndə İnessanın 5 yaşı varmış.Anası qızına yaxşı təhsil vermək imkanında olmadığından, xalası onu özü ilə Moskvaya aparıb. 1889-cu ildən etibarən Rusiyaya gələn qız burada xalasının hesabına təhsil alıb. Daha sonra iş axtarmağa başlayıb. Və günlərin birində o illərin məşhur yüngül sənaye istehsalçısı Armandın ailəsində müəlliməliyə işə düzəlir. Gənc İnessa ilə evin böyük oğlu Aleksandr arasında sevgi yaranır. 1893-cü ildə 19 yaşlı qız Aleksandr Armand ilə ailə həyatı qurur. İnessa birinci əri ilə 9 il yaşayıb və ona 4 uşaq bəxş edib. Ərinin maliyyə imkanlarından istifadə edərək xeyriyyəçiliklə də məşğul olmağa başlayıb. 1902-ci ildə isə ailə münaqişəsi zəminində ərindən ayrılaraq onun 18 yaşlı qardaşı, qaynı Vladimirin yanına gedib. Və 1903-cü ildə onların uşağı dünyaya gəlib. Vladimirin siyasi proseslərdə fəal iştirakı, eyni zamanda hörməti İnessaya eserlərin Moskva qrupu ilə tanışlığa və əlaqə yaratmağa imkan verib.





İnessa Armand



Onun Leninlə tanışlığına az qalmışdı. Hələlik isə o, inqilabi mübarizəyə qoşularaq çıxışlar edir, hakimiyyət əleyhinə çağırışlar səsləndirirdi. "Rusiyada kapitalizmin genişlənməsi” kitabından sonra isə fikirlərində dəyişiklik müşahidə edilib və eserdən bolşevikə çevrilib. Bolşevizmi özünün ideyalarına daha yaxın bilib. 1904-cü ildə partiya sıralarına daxil olan İnessa Armandı Çar Rusiyasının agentləri izləyərmişlər. 1905-1907-ci illərdəki inqilabi proseslərdə fəal iştirakına görə hökumət onu Rusiyanın şimalındakı Mezen şəhərinə sürgün etdirdi. 1908-ci ildə Armand oradan Peterburqa qaçıb və sonra eserlərin köməkliyi ilə saxta pasport düzəltdirərək İsveçrəyə üz tutub. Bu ölkədə onu şirin həyat gözləmirdi. İsveçrədə onun əri Vladimir vərəm xəstəliyindən vəfat edir. Inessa Belçikanın paytaxtı Brüsselə gedərək orada universitetə daxil olur. O, burada iqtisadiyyat fakültəsini bitirir və iqtisadi elmlər üzrə alimlik dərəcəsi alır. Təhsil aldığı müddətdə yenə də inqilabi fəaliyyətini davam etdirir. Onun mənzilində sosialistlərin tədbirləri keçirilər, silahlar və qadağan olunan ədəbiyyatlar gizlədilərmiş. Bolşeviklərin İnessa Armand barədə danışdıqları 39 yaşlı Leninə də çatır. Çünki Leninin əsas göstərişlərindən biri xarici dövlətlərdə də bolşeviklərin fəaliyyətini genişləndirmək şüarı idi. Onlar görüşürlər. Bəzi tarixçilər 39 yaşlı Leninlə 35 yaşlı İnessanın ilk dəfə 1909-cu ildə Brüsseldə görüşdüklərini yazırlar. Bəzi ehtimallara görə isə bu görüş Fransanın paytaxtı Parisdə baş tutub. Həmin görüş Karl Marksın qızı ilə kürəkəninin dəfni mərasimində olub. Tarixçilər onu da vurğulayırlar ki, Armand Leninin ən etibarlı adamlarından biri və həm də sevgilisi imiş. O, Lonjyümö şəhərindəki partiya məktəbində işləyər, fransız fəhlə sinfi arasında təbliğat işləri apararmış. İnessanın 1912-ci ildə yazdığı "Qadın məsələsi” kitabçası çox məhşurlaşıb. Lenin ona hərtərəfli dəstək göstərər, eyni zamanda onun mənzilində tez-tez görüşərmişlər.Volodya ona Rusiyaya gəlməyi təklif edir. Və bolşevik həmkarlarına tapşırır ki, Armandı Rusiyaya keçirsinlər. İnessa 1912-ci ildə qeyri-leqal şəkildə Rusiyaya adlayır və gizli inqilabi fəaliyyətinə görə həbs olunaraq bütün payızı və qışı Peterburq həbsxanasında keçirir. Lenin bolşevik təmayüllü yerli milyonçuların birindən xahiş edir ki, onun zaminə buraxılmasına köməklik göstərsin. Beləliklə, o, 1913-cü ilin martın 20-də həbsdən zaminə buraxılır. Elə həmin ilin aprelin sonlarından avqustun əvvəlinə qədər sanatoriyada vərəmdən müalicə alır. Sonra Finlandiya sərhədini keçərək xaricə qaçır. Tarixçilər yazırlar ki, Armand 1917-ci ilin aprelində Leninlə plomblanmış kupedə bir yerdə Rusiyaya gəlirlər. O, hər yerdə özünün gizli sevgisini ört-basdır etmək üçün İnessanı inqilaba sədaqətli adam kimi təqdim edərmiş. Rusiyaya gələndən sonra Armand bolşeviklərin Moskva Dairə Komitəsinin sıralarına daxil olur. Hətta 1917-ci ilin oktyabr –noyabr aylarında baş verən döyüşlərdə də iştirak edir. Leninin bütün tədbirlərində İnessanın iştirakı adi hala çevrilir. Onlar ayrı tutulmuş bir mənzildə tez-tez görüşər, hətta, qadın onun Kremldəki kabinetinə də gələrmiş. Xarici ölkələrə gedərkən də gizli 

