Dünyada məşhur olan robot Sophia ilə yanaşı, "dünyanın ilk hiper realist insan robot rəssamı" Ai-Da, robot tibb bacısı Qreys, Nadine, Mika və "rok ulduzu robot" Dezdemona - bunların ortaq xüsusiyyətləri "qadın" olmalarıdır.
Bəs niyə AI yaradıcıları robotlara qadın xüsusiyyətləri verməyi seçirlər? Bu, stereotip gender qavrayışlarından irəli gəlir, yoxsa bunun arxasında daha məsum səbəblər var?
Xeberle.com xarici mediaya istinadən, təfərrüatları təqdim edir.
Bəzi robotların qadın kimi istehsal edilməsinin xüsusi səbəbi var:
Dizayner özünü model kimi qəbul edir.
Məsələn, Nadinin yaradıcısı Nadia Magnenat Thalman onu "Robot selfi" kimi təsvir edir. BMT sammitində nümayiş etdirilən yeganə kişi robot Geminoid onun yaradıcısı Hiroşi İşiquronun tam surətidir.
Rəssamlıq və heykəltəraşlıq sənətçisi kimi inkişaf etdirilən və zirvədə çıxış edən Ai-Da adlı robotun layihəsinə rəhbərlik edən Lisa Zevi qadın səslərinin sənət və texnologiyada yetərincə təmsil olunmadığını, ona görə də robota üstünlük verdiklərini deyir. qadın olmaq.
Ai-Da dünyanın ilk kompüter proqramçısı kimi tanınan riyaziyyatçı Ada Lavleysdən ilhamlanıb.
Şərhçilərin fikrincə, robotların qadın olmasının səbəblərindən biri də biz insanlar olaraq daha çox qadın səslərini eşitməyə üstünlük verməmizdir.
Robot texnikası və insan-kompüter qarşılıqlı əlaqəsi üzrə amerikalı ekspert Karl MakDormanın sözlərinə görə, bu fikir əsassız deyil. MacDorman, etdiyi araşdırmada qadınların qadın səsinə üstünlük verdiyini, kişilərin isə bu mövzuda bir seçim etmədiyini ortaya qoydu. Qadın iştirakçıların səslərə reaksiyaları da araşdırılıb və onların dinlədikləri qadın səslərinə olan meylləri ifadə etdiklərindən daha çox olub. Kişilər isə sorğularda çox maraqlanmasalar da, qadın səslərinə daha çox üstünlük verdiklərini bildiriblər.
Amma hekayə bu deyil.
Süni intellektin əvvəlki nümunələri olan Siri və Alexa üçün qadın səslərinin seçilməsinin arxasında MacDormanın araşdırmasının dayandığı bildirilir.
MacDorman isə şirkətlərin bu seçimi çox fərqli səbəblərə görə etdiyinə inanır. MacDorman, şirkətlərin bu qərarı "şüursuzca və qəbul etmək istəmədikləri səbəblərlə" verdiyini və bu araşdırmanın nəticələrini əsaslandırmaq istədiklərini söyləyən MacDorman, etirazlara cavab olaraq - "Güman edirəm ki, bu qərarı bu mövzuda araşdırmalar dərc edilməmişdən əvvəl verdilər", - deyə vurğulayıb.
Dizaynerlər bunu etiraf etmək istəməsələr də, bizim gözləntilərimiz onların seçimlərinə təsir etmiş ola bilər.
MacDormanın sözlərinə görə, xidmət keyfiyyəti və istehlak xidmətləri ilə bağlı rolların "kişilərdən daha çox qadınlarla əlaqəli olması” da robotların daha çox qadın olmasında rol oynayır.
Süni intellektin ən ümumi funksiyasının insanlara məlumat və istehlak xidmətləri göstərmək olduğunu xatırladan və bu vəzifələrin bir mənada "köləlik”lə əlaqəli olduğuna diqqət çəkən MacDormana görə, şirkətlərin bu yanaşması "cinsiyyətçi” olaraq xarakterizə edilə bilər.
Bəzi şərhçilərin fikrincə, bu anlayış kişi fantaziyalarında da rol oynayır.
Digər tərəfdən İngiltərədə süni intellekt və robotlarla bağlı etika və mədəniyyət sahəsində çalışan professor Kathleen Richardson xatırlayır ki, keçmişdə robotlar çox vaxt yetkin qadınlar kimi deyil, uşaq formasında istehsal olunurdu.
Riçardson BBC-yə deyib: "Düşünülürdü ki, əgər onlar uşaq formasında olsaydılar, insanları təhdid etməyəcəklər və insanlar onları öz evlərinə aparmaqda daha rahat hiss edəcəklər".
On illərdir robotlar üzərində işləyən MacDorman da bu qorxunun qadın olaraq robot seçimində təsirli olduğunu düşünür:
"Qadın robotlar ümumiyyətlə uşaqlarla daha mehriban olurlar. Buna görə də insan-robot qarşılıqlı əlaqəsi üzərində aparılan təcrübələrdə qadınların robotlar üçün daha uyğun olduğu aşkar edilmiş ola bilər”.
Bəzi ekspertlər kişilərin dominant olduğu bu sənayedə xüsusilə heteroseksual kişilərin əks cinsə olan marağı səbəbindən robotları qadın kimi dizayn etdiklərini deyirlər.
"Burada mütləq seksuallaşma gedir, robot və onun səsi nə qədər realist olarsa, onları seksuallaşdırmaq meyli bir o qədər çox olar”, - deyə Riçardson bildirib.
Robotlarla bu cür qarşılıqlı əlaqənin normallaşdırılmasının təhlükəli olacağını ifadə edən Riçardson - "Cəmiyyətdə bir insanın hiss etdiklərini, düşündüklərini və yaşadıqlarını "əlaqə” adlandıra biləcəyi eqosentrik bir anlayış qurulur. Beləliklə, onlar bütün bu emosiyaları süni intellektin avatarında əks etdirə biləcəklər. Halbuki insanlar da bilirlər ki, münasibətlərin iki tərəfi var və bizim münasibət dediyimiz şey bu iki tərəf arasında inkişaf edir”, - deyə qeyd edib.
Robotların münasibətlərə yanaşmamızda necə rol oynadığı da bu böyüyən sənayeni formalaşdırır.
Xüsusilə cinsəlliklə əlaqəli olduqda, robotlar şəxsiyyətlərarası münasibətlərin getdikcə çətinləşdiyi müasir dünyada alternativə çevrilə bilər.
Bəzi insanların flört etməkdən və başqaları ilə görüşməkdənsə porno izləməyi daha asan tapdığını qeyd edən MacDorman, digər insanlarla qarşılıqlı əlaqənin özləri ilə "rədd edilmə" qorxusunu da gətirdiyini və süni intellektin bu narahatlıqları aradan qaldıra biləcəyini qeyd edir.
Digər tərəfdən, baha başa gəldiyi üçün evlərində robot ala biləcək insanların sayı azdır.
Robotların real görünüşə sahib olması üçün ciddi pul xərclənir.
MacDormanın fikrincə, cinsi istəkləri bir kənara qoysaq, insanabənzər robotlar əksər istehlakçılar üçün hələ də çox bahadır, lakin yenə də istisnalar olacaq:
"Bəzi insanların super avtomobillərə xərcləməyə pulu olduğu kimi, aramızda insan formalı robotlar ala biləcək insanlar da olacaq”,- MacDorman deyib.
Təqdim etdi: Aygün İsmayılova
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
