1991-ci ildə dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra tarixi ərazilər məsələsi, o cümlədən Qərbi Azərbaycan mövzusu xalqımızın ictimai-siyasi həyatında və dövlətimizin xarici siyasətində prioritet istiqamətlərdən birinə çevrilmişdir. Azərbaycan xalqının son 300 illik tarixində, daha doğrusu, 1723-cü ildən bu günədək ilk dəfə olaraq qədim tarixi torpaqlarımız olan Qərbi Azərbaycan ərazilərinin XX əsrin əvvəlində qeyri-qanuni olaraq ermənilərə güzəştə gedilməsi və SSRİ dövləti tərəfindən bu ərazilərin Ermənistan SSR tərkibinə verilməsi məsələsi rəsmi səviyyədə müzakirə olunur. Azərbaycan xalqının 44 günlük Vətən müharibəsində qazandığı şanlı zəfərin ardından 2023-cü ildə suverenliyinin və ərazi bütövlüyünün bərpası ilə Qərbi Azərbaycana (indiki Ermənistan) qayıdış məsələsi yenidən aktuallaşmışdır. Məsələ ilə bağlı Qərbi Azərbaycan İcması Sumqayıt nümayəndəliyinin sədr müavini Yasin Mansurovla söhbətləşdik. Onunla hazırladığınız müsahibəni olduğu kimi təqdim edirik.
- Zəhmət olmasa, özünüz haqqında arayış verərdiniz. Kimsiniz, harada dogulmusunuz və hazırda hansı fəaliyyətlə məşğulsunuz?
- Mən Mansurov Yasin Arıx oğlu 1956-cı ilin 16 fevral tarixində Qərbi Azərbaycanın Çəmbərək rayonununun, Gölkənd kəndində anadan olmuşam.1963-cü ildə Gölkənd kənd orta məktəbində birinci sinifə getmişəm və 10 il sonra həmin məktəbi bitirmişəm. Məktəbi bitirdikdən sonra 1974-cü ilin may ayına qədər Gölkənd sovxozunda fəhlə işləmişəm. 1974-1976-cı illərdə sovet ordusunda xidmət etmişəm. Xidmətddən sonra doğma kəndimizə qayıtmışam. 1977-ci ildən 2003-cü ilə qədər Rusiya Federasiyası İrkutski vilayəti Bratsk şəhərində yaşamışam. 2003-cü ildə ailəmlə birlikdə doğma Vətənimizə qayıtmışam. 2003-cü ildən 2019-cu ilə qədər "Azfen” şirkətində müxtəlif vəzifələrdə işləmişəm. Hal-hazırda təqaüddəyəm.
- Yasin müəllim, bizə məlum olduğuna görə, siz bir zamanlar yaşadığınız Rusiya Federasiyasında diaspor işi ilə də məşğul olmusunuz. Hətta, yaşadığınız şəhərdə təşkilat qurmusunuz. Bu məlumat doğurudurmu?
- Bəli, tamamilə doğrudur. Hamıya məlumdur ki, 1993-cü ildə SSRİ dağılaraq respublikalara parçalandı. Həmin illərdə Rusiyada qeyri-rus millətlərinə qarşı kampaniyalara başlanıldı. İnsanları sıxışdırırdılar. Sanki Rusiya reket respublikası idi. Rus şovinizmi baş alıb gedirdi. Rusiyanın ucqar vilayətlərində yaşayan xalqların yaşam tərzi günü-gündən çətinləşirdi. Hüquqlar pozulurdu. Mən də dediyim kimi, həmin illərdə Bratsk şəhərində yaşayırdım. Məndən başqa həmin şəhərdə 600-ə yaxın Azərbaycanın müxtəlif bölgələrindən olan soydaşlarımız yaşayırdılar. 1994-cü ildə bu çətinlikləri nəzərə alıb bir qrup aktivist olaraq belə bir qərara gəldik ki, şəhərdə diaspora təşkilatı yaradaq. Uzun proseslərdən sonra təşkiltçılığımla "Dostluq Azərbaycan Milli Cəmiyyəti”ni yaratdıq. Bu cəmiyyəti İrkutsk şəhərində ədliyyə şöbəsindən qeydiyyatdan keçirdik. Düzdür, şəxsən mənim üçün bu sənədi qeydiyyatdan keçirmək çox çətin oldu. Təqribən, 6-8 ay ərzində dəfələrlə İrkutsk şəhərinə getdikdən sonra həmin cəmiyyətin qeydiyyatdan keçməsinə nail oldum. Bu cəmiyyətin yaranması millətimiz üçün bir dayaq yeri oldu. Sıx birləşdik və öz fəaliyyətimizi davam etdirdik. Rusiya qanunlarına və konstitusiyasına uyğun olaraq şəhərin administrasiyası, güc strukturları, məhkəmə və prokurorluq orqanlarə ilə sıx əlaqə yaratdıq. Uşaq evlərinə, imkansız ailələrə yardımlar edib, hüquqları pozulan azərbaycanlılarımızın haqqının bərpası istiqamətində işlər görürdük.
