"Xeberle.com” portalında "Sumqayıtda mədəniyyətə diqqət və onun axsayan tərəfi” problemli məqaləni diqqətlə oxudum və öz fikirlərimi oxucularla bölüşmək qərarına gəldim. Sumqayıtın yaşı az olsa da, onun maraqlı, zəngin tarixi, özünəməxsus mədəni həyatı vardır. Yaşlı nəslin nümayəndələri şəhərin inkişafını, beynəlxalq əlaqələrini, sovetlər ölkəsində olan nüfuzunu yaxşı xatırlayırlar. Biz doğma şəhərimizlə həmişə öyünmüş, fəxr etmişik.

Sumqatın bünövrəsinin qoyulmasında, onun inkişafında böyük zəhmət və gərgin əmək sərf olunmuşdur. Onun gözəl, mehriban insanları, ibratəmiz adət-ənənələri vardı. Burada qardaşlıq, dostluq həmişə ön planda olub. Dar gündə kimliyindən, vəzifəsindən və rütbəsindən asılı olmayaraq hamı biri-birinə arxa, dayaq idi.

Bu gün Sumqayıtın əvvəlki şan-şöhrətini qaytarmaq üçün şəhərdə bir oyanış əmələ gəlib. Geniş tədbirlər planı işlənib hazırlanıb və bu yolda uğurlu addımlar atılır.

Sumqayıt şəhər icra hakimiyyətinin başçısı Zakir Fərəcov rəhbər vəzifəyə təyin olunduğu gündən mədəniyyətə ciddi fikir verməsi tərifəlayiqdir. Mədəni potensialı yuksək olmayan hər hansı bir ölkədə, regionda sağlam düşüncədən, iqtisadi uğurlardan söhbət gedə bilməz. Bu, aksiomadır.

Sumqayıt abadlaşır, görkəmini dəyişir, tərəqqi edir. Yaxın gələcək üçün gözəl layihələr hazırlanıb və onların bir neçəsi reallaşmaq üzrədir. Bütün bunlar sumqayıtlıları sevindirir.

Mən 1970-80-ci illərə qayıtmaq istərdim. Həmin illər Sumqayıt mədəniyyəti öz pik nöqtəsinə çatmışdı. Sumqayıtda "MİK” fəaliyyət göstərirdi. (mədəni idman kompleksi) Tədbirlər planına uyğun olaraq şəhərdə hər gün mədəni-kütləvi tədbirlər keçirilirdi. Bu tədbirlərin həyata keçirilməsində mədəniyyət şöbəsi ilə yanaşı, təhsil, səhiyyə şöbələri, idman komitəsi, mənzil-istismar idarələri, komsomol təşkilatları, hüquq-mühafizə orqanları fəal iştirak edirdi. Keçirilən tədbirlərin diapazonu və maştabı olduqca geniş idi. Bu tədbirlərə sovetlər birliyinin tərkibində olan milli respublikaların mədəniyyət və incəsənət xadimləri, qardaşlaşmış şəhərlərin-Rustavinin, Çerkassının, Piteştinin, Lyudviqshafenin nümayəndələri də iştirak edirdi. Sumqayıtda təşkil olunanan MİK az bir zamanda sovetlər ölkəsində geniş təbliğ olundu. SSRİ Mədəniyyət nazirliyi Sumqayıt mədəniyyət şöbəsinin bu işini kollegiyada müzakirə edərək bəyəndi və onu bütün ölkədə yayılması haqqında xüsusi qərar qəbul etdi. Sumqatlıların qabaqcıl təcrübəsi haqqında "Sovetskaya kultura” qəzetində silsilə materiallar dərc olundu. XMA-nın  (Xarici Mətbuat agentliyi) xüsusi müxbiri D. Qaymakov məhz bu məqsədlə Sumqayıta ezam olunmuşdu. Onu mən müşaidə edirdim. Bir həftə ərzinə mədəni idman kompleksi haqqında 12 material hazırladı və onlar Polşanın, Macarıstanın, Bolqarıstanın, İtaliyanın, Almaniyanın, Avstriyanın kütləvi informasiya vasitələrində dərc olundu.  

