Azərbaycanın ixrac potensialını və regiondakı geostrateji mövqelərini zəif qiymətləndirənlər, rəsmi Bakının çox çətin iqtisadi-maliyyə problemləri ilə qarşılaşdığını və bu müşkülləri həll etmək iqtidarında olmadığını deyərək vaysınan, bədbin proqnozlar verərək "analitika" ilə məşğul olanlar üçün daha bir "bəd" xəbər var.
Avropa Birliyi təbii qaz təminatı marşrutlarının diversifikasiyası və bu kəmərlərinin sayının artırılması vasitəsilə Rusiyadan asılılıq səviyyəsini azaltmaq istiqamətində illər sonra real addımlar atmağa başlayıb.
"Şahdəniz" yatağında çıxarılan təbii qazın Avropaya nəqlini nəzərdə tutan "Cənub Qaz Dəhlizi" layihəsinin rəsmi Bakı tərəfindən gündəmə gətirilməsindən sonra uzun müddət laqeyd müşahidəçi mövqeyi tutan Brüssel indi aktivləşib.
Rusiyanın Ukrayna ilə bağlı yürütdüyü siyasət, Şərqi Avropada qüvvələr nisbətinin dəyişməyə başlaması, ən başlıcası isə Moskvanın təbii qaz satışlarından geosiyasi təzyiq və hətta şantaj vasitəsi kimi istifadə etmək niyyətinə düşməsi Brüsseli narahat edir.
Avropalıların "Cənub Qaz Dəhlizi" (CQD) ilə olduqca aktiv şəkildə "maraqlanmağa" başlamalarına təkan verən amillərdən biri, bəlkə də əsası elə budur.
CQD marşrutu ilə Azərbaycanın təbii qazı ilə yanaşı, perspektivdə İran, Türkmənistan və hətta Qətərin də "mavi yanacaq"larının Avropa Birliyi ölkələrinə çıxarılma ehtimalının yetərincə real olduğunu nəzərə alsaq, Brüsselin "gec olsun, güc olsun" məntiqi ilə davranışı aydınlaşır.
Amma Avropa Birliyi, sadəcə, təbii qaz layihələri ilə kifayətlənmək niyyətində deyil.
Belə ki Yeni elektroenerji ssenarisi işə salınıb.
"Ssenari" kəlməsi bir qədər gurultulu səslənə bilər, amma Avropa Birliyi, İran və Rusiyanın elektroenerji nəqlində Azərbaycana "hab", yaxud da tranzit ölkə olmaq təklifi etmələri istənilən halda rutin olay deyil.
Azərbaycana Qərbdən Şərqə və Şərqdən də Qərbə doğru elektroenerji nəqlində aralıq mərhələ olmaqla yanaşı, vallaşdırılmış vasitəçilik təklif olunub.
Əldə etdiyimiz məlumatlara görə, İran yaxın 6 ay ərzində Əfqanıstana 60 Mvt elektroenerji nəql etmək fikrindədir. ABŞ-ın nəzarəti ilə Qərbin 1979-cu ildən bəri tətbiq etdiyi sankisiyalar çəmbərini dəlməyə çalışan İran qonşuluğunda yerləşən və sənaye istehsalı zəif olan ölkələrə elektroenerji satışını artırmaq, eyni zamanda Türkiyə və Azərbaycandan satın aldığı elektroenerjinin həcmini böyütmək planları hazırlayır.
Təfərrüatlar açıqlanmasa da, İranın Azərbaycandan ildə təqribən 120 milyon dollarlıq elektroenerjini satın almaq niyyətində olduğu, bu məqsədlə rəsmi Tehranla Bakı arasında yaxın vaxtlarla müzakirələrin başlanacağı bildirilir.
İran elektroenerji istehsalını artırmaqla Azərbaycan vasitəsilə bu "məhsul"unu Şimali Qafqaza çıxarmaq və Rusiyaya da satmaq fikrindədir.
Eyni zamanda, İran Buşəhrdəki atom-elektrik stansiyasının tam istehsal gücü səviyyəsinə çatdırılmasından sonra yarana biləcək elektroenerji "artıq"larının sərf edilə biləcəyi istiqamətləri müəyyənləşdirmək istəyir.
Əgər ikinci variant da reallaşarsa, onda Bakının belə elektroenerji tranzitindən əldə edə biləcəyi illik gəlir minimum 45 milyon dollar təşkil edə bilər.
