Heç kim və heç nə unudulmur.
Əməkdar jurnalist Abas Əzimov Azərbaycanın futbol tarixinə toxunarkən qeyd etmşdi ki, hansısa erməni bu tarixi 1911-ci ildən götürsə də əslində Azərbaycanda futbolun tarixi daha əvvəllərə gedib çıxır. Məsələn, ötən əsrin əvvəllərində çıxan Bakı və Tiflis qəzetlərində dərc olunan məlumatlara görə Azərbaycanda ilk futbol komandaları 1905-ci ildə yaradılıb. Bu komandalar əsasən Bakının iri neft müəssisələrini təmsil edirdilər. Balaxanı mədənlərində çalışan həvəskar futbolçular bütün şəhərdə tanınırdı. Bakıda ilk rəsmi çempionat 1911-ci ildə keçirildi və "Britaniya klubu" komandasının qələbəsi ilə nəticələndi. 1912-ci ildə isə Azərbaycan futbolçuları ilk beynəlxalq görüşlərini keçirdilər və Tiflisdə yerli "Sokol" komandasına 4:2 hesabı ilə qalib gəldilər.
Bir əsrdən çox tarixi olan futbolumuzun sonrakı inkişaf xronikası isə belədir:
1912-ci ildə Bakının "Britaniya klubu", 1913-1915-ci illərdə "İdmançı", 1916-cı ildə "Balaxanı futbolçular dərnəyi", 1917-ci ildə isə "Sokol" komandası Bakı çempionatının qalibi adını qazanıb.
1914-cü ildə Bakıda ilk futbol liqası və Hakimlər kollegiyası yaradılıb. Həmin il keçirilən şəhər birinciliyində 17 komanda iştirak edib. 1921-ci ildən etibarən Bakı çempionatı üç dəstə üzrə keçirilib.
1923-cü ildə Bakının "Komsomol" komandası Gürcüstan paytaxtında Tiflis və Batumi futbolçularının iştirakı ilə keçirilən komsomolçuların ilk Zaqafqaziya Olimpiadasında birinci yeri tutub. Komsomolçularımız sonrakı üç turnirdə də bu uğuru təkrar edib.
1924-cü ildə Bakının "Tərəqqi" komandası Moskvanın "Dinamo" komandasına 3:1 hesabı ilə qalib gəlib.
Bakıda ilk beynəlxalq yoldaşlıq matçları 1926-cı ildə keçirilmişdir. Bakının gənclərdən ibarət yığma komandası İran Milli yığma komandasına 4:3 hesabı ilə qalib gəlib. İran futbolçuları ilə görüşdə "Tərəqqi" də qələbə qazanıb - 3:1.
1928-ci ildə keçirilən futbol üzrə ilk Azərbaycan çempionatında səkkiz komanda iştirak edib. Üç Bakı komandası ilə yanaşı Xankəndi, Gəncə, Quba, Şəki və Zaqatala futbolçuları da qələbə uğrunda mübarizə aparıb. Bakının "Həmkarlar-2" komandası ilk Azərbaycan çempionu adını qazanıb.
1929-cu ildə Azərbaycanın futbol üzrə yığma komandası Tehranda İran Milli yığma komandasına qarşı keçirdiyi hər üç oyunda qələbə qazanıb - 4:0, 4:1 və 11:0.
1930-cu ildə Bakının yığma komandası Almaniyanın yığma fəhlə komandasına (4:3 və 1:0), 1931-ci ildə isə İngiltərənin seçmə fəhlə komandasına (5:2 və 3:1) qalib gəlib.
1932-ci ildə Bakının yığma komandası SSRİ çempionatında iştirak edib.
1933-cü ildə Bakıda 58 futbol hakimi qeydə alıb.
1933-cü ildə Azərbaycan komandası Tiflisdə keçirilən Həmkarlar İttifaqlarının Zaqafqaziya çempionatının qalibi olunub.
1933-cü ildə Bakının yığma komandası Bakı - Donbass-Qroznı turnirinin qalibi adını qazanıb.
1935-ci ildə SSRİ çempionatının birinci qrupunda Moskva, Leninqrad, Xarkov, Kiyev, Bakı və Tiflis yığma komandaları iştirak edib. Bakılılar 5-ci yerlə kifayətlənib.
