Çin iqtisadiyyatının dəmir yumruğuna polad əlcəklər taxaraq dünya maliyyə sistemində ABŞ-ın şəksiz hegemoniyasına son qoymaq niyyətindədir.
Pekinin təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə yaradılan Asiya İnfrastruktur İnvestisiyaları Bankının (Asian Infrastructure Investment Bank, AİİB) məqsədi də qlobal maliyyə proseslərində dolların mövqelərinin zəiflədilməsidir.
Bəzi iqtisadçılar hesab edirlər ki, AİİB-in hazırda BMT-nin nəzarəti altında işlədiyi rəsmən vurğulansa da, əslində ABŞ və Avropa Birliyinin tam kontrolunda fəaliyyət göstərərək Vaşinqtonun maliyyə təsirləri vasitələrinə çevrilmiş Dünya Bankı və Beynəlxalq Valyuta Fonduna rəqib olacaq.
Mərkəzi ofisi Filippinin paytaxtı Manilada yerləşən Asiya İnkişaf Bankı (Asia Development Bank, ADB) də var. Bu qurum da kağız üzərində BMT-yə tabedir, amma ABŞ və Yaponiyanın maraqlarının Asiyada qorunmasına xidmət edir.
AİİB Çinin dünya iqtisadiyyatına təsirini artırmaq, maliyyə proseslərindəki çəkisini ağırlaşdırmaq, ən başlıcası isə mövcud maliyyə qaydalarını dəyişmək istəyidir.
Çinin layihəsi olan AAİB-ə bölgə ölkələrindən Banqladeş, Bruney, Kamboca, Hindistan, İndoneziya, İordaniya, Qazaxıstan, Küveyt, Laos, Malayziya, Maldiv, Monqolustan, Myanma, Nepal, Oman, Pakistan, Filippin, Səudiyyə Ərəbistanı, Sinqapur, Şri-Lanka, Tacikistan, Tailand, Özbəkistan, Vyetnam, Almaniya, İtaliya, Lüksemburq, Yeni Zelandiya, İsveçrə, Böyük Britaniya və Fransa təki 23 ölkə qoşulublar.
Azərbaycan, Avstraliya, Avstriya, Braziliya, Danimarka, Misir, Finlandiya, Gürcüstan, Honkonq, Macarıstan, İslandiya, İsrail, Qırğızıstan, Norveç, Polşa, Portuqaliya, Rusiya, Cənubi Koreya, İspaniya, İsveç, Tayvan və Türkiyə isə ən yaxın vaxtlarda AİİB üzvü olmağa can atırlar.
Dünya iqtisadiyyatında və maliyyə sistemində dəyişikliklər yaradacaq, dolların mövqelərini zəiflədə biləcək quruma Azərbaycan da can atır. Belədirsə, AAİB barədə yarana biləcək sualları cavablamaq gərəkir.
Nə üçün yaradılır?
Rəsmi sənədlərə görə, AİİB 2013-cü ilin oktyabr ayında Pekində yaradılıb. Hər halda qurumla bağlı ilk məlumat məhz həmin dövrə təsadüf edir. Sənədlərə görə, AİİB-in fəaliyyətində məqsəd "regionda maliyyə əməkdaşlığı və təərfdaşlığını stimullaşdırmaq, Asiyada yolların və hava limanlarından tutmuş, rabitə antenləri və yaşayış binalarının inşasınadək infrastruktur layihələrinin maliyyələşdirilməsi"dir.
Əslində isə Asiya İnfrastruktur İnvestisiyaları Bankı layihəsi Çinin illərdən bəri Dünya Bankı ilə Asiya İnkişaf Bankı təki təşkilatlardan narazı qalmasıdır. Rəsmi Pekin ABŞ-ın bu qurumlara tam nəzarət etdiyini aşkar bəyan etməsə də, həmin təşkilatların inkişaf etməkdə olan dövlətlərin iqtisadiyyatlarının inkişafına çox məhdud imkanlar yaratmasını sürəkli vurğulayır.
AİİB-in adında Asiya bölgəsi ilə birbaşa əlaqə olsa da, Çinin ambisiyaları bütün dünya miqyasındadır. Bankın təsisçiləri arasında isə Avropa və Afrika ölkələri də var.
Layihəyə kimlər qoşulub?
Hazırda 40-dan artıq ölkə AİİB üzvü olduqlarını bildirib. ABŞ və Yaponiya, təbii ki, bu layihəyə arxa çeviriblər. Amma Avropa Birliyi ölkələri dolların avroya ağır təzyiqlərinə son qoymaq üçün AİİB-ə qatılmağa başlayıblar.
