İstər - istəməz terrorizmdən söhbət düşdükdə ilk növbədə işgalçı Ermənistan yada düşür. Terrorizm dedikdə ekoloji terror ifadəsi də bura daxildir. Ekoloji terror-konkret ölkə və ya şəxs tərəfindən digər ölkənin ətraf mühitinə, flora və faunasına zərər yetirmək, təbii sərvətlərini məhv etməklə məqsədli şəkildə vurulan ziyandır.
Ermənistan Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə tanınan sərhədləri daxilində əraziləri işgal etməsi nəticəsində son 30 ildə minlərlə insan həyatını itirmiş, 1 milyondan çox insan məcburi köçkün olmuşdur. Ermənistanın təcavüzkar siyasəti nəticəsində ölkəmizin təbiətinə, bioloji müxtəlifliyinə, su ehtiyatlarına, fauna və florasına ciddii ziyan vurulmuşdur. Hal-hazırda işgaldan azad olunmuş ərazilərdə qiymətli sərvətlər dagıdılmış və Ermənistana daşınmışdır, min hektarlarla meşə sahələri qəsdən yandırılmışdır. Məlumatlara əsasən işgala məruz qalan torpaqlarımızda 280 min ha meşə sahəsi mövcud olmuşdir. Bundan 13197,5 ha qiymətli agac növləri olmuşdur. İşgaldan azad olunmuş Zəngilan, Agdam, Kəlbəcər, Qubadlı və digər rayonlarda qiymətli agac növlərinin çoxu yarımfabrikat kimi xarici ölkələrə daşınmışdır. Ermənistan ekoloji terrorunun davamı olaraq noyabr ayında Şuşa şəhəri ətrafında Topxana meşəsini zəhərli və dünyada istifadəsi qadagan olunmuş ag fosfor maddəsindən istifadə edərək yandırmış, döyüş bölgəsindən uzaqda yerləşən Aggöl və Göygöl Milli Parkları ərazilərinə raket ataraq yangın törətmişdir. İşgaldan azad olunmuş Zəngilan rayonu ərazisində sahəsi 117 ha olan dünyada anoloqu olmayan təbii çinar meşəsi vardır. Onun 107 hektarı Bəsitçay Dövlət Qorugu ərazisini təşkil edir. Qoruq ərazisində olan çinar meşəsində agacların bir hissəsi qırılıb, agaclar kökündən çıxarılaraq dogranıb mebel sexlərinə, xarici ölkələ daşınmış, qoruq ərazisi də ekolji terrora məruz qslmışdır. Eyni zamanda Zəngilan rayonundakı Arazboyu dövlət yasaqlıgındakı arazpalıdı və digər qiymətli agac növləri də ekolji terrora məruz qalmışdır. Təkcə Qubadlı şəhərinin mərkəzində təbiət abidələri olan yaşı 150-300 il olan Şərq çinarları, iri diametrli çoxillik qoz agacları məhv edilmiş, 1960-cı illərdə salınmış sahəsi 2 ha olan meşə-park tamamilə məhv edilmişdir. Rəsmi məlumatlara görə Ermənistanın ekoloji terroru nəticəsində su ehtiyatları, çaylar da çirklənməyə məruz qalmışdır. Bunun nəticəsidir ki Azərbaycan ərazisindən keçən Araz çayının 43 km hissəsində mikroflora və mikrofauna məhv edilib və suyun tərkibindəki agır metalların miqdarı normadan dəfələrlə çoxdur. Araz çayını ən çox çirkləndirən çaylardan biri Zəngilan rayonu ərazisindən axan Oxçuçaydır. Ermənistan dag- mədən kombinatlarının yüz min tonlarla agır metal duzlarını, turş sularını Oxçuçayına axıdır,ekoloji terror törədir.
Tərtər rayonunun Suqovuşan kəndinin işgaldan azad olunması Ermənistan tərəfindən su axıntısının qarşısını aldıgı Suqovuşan su anbarının da azad olunması ilə nəticələndi. Bu da Tərtər, Yevlax, Çoranboy rayonları ərazilərində ekoloji vəziyyətin yaxşılaşmasını təmin edəcəkdir. Ümumi su tutumu 560 milyon kubmetr olan Sərsəng su anbarında 1994-cü ildən Ermənistan tərəfindən su axımı demək olar ki baglanılmışdır. Anbardan kanala su yalnız qış aylarında daşqın yaratmaq, əraziləri ekoloji terrora məruz qoymaq məqsədilə buraxılırdı.
İşgaldan azad olunmuş Zəngilan rayonundakı Vejnəli, Kəlbəcər rayonundakı Söyüdlü faydalı filiz yataqlarında Ermənistan tərəfindən qanunsuz olaraq qızıl çıxarılmış və təbii sərvətlərimiz mənimsənilmiş, ətraf ərazilər çirklənməyə məruz qalmışdır.
ETSN tərəfindən Ermənistanın törətdiyi ekoloji terrorla baglı ekologiya və ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində fəaliyyət göstərən 31 beynəlxalq təşkilata müraciət olunmuşdur. Hal-hazırda işgaldan azad olunmuş ərazilərdə noyabr ayının 11-dən başlayarq müxtəlif növ agacların əkilməsi işləri aparılır. Prezidentimiz İlham Əliyev çıxışlarının birində demişdir:"Mənfur, vəhşi düşmən bizim meşələrimizi 30 il ərzində qırıb talayıb və son müddət ərzində yandırıb.Buna baxmayaraq meşə sahələrimizin böyük hissəsi toxunulmaz qalıb, çünki düşmən o meşələrə dırmaşa bilməyıb, o ucqar dag massivlərində yerləşir. Əlbəttə dagıdılmış və məhv edilmiş infrastrukturun, o cümlədən kəsilmiş agacların bərpası da diqqət mərkəzində olacaqdır. "
Ermənistanın silahlı təcavüzü və işgalçılıq siyasəti nəticəsində Azərbaycana küllü miqdarda maddi, mənəvi və ekolji ziyan dəymişdir. Ümidvarıq ki, dəymiş ziyanın miqdarı dəqiqləşdirilərək hesabatı aparılacaq, bu barədə beynəlxalq səviyyədə məsələ qaldırılacaq və işgalçı Ermənistan vurdugu ziyanı kompensasiya şəklində ödəyəcəkdir.
Aysəf Bayramov
Ekoloq, kimya üzrə fəlsəfə doktoru
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