1935-ci ildə keçirilən Azərbaycan futbol hakimlərinin ilk konfransında 107 hakim iştirak edib.
Futbol üzrə Azərbaycan Kuboku uğrunda yarışlar ilk dəfə 1936-cı ildə keçirilib. "Cənub inşaatçısı" komandası fəxri Kuboka layiq görülüb. 1937 - 1938-ci illərdə isə Bakının "Temp" komandasının futbolçuları Azərbaycan Kubokunu başları üzərinə qaldırıb.
Bakı Kuboku uğrunda yarışlar da 1936-cı ildən keçirilməyə başlanıb. "Cənub inşaatçısı" komandası bu turnirin də qalibi adını qazanıb. 1937-1938-ci illərdə "Temp", 1939-cu ildə "Lokomotiv", 1940-cı ildə isə "Dinamo" komandaları Bakı Kubokuna layiq görülüb.
1936-1991-ci illərdə Azərbaycanı SSRİ çempionatının müxtəlif dəstələrində aşağıdakı komandalar təmsil edib:
"Temp" (Bakı), "Lokomotiv" (Bakı), "Dinamo" (Bakı), Cənub inşaatçısı" (Bakı), "Neftçi" (Bakı), "Tərəqqi" (Bakı), "Neft Daşları" (Bakı), "Spartak" (Bakı), "Gənclik" (Bakı), "Avtomobilçi" (Bakı), "Termist" (Bakı), "Toxucu" (Gəncə), "Tərəqqi" (Gəncə), "Dinamo" (Gəncə), "Kəpəz" (Gəncə), "Metallurq" (Sumqayıt), "Temp" (Sumqayıt), "Kimyaçı" (Sumqayıt), "Polad" (Sumqayıt), "Vosxod" (Sumqayıt), "Toxucu" (Mingəçevir), "Avtomobilçi" (Mingəçevir), "Araz" (Naxçıvan), "Daşqın" (Zaqatala), "Qarabağ" (Xankəndi), "Xəzər" (Lənkəran), "Göyəzən" (Qazax), "Qarabağ" (Ağdam).
Azərbaycan futbolçuları SSRİ çempionatında ən böyük uğuru 1966-cı ildə qazanıblar. "Neftçi" üçüncü yeri tutaraq bürünc medallara layiq görülüb.
1967-ci ildə Gəncənin "Dinamo" komandası SSRİ çempionatının güclülər dəstəsinə vəsiqə qazanıb.
"Neftçi"nin heyətində SSRİ çempionatının güclülər dəstəsində ən çox oyun keçirən futbolçu Serqey Kramarenkodur. O, 286 oyunda iştirak edib. İsgəndər Cavadov 277, Kazbek Tuayev isə 276 oyunda yaşıl meydana çıxıblar. Ümumiyyətlə, 39 futbolçu "Neftçi"-nin heyətində SSRİ çempionatının güclülər dəstəsində 100-dən artıq oyun keçirilib.
"Neftçi"nin 9 futbolçusu müxtəlif illərdə SSRİ yığma komandasının heyətində rəsmi oyunlarda iştirak edib: Anatoli Banişevski - 49 oyun, 19 qol, Vitali Şevçenko - 13 oyun, 4 qol, Yuri Kuznetsov - 5 oyun, 6 qol, Ələkbər Məmmədov - 4 oyun, Kazbek Tuayev - 3 oyun, Nikolay Smolnikov - 3 oyun, Eduard Markarov - 3 oyun, İqor Ponomaryov - 1 oyun, Aleksandr Syomin - 1 oyun.
"Neftçi"nin 12 futbolçusu SSRİ-nin Olimpiya yığma komandasının heyətində rəsmi görüşlərdə iştirak edib: Valeri Pançik - 7 oyun, Yuri Stekolnikov - 3 oyun, Anatoli Banişevski - 2 oyun, Maşallah Əhmədov - 2 oyun, Asim Xudiyev - 2 oyun, Valeri Hacıyev - 2 oyun, İsgəndər Cavadov - 1 oyun, Səmədağa Şıxlarov - 1 oyun, Yunis Hüseynov - 1 oyun, Aleksandr Jidkov - 1 oyun, Həsənbəy Mirikov - 1 oyun, İqor Ponomaryov - 1 oyun.