sevgili yaddan çıxmazmış. 1918-ci ildə Rus Ekspedisiya Korpusunun neçə minlik əsgərini çıxarmaq üçün Lenin və İnessa Armand Fransaya gedirlər. İnessa apardığı təbliğat işlərinə görə Fransa hakimiyyəti tərəfindən həbs edilir. Etibarlı adamının həbs olunmasını görən Lenin hədələyici tonla çıxış edərək onun buraxılmayacağı təqdirdə, Moskvadakı bütün fransız missya üzvlərinin güllələnəcəyinə dair bəyanat verir. Məhz bundan sonra Leninin sevgilisi azadlığa buraxılır. Hələ sağ olarkən Lenin onun müxtəlif vəzifələrdə çalışmasına şərait yaradıb. 1918-1919-cu illərdə Armand Partiyanın Mərkəzi Komitəsinin qadınlar şöbəsinə rəhbərlik edib. Hətta 1920-ci ildə qadınların 1-ci Beynəlxalq Kommunist Konfransının keçirilməsində həm təşkilatçı, həm də onun rəhbəri olub. İnessa Armandın ailə həyatı çox faciəvi keçib. O, iki dəfə ərə gedib, 5 uşaq dünyaya gətirib. Rus tarixçisi Lavrovun fikrincə "Armand çox gözəl və həm də avantürist sosial-demokrat idi”. Lenin inqilaba sədaqətinə, eləcə də fəhlə-kəndli sinfi arasında hörmət qazandığına, etibarlı həyat yoldaşı imici formalaşdırdığına görə Nadejda Konstantinovna Krupskaya ilə qalmağa üstünlük verir. Və ömrünün ən ağır və xəstəliklə dolu son illərində Nadejdanı tərk etmir. Axı onunla bütün inqilabi yolu birgə addımlamışdılar. Nadya isə onun gizli sevgisini bilir, bu xəyanətə dözürdü. İstəmirdi ki, həyat yoldaşının apardığı mübarizə bu sevginin timsalında puç olsun. O, ərinin xatirinə İnessanın uşaqlarına yardım edər, onlara sovqatlar göndərərmiş. Hətta, tarixi araşdırmalara görə, bu məhəbbət üçbucağında qadınlar rəfiqəlik də edərmişlər.

Rusiyada inqilabın başa çatmasından sonra Lenin gizli qadınını atır. Onu nəinki atır, heç həyatı ilə maraqlanmır da. Həm də xalq - dahi rəhbərin şəxsi həyatının İnessa mərhələsini bilsəydi, hörməti aşağı düşərdi. Adamlar onun yolunda vətəndaş müharibəsində Denikin və Kolçakın qoşunlarına qarşı döyüşməz, məktəblilər qırmızı qalstukları boyunlarından asarkən tərəddüd keçirməz, inqilabın ilk illərinin aclığına davam gətirə bilməzdilər: bir qadını atmaq faciə olmaz, nəinki xalq arasında etimadın itirilməsi. Atmaq və unutmaq - Lenin üçün faciə olmadı.Beləcə, İnessa Armand unuduldu. Onun son illəri faciə içərisində keçdi. Bir tərəfdən maddi imkansızlıq, digər tərəfdən vəba xəstəliyi onu taqətdən salırdı. Yatağında tez-tez sayıqlayar, qışqırarmış. Üzüntülərə isə birdəfəlik son qoyuldu. İnessa Armand - Beslan stansiyasının yaxınlığında əbədi olaraq gözlərini yumdu. Leninə bu xəbəri çatdıranda o, bundan kədərlənib. Ancaq daha gec idi. Onun göstərişi ilə sevgilisi və xarici səfərlərdə romantik eşq macəraları yaşadığı İnessa Armandın cənazəsi Moskvaya gətirilir, Qızıl Meydanda, Kreml divarının yaxınlığında torpağa tapşırılır. Axı o gözəl qadın, yaxşı sevgili olmaqla yanaşı, həm də ömrünü inqilaba həsr edən sadiq bolşevik olmuşdu. Həm də əzab dolu bir ömür yaşamışdı.