Halbuki AİİB-in ötən il keçirilmiş rəsmi təqdimat mərasimində iştirak etmiş nümayəndə heyətləri arasında Hindistan, Tailand və Sinqapurun təmsilçiləri olsa da, iştirakçıların əksəriyyəti Laos, Nepal, Özbəkistan və Kamboca təki inkişaf etmiş sayıla bilməyəcək dövlətlərin mənsubları idilər.
2015-ci ilin əvvəllərində vəziyyət dəyişdi və dünyanın bir sıra inkişaf etmiş dövlətləri AİİB-ə qatılmaq niyyətlərini açıqladılar. Xüsusilə də Avropa Birliyi ölkələri quruma üzv olmağa başlayanda aktivlik artdı.
ABŞ hələlik gözləmə mövqeyi tutub. Daha doğrusu, rəsmi Vaşinqton narazılığını və qıcığını gizlədə bilmir. Dövlət Departamentinin sözçüsü Cen Psaki emosiyalarını çox pis şəkildə cilovlayaraq belə açıqlama vermişdi: "ABŞ-ın hakimiyyət dairələri Asiyada infrastruktur bankının yaradılması ideyasını dəstəkləsələr də, biz Asiya İnfrastruktur İnvestisiyaları Bankının beynəlxalq idarəetmə və şəffaflıq standartlarına uyğun olmasına çağırırıq".
Psakinin bu açıqlaması əslində diplomatik etiketin kobud şəkildə pozulması, açıq ultimatum və aşağılama idi.
Di gəl, ekstravaqant çıxışları, bəzən isə marazm təsiri bağışlayan bəyanatları ilə məşhur olan xanım Psakinin Çinlə Avropa Birliyinə "barmaq silkələməsi"ndən sonra Vaşinqton AİİB-lə bağıl ritorikasını dəyişməyə çalışır.
ABŞ-ın maliyyə naziri Ceykob Lyu Pekinlə rəsmi səfərdə olarkən söyləyib: "Biz Asiya İnfrastruktur İnvestisiyaları Bankı ilə əməkdaşlıq imkanlarını nəzərdən keçiririk".
Yaponiyaya gəldikdə isə, rəsmi Tokio ilk əvvəl ABŞ təki layihəyə qarşı çox kəskin mövqe tutsa da, bu yaxınlarda Yaponiyanın Çindəki səfiri "biz də bankın təsisçiləri sırasına qatıla bilərik" söyləyib.
Pulların mənbəyi nədir?
AİİB-in yaradılması ilə bağlı "Qarşılıqlı anlaşma memorandumu"na görə, bankın nizamnamə kapitalı 100 milyard dollar olacaq və pulların yarısını Çin yatıracaq.
Çin bu minvalla AİİB üzərində de-fakto nəzarətə malik olacaq: lakin "Səmaaltı imperiya"nın maliyyə nazirinin dediyinə görə, ölkəsi yeni bankda 50 faizlik paya can atmır.
Görünən budur ki, 50 faizlik ilkin pay Çinin layihədə ifrat dərəcədə maraqlı olduğunu göstərir. AİİB-ə yeni ölkələr qatıldıqca, təbii ki, Çinin payının həcmi azalacaq.
AİİB-in maliyyəni necə cəlb edəcəyi barədə konkret açıqlamalar verilməsə də, Çinin dövlət "Economy & Nation Weekly" qəzetinin yazdığına görə, banklararası borclanmalar və üzv ölkələrin suveren istiqrazları maliyyə imkanlarının artırılmasının mümkün variantları ola bilər.
Siyasi məqamlar hansılardır?
AİİB-in yaratmaqda Çinin başlıca məqsədi Yeni Böyük İpək Yolu layihəsini daha sürətlə reallaşdırmaqdır. Pekin bu minvalla Avrasiya və Afrika ölkələri ilə ticari-iqtisadi əlaqələri intensivləşdirmək, Asiya regionundakı infrastruktur layihələrini aktivləşdirmək istəyir.
Üstəlik, AİİB Çinə bölgə ölkələrindəki yeni infrastruktur layihələri ilə bağlı kapital, işçi qüvvə və təcrübə ixracına imkan verəcək, Pekinin gəlirlərini artıracaq, iqtisadiyyatını daha sürətlə inkişaf etdirəcək.