"Neftçi"nin 11 futbolçusunun adı müxtəlif illərdə SSRİ-nin 33 ən yaxşı futbolçusu siyahısına daxil edilmişdir: Anatoli Banişevski (1965, 1966, 1967), Kazbek Tuayev (1963, 1966, 1967), Ələkbər Məmmədov (1956, 1957), Yuri Romenski (1978, 1980), Yuri Kuznetsov (1959), Vyaçeslav Semiqlazov (1962), Valeri Dikarev (1963), Vladimir Bruxti (1967), Vitali Şevçenko (1971), Maşallah Əhmədov (1986), Aleksandr Jidkov (1987).
Azərbaycan futbolçuları Anatoli Banişevski və Eduard Markarov 1966-cı ildə keçirilən futbol üzrə Dünya çempionatında bürünc medallara layiq görülwb, azərbaycanlı hakim Tofiq Bəhramov FİFA-nın "Qızıl fit"i ilə təltif olunub.
Azərbaycan futbolçularından İqor Ponomaryov Olimpiya çempionu, Arif Əsədov, Vladislav Qədirov,
Vladislav Lemiş gənclər arasında Dünya çempionu, Vəli Qasımov, Nikolay Smolnikov, Ruslan Lukin, Tərlan Əhmədov, Arif Əsədov, Vladislav Qədirov, İqor Ponomaryov yeniyetmələr arasında Avropa çempionu adına layiq görülüb, İqor Ponomaryov və Vladimir Mixaylevski gənlər arasında Dünya çempionatının gümüş medalları ilə təltif edilib.
SSRİ çempionatlarının 100 ən sərrast futbolçusu siyahısında Azərbaycan futbolunun yetirmələri Eduard Markarovun (129 qol), Anatoli Banişevskinin (81 qol) və Kazbek Tuayevin (59 qol) də adları var.
SSRİ çempionatlarında ən çox oyun keçirın 100 futbolçunun siyahısına Eduard Markarovun (370 oyun), Serqey Kramarenkonun (312 oyun) və Kazbek Tuayevin (289 oyun) adları daxil edilib.
302 qola Oleq Bloxinin başçılıq etdiyi "Qriqori Fedotov" klubunun üzvləri arasında "Neftçi"-nin oyunçuları Eduard Markarov (157 top) və Anatoli Banişevski (111 top) də var.
SSRİ-nin ən yaxşı qapıçılarının adları daxil edildiyi "Lev Yaşin" klubunun üzvlərindən biri də Azərbaycan futbolunun yetirməsi Sergey Kramarenkodur. Bakılı qapıçı keçirdiyi 334 oyunun 38 faizində öz qapısının toxunulmazlığını qoruyub saxlaya bilib.
SSRİ çempionatlarının birinci dəstəsinin 100 ən sərrast futbolçusu siyahısında Azərbaycan futbolunun 3 nümayəndəsi var: Nikolay Smolnikov - 51 qol, Anatoli Banişevski - 40 qol, Elbrus Abbasov - 40 qol.
Azərbaycan futbolunun yetirməsi Eldar Əzimzadə 1980-ci ildə keçirilən Moskva Olimpiadası futbol turnirində final oyununun baş hakimi olub.
1992-ci ilin martında AFFA - Azərbaycan Futbol Federasiyaları Assosiasiyası təsis edilib. Futbol təşkilatımız 1994-cü ilin mayında UEFA-nın Vyanada keçirilən 22-ci konqresində UEFA-ya, 1994-cü ilin iyununda FİFA-nın Çikaqoda keçirilən 49-cu konqresində FİFA-ya üzv qəbul olunmuşdur. Milli yığma komandalarımız Dünya və Avropa çempionatlarında iştirak edib.
1994-cü ilin dekabrında azəibrbaycan futbolu tarixində ilk dəfə üç hakimimizə - Tahir Süleymanova, Asim Xudiyevə və Xaqani Məmmədova FİFA referesi dərəcəsi verilib.
1995-ci ilin avqustunda UEFA prezidenti Lennart Yohansson və UEFA-nın baş katibi Herhard Ayqner Bakıya gəlib.