Sadəcə, statistika
Azərbaycan regionda ciddi və önəmli elektroenerji satıcısına çevrilməkdədir. Belə ki, Dövlət Statistika Komitəsinin rəsmi açıqlamasına görə, 2015-ci ilin yanvarında ölkəmiz 17,52 milyon kilovatt/saat elektroenerji satıb.
Halbuki, ötən ilin yanvarında bu rəqəm 9,6 milyon kilovatt/saat idi.
Yəni ötən ilin ilk ayında elektroenerji satışından Azərbaycan 557780 dollar gəlir əldə etmişdisə, 2015-ci ilin yanvarında analoji göstərici 943960 dollar təşkil edib.
Ölkə ərazisində onlarla elektrostansiya və yüzlərlə yarımstansiyaya malik "Azərenerji" ASC-nin açıqlamasında isə bildirilir ki, son 5 ildə Azərbaycanın elektroenerji sisteminin istehsal gücü 30 faiz artıb. Hazırda bu göstərici 7105 meqavattdır. Bu da ildə 24 milyard kilovatt/saat elektroenerji istehsalına və 2,1 milyard kilovatt/saat elektroenerji ixracına imkan verir.
Tehran da sadaladığımız amillərdən dolayı Bakı ilə yeni "elektroenerji sövdələşməsi"nə başlayır.
Rusiya müşahidəçi olmayacaq
Regionda yeni elektroenerji sövdələşmələri və proseslərində Rusiya müşahidəçi mövqe tutmaq fikrində deyil. İranın aradığı "işığı" ona vermək, daha doğrusu, satmaq istəyən Moskva RAO EES-in istehsal gücündən və potensialından yararlanaraq Azərbaycan vasitəsilə cənub qonşumuzun ərazisinə "çıxmağı" düşünür.
Şimaldan cənuba elektroenerji nəqli marşrutları, onların lokasiyası, ötürmə gücü və s. kimi detalların heç biri hələlik dəqiqləşdirilməyib, gündəmdə konkret məsələ yoxdur.
Olan niyyət və istəkdir. Lakin unutmayaq ki, Qərbin sərt sanksiyalarına məruz qalmış Rusiya ölkədə sənaye istehsalı həcmini normallaşdırmaq, eyni zamanda ixracatı artıraraq gəlir səviyyəsini yüksəltmək üçün alternativ bazarlar, sərfəli məkanlar arayır.
Belə şəraitdə İran cənub istiqamətində Rusiya üçün maraqlı ölkə, Azərbaycan isə Rusiyanın elektroenerji ixracatının marşrutlarının artırılmasında Moskva üçün regionda az qala ən əlverişli dövlətdir.
RAO EES ilə "Azərenerji" arasında sözügedən layihə ilə bağlı müzakirələr başlanmayıb. Amma İranın aktivliyini nəzərə alsaq, Moskvanın laqeyid müşahidəçi mövqeyi tutmayacağı və proseslərdən mümkün qədər çox preferensiyalar əldə etməyə can atmağı şübhəsizdir.
Avropanı da unutmayaq
Avropa Birliyi CDQ layihəsi ilə bağlı fəallaşmaqla yanaşı, İranın ehtiyaclarından da bəhrələnmək niyyətindədir.
Brüsselin planı çox sadədir: Avropa Birliyi Yunanıstan vasitəsilə Türkiyəyə X həcmdə elektroenerji ötürür, Türkiyə də, öz növbəsində, həmin həcmdə elektroenerjini İrana satır. Bu halda Avropa Birliyi rəsmi olaraq kənardadır və İranla heç bir ticari əlaqə qurmur: satıcı qismində Türkiyə çıxış edir.
Rəsmi Ankara da layihəni diversifikasiya etmək məqsədilə Azərbaycanı prosesə qoşur və sonucda İran iki ölkədən - Türkiyə və Azərbaycandan elektroeneji almış olur.
Brüssellə Ankara üçün olduqca sərfəli, gəlirləri çox, siyasi və imic riskləri minimum layihədir.
Rəsmi Bakı isə bu halda ildə minimum 210 milyon dollarlıq gəlirə bel bağlaya bilər.
...Bütün hallarda Qərbdən Şərqə və ya revers istiqamətdə, Şərqdən Qərbə uzanacaq yeni elektroenerji nəqli marşrutlarında Azərbaycan əsas fiqurlardan biri olacaq. (milli.az)
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