Ən başlıcası isə Çin AİİB vasitəsilə dünya iqtisadiyyatında Beynəlxalq Valyuta Fondu və Dünya Bankı təki ABŞ-ın maraqlarının tam təminatına yönəlmiş təşkilatların təsir imkanlarını azaltmağa, valyuta bazarlarında dolların mövqelərini zəiflətməyə, yuanı sabit dönər valyutaya çevirməyə can atır.
ABŞ artıq dərk edir ki, inkişaf etməkdə olan ölkələrə bundan sonra öz istəklərini qaba və kobud şəkildə diktə edə bilməyəcək.
Qərbin yaratdığı qlobal maliyyə-iqtisadi sistemin dayaqları Beynəlxalq Valyuta Fondu və Dünya Bankı olduğundan ABŞ onun göstərişlərini yerinə yetirməyən ölkələri maliyyə terroruna məruz qoyur, Vaşinqtonun mənafelərinə zidd çıxan dövlətlərin iqtisadiyyatlarında ağır problemlər yaradır.
Azərbaycanın da qatılmaq istədiyi AİİB Vaşinqtonu çox qıcıqlandırır. Dünya iqtisadiyyatına indiki təsir imkanlarını itirmək istəməyən Birləşmiş Ştatlar, şübhəsiz ki, AİİB-ə öz standartlarını sırımağa çalışacaq. Lakin Çin, habelə inkişaf etməkdə olan dövlətlər onların inkişafının yalnız Qərbin siyasi və iqtisadi dəyərləri ilə bağlı olduğuna inanmırlar.
Qlobal miqyasda siyasi və maliyyə stabilliyi üçün Qərbin təklif etdiyi variantlar, irəli sürdüyü sxemlər artıq işləmir.
Çin bunu deyir.
ABŞ prezidenti Barak Obamanın ölkəsinin Asiyadakı mövqelərinin möhkəmləndirilməsinə yönəlmiş siyasəti alt-üst olub.
Çin yeni investisiya layihəsinin ətrafına Vaşinqtonun ən yaxın müttəfiqlərini də toplamağa müvəffəq olub.
Britaniyanın AİİB-ə qatılmaq niyyətini açıqlamasından sonra Fransa, İtaliya, İspaniya, Hollandiya və Almaniya da Çinin layihəsini dəstəklədilər. Hətta amerikan neokonservatorluğunun Asiya və Sakit Okean bölgəsindəki "son qalası" sayılan Avstraliya da AİİB sıralarına qatılmağı düşünür.
Bu, Vaşinqtondan gələn əmrlər, hədələr, ultimatumlar və şirnikləndirici vədlərə rəğmən, onlarla ölkənin ABŞ imperializminin müəyyənləşdirdiyi fəaliyyət çərçivələrindən çıxmaq istəklərindən xəbər verir.
... Corc Soros kimi ölkələrə "rəngli inqilablar" vasitəsilə "burun soxmaq" taktikasının tərəfdarı olan milyarderlər Davosdakı iqtisadi forumda "Qərb dəyərlərinin gözəlliyi"ndən danışanda Çin lideri Si Szinpin Haynan adasındakı Boao Forumunda Asiya ölkələrinin dövlət və hökumət başçıları qarşısında çıxış edərək dolların hegemoniyasına son qoyulmasının effektiv yollarını təklif edirdi.
O, Şri-Lanka və Myanmada limanların tikilməsindən tutmuş, Çindən Qərbi Avropa və Yaxın Şərqədək yüksək sürətli dəmir yollarının inşasından danışırdı.
Dünyanın qlobal maliyyə axınları üzərində nəzarət Uoll-Strit və London Sitisinin əlindən çıxmaqdadır. Pullar indi Pekinlə Şanxayda dövr etməyə başlayacaq.
ABŞ rəsmiləri ölkələrinin AİİB-ə qatıla biləcəyini istisna etmədiyini deyirlər.
Həmişə olduğu kimi, yalan danışırlar, çünki Barak Obamanın administrasiyası ölkənin AİİB-də qatılması variantını ciddi saymır. Belə qanun layihəsini Konqres əsla qəbul etməz.
Hərbi gücə, "rəngli inqilab"lara və ölkələrin daxili işlərinə kobud müdaxilələrə stavka edən ABŞ siyasəti Çinin iqtisadi ekspansiyasına uduzmağa davam edir.
Belə şəraitdə Azərbaycan yeni formalaşan qüvvələr nisbətini dəqiq hesablamalı, ABŞ-la münasibətləri sərinləşdirməmək şərtilə mütləq şəkildə AİİB-ə qatılmalıdır.
Ən azı, ona görə ki, Günəş şərqdə doğur, Qərbdə batır... (milli.az).
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