Azərbaycanın üç görkəmli futbol mütəxəssisi - Ələkbər Məmmədov, Anatoli Banişevski və Kazbek Tuayev prezident Heydər Əliyevin fərmanı ilə "Şöhrət" ordeni ilə təltif olunub.
1997-2003-cü illərdə Azərbaycan futbolu dərin böhran içində olub. Futbol ictimaiyyətinin AFFA rəhbərliyi ilə ədalət uğrunda mübarizəsi nəticəsiz qaldığına görə klublar etiraz əlaməti olaraq 11-ci milli çempionatı dayandırıb. Sonradan çempionat xüsusi Təşkilat Komitəsinin nəzarəti altında davam etdirilsə də, AFFA rəhbərliyi nəticələri tanımayıb. Klublarımız Avropa miqyaslı turnirlərdə iştirak etməkdən məhrum olub.
2003-cü ildə futbol klublarının, AFFA nümayəndələrinin, Gənclər, İdman və Turizm Nazirliyinin, Ədliyyə Nazirliyinin, FİFA-nın və UEFA-nın iştirakı ilə Sürix müqaviləsi imzalanıb, AFFA-nın yeni Nizamnaməsinin layihəsi hazırlanmışdır. Futbol klubları AFFA bayrağı altında oynamağa razılıq verib, XII ölkə çempionatı başlayıb.
2003-cü il dekabrın 29-da AFFA-nın növbəti VI hesabat-seçki konfransı keçirilib, yeni Nizamnaməyə əsasən demokratik yolla AFFA-nın rəhbər orqanları seçilib. Həmin gündən Azərbaycan futbolunun inkişafında yeni mərhələ başlayıb.
2007-ci il oktyabrın 30-da AFFA prezidenti Ramiz Şəmşəd oğlu Mirzəyev dünyasını dəyişib.
AFFA İcraiyyə Komitəsinin 4 dekabr 2007-ci il tarixli qərarına əsasən AFFA prezidenti səlahiyyətlərinin icrası vitse-prezident Elşad Nəsirova həvalə olunub.
AFFA-nın 14 mart 2008-ci il tarixdə keçirilmiş növbədənkənar Konfransında Rövnəq İbrahim oğlu Abdullayev Azərbaycan Futbol Federasiyaları Assosiasiyasının prezidenti seçilib.
Bundan bir müddət sonra isə almaniyalı məşhur mütəxəssis Berti Foqts Azərbaycan millisinin baş məşqçisi təyin olunub.
2012-ci ildə qadınlar arasında dünya çempionatının final mərhələsi Bakıda keçirilib.
2012-ci ilin avqustunda Cənubi Kiprin APOEL klubuna qalib gələn "Neftçi” Azərbaycan klubları arasında ilk dəfə Avropa Liqasının qrup mərhələsinə vəsiqə qazanıb. Sentyabrda Serbiyada "Partizan”la qeydə alınan 0:0-lıq heç-heçə isə qruplarda ilk xalımız olub.
2014-cü il Avropa Liqasının qrup matçında "Qarabağ”səfərdə Ukrayna "Dnepr”ni məğlub etdi. Bu, klub tariximizdə Avropa Liqasında qazandığımız ilk qələbə kimi tarixə düşüb. Bu, həm də klub tariximizdə qruplarda ilk səfər qələbəmiz olub.
19 sentyabr 2014-cü il. "Avro-2020"yə ev sahibliyi edəcək 13 şəhərin adı UEFA İcraiyyə Komitəsinin Cenevrə şəhərində keçiriləcək iclasında elan olunub. Bakı vaxtı ilə saat 12:00-da başlayan səsvermənin nəticələri 4 saat sonra açıqlanıb. Turniri qəbul etməyə 19 ölkə namizəddir ki, onların sırasında Bakı şəhəri ilə təmsil olunan Azərbaycan da var idi. Paytaxtımız "Avro-2020"ni qəbul edəcək 13 şəhər arasında olub.
2014-cü ilin 17 oktyabrnda Berti Foqts Azərbaycan millisinin baş məçqçisi vəzifəsindən gedib.
2014-cü il dekabrın 4-də xorvatiyalı Robert Prosineçki millinin yeni baş məşqçisi olub.
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