Sumqayıtda elə bir gün tapmaq olmazdı ki, şəhərin mədəniyyət evlərində, klublarında, kitabxanalarında, o cümlədən müəssisə və təşkilatlarında müxtəlif mədəni-kütləvi tədbirlər keçirilməsin. Sumqayıtlıların görüşünə SSRİ Yazıçılar İttifaqının birinci katibi Q.Markov, SSRİ Bəstəkarlar İttifaqının birinci katibi T.Xrennikov, Sovet İttifaqı Qəhrəmanları, kosmanovtlar G.Titov, Şatalov, SSRİ Elmlər Akademiyasının prezidenti M.Keldış, SSRİ xalq artistləri M.Kazakov, V.Lyubşin, N.Fateyeva, Azərbaycanın ədəbi mühitin nümayəndələrindən Mirzə İbrahimov, Süleyman Rəhimov, Rəsul Rza, Süleyman Rüstəm, Bəxtiyar Vahabzadə, Fərman Kərimzadə, Nəriman Həsənzadə, Anar və başqaları gəlmişdilər. Bu, əsl bayram idi. Görüşlər maraqla keçirdi. Qonaqlar Sumqayıtdan və sumqayıtlılardan çox razı idilər.

Həmin illər Sumqayıt Dövlət Dram Teatrı da bir sıra uğurlar qazanmışdı. Bədii şüranın üzvü olduğumdan repertuarın seçilməsində, səhnəyə qoyulan əsərlərin müzakirəsində fəal iştirak edir, öz fikir və iradlarımı bildirirdim.  Teatrın səhnəsində dünya klassikləri ilə yanaşı, Azərbaycanın görkəmli dramaturqları N.B.Vəzirovun, M.V.Axundovun, Cəfər Cabbarlının, Huseyn Cavidin, İlyas Əfəndiyevin əsərləri qoyulurdu. Həmin illər Sumqayıt teatrı gənc olduğundan ona mənəvi dəstək verilirdi. Respublikanın xalq artistləri Rza Əfqanlı, Barat Şəkinskaya, Əliağa Ağayev, Məlik Dadaşov gənc aktyorlarla birlikdə səhnəyə çıxır, yadda qalan obrazlar yaratmaqla yanaşı cavan kadrlara da bir növ "ustad dərsi” keçirdilər. Teatrın səhnəsində "Müsibəti Fəxrəddin”, "Toy”, "Od gəlini”, "Afət”, "Poladəridənlər”, "Varlı ev”, "Dəyirman”, "Şah İsmayıl Xətai”, "Əsrə bərabər gün” və sair əsərlər bir sıra rejossorların və aktyorların yaradıcılıq potensialını açdı, tamaşaçılara sevdirdi. 

Sumqayıt Dövlət Dram Teatrının səsi Azərbaycanın, habelə sovetlər birliyinin müxtəlif şəhər və rayonlarından gəlirdi. Ən böyük uğur isə "Bütün şərq bilsin” tamaşasının Moskva səhnəsində oynanılması idi. Bu, Azərbaycan mədəniyyətinin tarixində əlamətdar bir hadisə idi. Həmin illər Mosvada nəşr olunan kütləvi informasiya vasitələri Sumqayıt teatrının uğurundan, aktyoların peşəkarlığından geniş yazılarla çıxış etdilər. Ulu Öndər Heydər Əliyev şəxsən bu tamaşaya baxmış və onu yüksək qiymətləndirmişdir. Bütün bunları unutmaq olarmı? Əlbəttə yox.

Təəssüflər olsun ki, bazar iqtisadiyyatına keçidlə əlaqədar olaraq mədəni həyatımızın teatr qolunda sanki bir çat əmələ gəlib. İnsanları düşündürən, onların mənəvi həyatını zənginləşdirən, dünyagörüşlərini artıran əsərlər əvəzinə, bayağı, bəsit, gülüş xətrinə gülüş yaradan tamaşalar səhnəyə qoyulur. Bu da tamaşaçının zövqünü korlayır, mənəvi tələbləri ödəmir, teatr həvəskarlarını teatrdan uzaq salır. Tamaşalara Sumqayıtın ziyalıları dəvət olunmur. Reklam demək olar ki, yox dərəcəsindədir. Əlbəttə ki, bu haqda ciddi düşünmək lazımdır.

Teatr artıq öz elit tamaşaçısını itirib. Mənim yadıma gəlmir ki, əvvəlki illərdə istər yerli, istərsə də xarici müəlliflərin əsərləri oynanılanda tamaşa zalında boş yer olsun. Teatrda həmişə anşlaq olardı. Tələbkar və teatrsevərlər hər bir tamaşaya həvəslə gəlir, mənəvi zövq alır, böyük razılıq hissi ilə teatrı tərk edirdilər. Bəs indi? Həmin elit tamaşaçını qoruyub saxlaya bilmişikmi? Yox! Zalda yaşlı nümayəndələrdən çox uşaqlar dəvət olunur. Bu da zalda hay-küyə səbəb olur, sakitcə oturub diqqətlə tamaşaya baxmaq olmur.