- Yuxarıda qeyd etdiyiniz kimi, Azərbaycan xalqı ötən iki əsrdə dəfələrlə silahlı münaqişələr, işğal, deportasiya kimi hallar yaşayıb. Belə hallardan ən böyük əziyyət çəkənlər içərisində qərbi azərbaycanlılar olub desək, yanılmarıq. Çünki ermənilər, İndiki Ermənistan adlanan tarixi Azərbaycan torpaqlarında yaşayan azərbaycan-türklərini tamamilə deportasiya ediblər. Maraqlıdır, Bu xüsusda nə deyə bilərsiniz? Hansısa özünüzün rastlaşdığınız, yaxud eşitdikləriniz var ki, onlar ermənilər tərəfindən soydaşlarımıza qarşı həyata keçirilib.
- Bəli belə hallar çox təəssüflər olsun ki, uzun müddət davam edib. Bu departasiyalara bizim kəndimizin əhalisi də məruz qalıb. Əslində erməni siyasət maşını həmişə azərbaycanlıları öz ata-baba yurdundan deportasiya salmaq istiqamətində çalışıb. Məsələn, böyüklərimizdən eşitmişəm ki, 1947-1948-ci illərdə bizim kəndimizi də Mingəçevir şəhərinin ətrafına köçürmək istəyiblər. Hətta rayon kommunist partiyasından belə bir göstəriş də gəlib. "Ağsaqqalarımızdan da 3-4 nəfəri Mingəçevirə göndəriblər. Yayın isti günündə onlar dözməyib və yenidən kəndə qayıdıblar. Və camaata başa salıblar ki ora köçsək, biz orada istidən məhv olacağıq qərara alıblar ki kənddən heç haraya köçməsinlər. Raykomun katibinə iclasda deyiblər ki biz doğma kəndimizi tərk etməyəcəyik”. Beləliklə kəndimizin əhalisi müqavimət göstərərək kəndi tərk etməyib. 1988-ci ilə qədər orada yaşamağa davam ediblər. Hətta 1988-ci ildə də kəndimizin insanları çıxmamaq üçün mitinqlər keçirdilər.
Nəhayətdə isə sonuncu qərbi azərbaycanlılar kimi mənim doğmalarımı və kəndçilərimi də ermənilər, öz "böyük qardaşlarının” köməkliyi ilə qaçqın sala bildilər. Biz ermənilərin diskriminasiya siyasətinə ayrı-ayrılıqda sadalasaq, bəlkə, sabaha qərər zaman lazım olar.
Bilirsiniz, ermənilər bizə çox zülüm ediblər. Bir əsrdə 5 dəfə deportasiya nə deməkdir?! Bundan böyük faciə olar?! Ortada bu qədər böyük bir faciə varkən, insanın öz doğulduğu yerə həsrət qalması varkən, mənə görə, bundan böyük bir işgəncə ola bilməz. Fakt budur, ortadadır!
- Ümumiyətlə, deyə bilərsinizmi ermənilərin azərbaycanlılara qarşı ayrı-seçkiliyini əsasən hansı hallarda hiss edirdiniz?
- Sualınıza belə cavab verim. Ermənilərin Azərbaycanlılara qarşı həmişə ayrı-seçkiliyi olub və bundan sonra da olacaqdı. Rayonumuzun 16 kəndindən 12-si azərbaycanlılar idi. Bu kəndlərdə bir nəfər də erməni yaşamırdı. Məktəblərarası fənlərdən olimpiada keçirilirdi. Birinci yerə çıxan azərbaycanlıları respublika birinciliyəndə iştirak etməyə imkan vermirdilər. Orta məktəbi qızıl və ya gümüş medallarla qurtaran məzunların medallarını vermirdılər. İdman yarışları da onun kimi. Bir misal da gətirə bilərəm, hərbi xidmətdən gələndən sonra bir müddət sovxozda tikintidə işləyirdim. Kəndimizdə ali təhsilli tikinti mühəndisləri ola-ola, yenə də ermənini tikintiyə "prorab” qoymuşdular. Bir sözlə, oxuyanlarımızı ermənilər sıxışdırırdılar. Onlar da məcbur olub ya Azərbaycana üz tuturdular, ya da Rusiyaya. Çox danışmaq olar. Ancaq bunlara vaxtımız çatmaz.
