Neftin qiymətinin aşağı düşməsi ölkənin tədiyyə balansına, xüsusilə xarici ticarət dövriyyəsinə mənfi təsir göstərib. Belə ki, Azərbaycan Mərkəzi Bankının məlumatına görə, bu ilin fevral ayında ölkənin xarici ticarət dövriyyəsində mənfi saldo yaranıb. 2015-ci ilin fevral ayı ərzində ölkədən ixrac 1.057 milyard dollar, ölkəyə idxal 1.133 milyard dollar təşkil edib. Ticarət balansında yaranan kəsir 76 milyon dollar təşkil edib.
Qeyd edək ki, Mərkəzi Bankın sədri Elman Rüstəmov da bir müddət əvvəl bildirmişdi ki, neftin qiyməti 50 dollar olacağı təqdirdə ölkənin xarici balansının profisiti 5 dəfə azalacaq, 40 dollar olacağı təqdirdə mənfi zonaya keçəcək.
İqtisadçı-ekspert Rövşən Ağayev bildirdi ki, ötən 8 ildə sonuncu dəfə fevral ayı üzrə ticarət balansında mənfi saldo 2007-ci ilin fevralında qeydə alınmışdı - təxminən 235 milyon dollar: "2008-ci fevralında 131.6 milyon dollar müsbət saldo qeydə alınmışdı. Hətta neftin qiymətinin 40 dollar həddinədək düşdüyü 2009-cu ilin fevral ayı üzrə ticarət balansında 407 milyon dollar həcmində müsbət saldo yaranmışdı. Keçən ilin fevralında isə ticarət balansının müsbət saldosu 1.2 milyard dollardan çox olub. Trayektoriyaya diqqət edin:1 ildə 1.2 milyard dollarlıq müsbət saldodan 76 milyonluq mənfi saldoya eniş baş verib.
Bu fakt yaxın dövr üçün ölkənin tədiyyə balansının saldosunun mənfiyə doğru dəyişə biləcəyi təhlükəsindən xəbər verir".
İqtisadçı əlavə etdi ki, əgər ilin sonunadək neftin qiyməti 50 dollar ətrafında olarsa, Azərbaycanın tədiyyə balansının mənfi saldoya keçməsi təhlükəsi var: "Tədiyyə balansının əsas strukturunu cari əməliyyatlar, kapital və maliyyə hesabları təşkil edir. Son illər tədiyyə balansındakı müsbət saldo cari əməliyyatlar hesabına yaranırdı. Maliyyə hesabında isə ölkədən çıxan vəsait ölkəyə daxil olan vəsaitdən çox olub.
O ölkədə ki, mal, əmtəə xidmətləri, eyni zamanda maliyyə əməliyyatları üzrə daxil olan pul çıxan vəsaitdən çoxdursa, o zaman tədiyyə balansında müsbət saldo olur. Azərbaycanda vəziyyət necədir?"
R.Ağayev bildirdi ki, investisiya və kredit axınlarının daxil olduğu maliyyə hesabında son 5-6 ildə ölkədən çıxan pul üstünlük təşkil edir: "Bunun səbəbi Azərbaycan Mərkəzi Bankının və Dövlət Neft Fondunun ehtiyatlarının kənarda saxlanmasıdır. Çünki həmin vəsaitlər depozit şəklində ölkədən çıxır. Burada kənara çıxan pul investisiya şəklində gələn vəsaiti üstələdiyinə görə maliyyə hesabında mənfi saldo yaranır. Lakin bu, cari əməliyyatlar, xüsusi ticarət balansı hesabına müsbətə çevrilib. Bizdə ticarət balansında ixrac idxalı kəskin üstələdiyinə görə, mənfiləri müsbətə çevirib. Əlbəttə, burada başlıca rolu neft amili oynayır. Misal üçün, 2013-cü il ticarət balansında ən böyük müsbət saldonun yarandığı illərdən biridir və həmin il xarici ticarət balansında 20,6 milyard dollarlıq müsbət saldo olmuşdu. Sonrakı ildə neftin qiymətinin ucuzlaşması bu əməliyyatlarda da özünü göstərməyə başladı".
İqtisadçıya görə, ümumilikdə, 2013-cü ildə cari əməliyyatlar hesabında 12,3 milyard dollar müsbət saldo yaranmışdı: "Cari əməliyyatlara ticarət balansından başqa, gəlirlər və xidmət hesabları da daxildir. Azərbaycanda xidmət hesabı həmişə mənfi olub. Amma ticarət balansında daim müsbət saldo olması bu mənfilərin üstünü örtüb.
2014-cü ildə neftin qiymətinin iki rübdə ucuzlaşması kifayət etdi ki, cari əməliyyatlarda müsbət saldo xeyli azalsın. Belə ki, ötən il bu istiqamətdə müsbət saldo 10,4 milyard dollar aşağı düşüb".
Ekspert deyir ki, 2 milyardlıq azalma xarici ticarət balansında da özünü göstərir: "Xidmətlər balansı də həmişə mənfi olub. Bizim xidmətlərə görə xarici şirkətlərə və qeyri-rezidentlərə ödədiyimiz vəsaitlər əcnəbilərin bizə ödəmələrindən kəskin rəqəmlərlə fərqlənib. 2013-cü ildə 4,1 milyard dollar xidmət balansında kəsir yaranmışdı. 2014-cü ildə isə bu, kəskin şəkildə artaraq 6,1 milyard dollara qədər çatdı. Kəsirlərin artması isə tədiyyə balansının nəticələrinə təsir göstərir".