Mən teatrı, onun yaradıcı kollektivini tənqid etməkdən çox-çoz uzağam. Burada mənim coxlu rejissor və aktyor dostlarım var və onlarla fəxr edirəm. Bu teatr Azərbaycan mədəniyyətinə Valeh Kərimov, Afaq Bəşirqızı, Vaqif Əliyev, Rövşən Almuradlı, Şahmar Qəribli, Hicran Mehbalıyeva, Kamil Məhərrəmov, Ağalar İdrisoğlu, Məzahir Abdullayev, Kazım Abdullayev kimi böyük aktyorlar nəsli yetişdirib. Bunu qiymətləndirmək lazımdır. 

Ola bilsin irəli sürdüyüm təkliflər subyektiv mahiyyət daşısın. Kimsə mənimlə razılaşsın, kimsə yox. Bu, təbiidir.

Teatrın əvvəlki şan-şöhrətini qaytarmaq üçün ilk növbədə onun repertuar siyasətini kökündən dəyişmək lazımdır.

Dahi qələm ustalarının əsərlərinə qayıtmaq, bugünkü problemləri inandırıcı şəkildə özündə əks etdirən tamaşalara böyük ehtiyac vardır. Əlbəttə bütün nöqsanları, problemləri təkcə teatrın üzərinə yıxmaq düzgün olmazdı. Tənqid etmək çox asandır. Əl uzatmaq, yardım etmək, dəstək olmaq əsas şərtdir. Bunu isə biz çox vaxt unuduruq.

Teatrın reklamına diqqət artırılmalıdır. Xüsusi bukletlərin çap olunması və yayılması, video-çarxların hazırlanıb geniş intetnet şəbəkəsində yerləşdirilməsi məqsədəuyğun sayıla bilər.

Ayrı-ayrı aktyorların sumqayıtlılarla görüşlərini təşkil etmək pis olmazdı. Ədalət naminə demək lazımdır ki, bugünki gənclərimizin əksəriyyəti teatrın aparıcı aktyorlarını tanımırlar.  

Teatrın dirçəlməsində ilk növbədə teatrın özündə yaradıcılıq atmosferi yüksəldilməlidir. Şəhər ictimaiyyəti öz doğma teatrına ögey münasibət yox, doğma münasibət bəsləməlidir.

Bir məsələyə də toxunmaq istəyirəm. Teatr Azərbaycan mədəniyyətinin güzgüsüdür desəm, yanılmaram. Teatrdan, onun yaradıcı kollektivindən çox şey tələb etdiyimiz halda, aktyorların maddi durumunu yaxşılaşdırmaq nədənsə heç kimi maraqlandırmır.Məhz buna görə də bu günkü teatr gəlir əldə etmək üçün aşağı təbəqənin zövqünü oxşayan, əslində, zövqünü korlayan zəif əsərlərlə tamaşaçı qarşısına çıxırlar. Bu tendensiya belə davam edərsə, teatr özünün nüfuzunu, hörmətini itirmiş olacaq. Əgər biz bu şəhərdə yaşayırıqsa və özümüzü onun təəssübkeşi sayıırıqsa teatra dəstək olmalıyıq.

Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm nazirliyi Bakıda fəaliyyət göstərən teatrların demək olar ki, hamısını günün tələbləri səviyyəsində təmir elətdirib, yeni avadanlıqlar alınıb, kompüterləşdirilib. Düzdür, Bakı teatrları da bizimdir. Bəs Sumqayıt?

Mədəniyyət nazirliyi Sumqayıt teatrına üz döndərməli, onun maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi üçün öz imkanlarından istifadə etməli, peşəkar kadrlarla təmin etməli, repertuarın seçilməsində milli dəyərlərimiz, adət ənənələrimiz, mədəni irsimiz ön plana çəkilməlidir.

Belə düşünürəm ki, Mədəniyyət Nazirliyinin buna gücü çatar. Belə ki, Nazirliyin respublikada apardığı mədəni islahatlar bunu sübut edir.

Eyruz Məmmədov

Respublikanın əməkdar jurnalisti