- Siz də bilirsiniz ki, Qərbi Azərbaycan məsələsi ölkənin ən prioritet mövzularındandır. Bir neçə gün əvvəl ölkə başçısı İlham Əliyev də yerli televiziyalara verdiyi müsahibədə Qərbi Azərbaycanla bağlı bir neçə önəmli məsələlərə toxundu. Onlardan da biri qayıdışın tez baş tutması üçün özümüzün fəal olmağımızın ifadəsi idi. Proses başladığı ilk gündən icmanın işində yaxından iştirak edən bir şəxs kimi deyə bilərsinizmi qərbi azərbaycanlıların bu işdə fəallığı hansı səviyyədədir?
-Doğrudan da Qərbi Azərbaycana qayıdış prioritet məsələlərdən biridir. 2022-ci ilin dekabr ayının 24-də hörmətli prezidentimiz, cənab İlham Əliyev bir qrup qərbi azərbaycanlılarla görüşüb və Qərbi Azərbaycan İcması üçün gözəl bir ofis verdi. Prezidentimizin bu addımı, ata-baba yurdumuz üçün apardığımız mübarizə mərkəzi mərkəzləşdirilmiş hala gətirdi. Elə həmin gündən məndə Qərbi Azərbaycan İcmasının fəal bir üzvü oldum. Buna görə, bir qərbi azərbaycanlı olaraq ölkə başçımıza minnətdaram.
Hesab edirəm ki, biz qərbi azərbaycanlılar da "Qayıdış Konsepsiyası” çərçivəsində qarşımıza qoyulan məsələləri, tapşırıqları, göstərişləri layiqincə yerinə yetirmək üçün əlimizdən gələni layiqincə etməliyik ki, hörmətli prezidentimizin etimadını doğuruldaq. Dövlət başçımızın dediyi kimi, "Qərbi Azərbaycana qayıtmaq məsələsi bizim fəallığımızdan asılıdır.” Prezidentimizin bu çağırışı məsuliyyət dərk edən hər kəs üçün açıq-aşkar ortadadır.
- Əslində Prezident məlum müsahibəsi ilə həm Ermənistana, həm beynəlxalq təşkilatlara, həm də qərbi azərbaycanlılara mesajlar vermiş oldu. Bu mesajların nədən ibarət olduğunu deyə bilərsinizmi?
- Prezidentimizin son çıxışını tam olaraq izlədim. Bu mötəşəm bir çıxış idi. Həmişə olduğu kimi, prezidentimiz yenə də istər beynəlxalq təşkilatlara, istər Ermənistan tərəfə, istərsə də bizlərə çoxşaxəli mesajlar ötürdü. Ötürülən mesajların dəqiq hədəflərlə göstərilməsi, Qərbi Azərbaycan məsələsinin nə qədər ciddi olduğuna bir işarə idi. Təəssüf ki, Ermənistan tərəfi Azərbaycan prezidentin yön verdiyi siyasətin fərqində deyillər. Lakin onu dəqiq bilirlər ki, İlham Əliyev dediyi hər sözün sonuna çatan liderlərdəndir.
Qərbi Azərbaycanlıların qayıdış məsələsinin qarantı Ali Baş Komandanımız İlham Əliyev olduğu üçün inşallah ki, çox da uzaq olmayan zaman kəsiyində mütləq öz doğma torpaqlarımıza qayıdacağıq. Mən bunu prezidentimizin sonuncu müsahibəsindəki bədən dilindən də gördüm və əmin oldum.
Bəli, müdrik rəhbərimiz bizim də qayıdışımızı reallığa çevirəcək, hər birimiz qayıdıb öz doğma el-obamızda kompakt yaşayacağıq və orada qəbirstanlıqlarda yatanlarımızın ruhları şad olacaq.
- Bilirsiniz ki, Qərbi Azərbaycan məsələsi artıq beynəlxalq müstəviyə qədər qaldırılıb. İcma Ermənistan rəhbərliyi ilə mövzunu müzakirə etməklə bağlı tələblər irəli sürür. Necə düşünürsünüz, Ermənistan rəhbərliyi İcmanın üzvləri ilə görüşə razılıq verəcəkmi?
-Bəli, prezidentimizin yerli telekanallara verdiyi müsahibəsində bu məsələyə açıq-aydın münasibətini bildirdi. Dövlət başçımız Ermənistanın baş naziri Paşinyana qərbi azərbaycanlılarla bağlı mesajını göndərdi. Mənə elə gəlir ki, Paşinyan İlham Əliyevin ötürdüyü mesajla bağlı yaxşı-yaxşı düşünməli, Qərbi Azərbaycan İcmasının nümayəndələrini yaxın zamanlarda qəbul etməlidir.
Söhbətləşdi: Elnur Ağayev
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