"Gəlirlər balansına gəlincə, burada iki cür gəlir nəzərdə tutulur: ilkin və təkrar. İlkin gəlirlər balansına dünya ölkələrinə ödənilən və oradan alınan əmək haqları, habelə Azərbaycandakı xarici neft şirkətlərinin mənfəət neftindən əldə etdikləri qazancın ölkədən çıxarılması daxildir.
Yəni əgər azərbaycanlıların xarici ölkələrdə işləyərək aldıqları əmək haqlarının həcmi bizim burada əcnəbilərə ödədiymiz məvacibdən yüksək olardısa, o zaman müsbət saldo olardı. Amma əksinədir, kənara ödədiyimiz vəsait daha çoxdur. Məsələn, 2013-cü ildə xarici neft şirkətləri ölkədən 4,4 milyard dollar, 2014-cü ildə isə 2,6 milyard dollar vəsait çıxarıb. Lakin Azərbaycana bu sektordan daxil olan vəsait yoxdur. Yəni elə bir şirkətimiz yoxdur ki, xaricdə iş görsün və əldə etdiyi mənfəəti ölkəyə gətirsin. Ona görə də bu maddə üzrə Azərbaycanda vəsait çıxır, lakin geri qayıtmır. Bizim dünyaya ödədiyimiz əmək haqqı, azərbaycanlılara ödənilən məvacibdən 286 milyon dollar çoxdur", - deyə R.Ağayev qeyd etdi.
İqtisadçı bildirdi ki, maliyyə hesabında 3,4 milyard dollar kəsir yaranıb. Qeyd edək ki, bu hesaba investisiyalar və depozitlər daxildir.
R.Ağayev vurğuladı ki, ümumi olaraq, 2014-cü ildə tədiyyə balansının müsbət saldosu 4,1 milyard dollar olub: "Bu il neftin qiymətinin aşağı həddə düşməsi tədiyyə balansında cari əməliyyatlardakı ticarət balansına təsir göstərəcək. Artıq son 6-7 ildə ilk dəfə olaraq fevral ayında ticarət balansında mənfi saldo əmələ gəlib. Bunun da səbəbi ixracımızın 93-94 faizinin neftin hesabına təmin olunmasıdır. Üstəgəl idxalın artım tempinin yüksəlməsi də təsir göstərir. İxracın kəskin azalması fonunda idxalın artması fevral ayında ticarət balansında mənfi saldo yaradıb.
2014-cü ildə maliyyə və xidmətlər hesabında 10 milyard dollara yaxın kəsir var. Amma ticarət balansımızda 14 milyard dollara yaxın müsbət saldo yaranıb. Yəni bu qədər kəsiri örtə biləcək bir ticarət balansı var. İndi neftin qiyməti hazırkı həddə qalacağı təqdirdə ticarət balansının müsbət saldosu 2 dəfə aşağı düşə bilər. Neftin orta qiyməti 100 dollar olduğu vaxtlarda ticarət balansında 18,5 milyarddan çox müsbət saldo yaranmışdı. Əgər neftin qiyməti 50 dollar ətrafında olacaqsa, maksimum 10 milyard dollar müsbət saldo ola bilər. İdxal artacağı təqdirdə bu saldo mənfiyə enə bilər.
Əgər fevral ayında olan tendensiya davam edərsə, yəni idxal artıb, ixrac isə indiki səviyyədə qalarsa, Azərbaycanda nəinki tədiyyə balansının, xarici ticarət dövriyyəsinin də mənfi saldoya keçmə ehtimalı var. Neftin qiyməti dəyişməyəcəyi təqdirdə, iki amil tədiyyə balansının saldosunu mənfiyə çevirə bilər. Birincisi, əmtəə idxalının artması, ikinci isə xidmət idxalının artmasıdır. Üçüncü bir amil də var ki, bu da ölkədə kapital axınının yüksəlməsidir. Belə bir məlumat var ki, valyuta bazarında, bank sektorunda yaranmış vəziyyətə görə bir sıra iş adamları vəsaitlərini xaricə çıxarmağa başlayıblar. Rusiya Mərkəzi Bankı ölkələrindən kapital axını haqqında məlumat verir. Təəssüf ki, Azərbaycan Mərkəzi Bankı belə bir məlumatı açıqlamır. Əgər kapital axını güclənib, əmtəə və xidmət idxalı artarsa, hətta neftin qiyməti 55 dollar həddində qalsa belə, tədiyyə balansı mənfiyə çevrilə bilər. Yəni bu, çox faktorlardan asılıdır".
İqtisadçı bildirdi ki, mənfi saldo yaranarsa, manatın qorunmasında çətinliklər yaranacaq. Onun sözlərinə görə, ölkədən çıxan valyutanın həcmi idxal olunacaq valyutanı üstələyə bilər. Kəsiri örtmək üçün valyuta ehtiyatlarından istifadə etməyə məcbur olacaq. Nəticədə hökumətin beynəlxalq aktivləri "əriyəcək". Ekspert əlavə etdi ki, orta müddətli perspektivdə tendensiya davam edəcəyi təqdirdə, milli valyutanın sabitliyi ciddi təhlükə altına düşəcək. Yaranmış dalğa sosial vəziyyətə də sirayət edəcək. (bizimyol.info)
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
