Müsahibimiz Sumqayıt Dövlət Dram Teatrının baş rejissoru, ssenarist, əməkdar artist Firudin Məhərrəmovdur.
Firudin müəllim, Sovet dönəmindən hazırki dövrə qədər rejissorluq sahəsində fəaliyyət göstərən bir şəxs kimi teatrımızın bu günkü vəziyyətini necə qiymətləndirirsiniz?
- Sumqayıt Dövlət Dram Teatrının elə də böyük yaşı yoxdur və hazırda biz demək olar ki, 48-ci teatr mövsümünü yaşayırıq. Amma teatrın hazırki vəziyyəti ilə Sovet dövrü teatrını müqayisə etsək, şübhəsiz ki, çox fərq var. Sovet dövründə teatrların strukturu tamamilə fərqli idi. Mən 1987-ci ildən ,demək olar ki, Sovet dövrünün dağılması ərəfəsindən burada işləyirəm. Bu keçid dövrü digərlərində olduğu kimi teatr sahəsində də durğunluq yaratdı. 1997-ci ildən teatra baş rejissor təyin olunmuşam. Məlumdur ki, bu dövrdə artıq Sovet İmperiyası dağılmışdı və biz təzə mexanizmdə işləyirdik. Daha bir fərq kimi tamaşaçı fərqini deyə bilərəm. Ümumiyyətlə o dövrün tamaşaçıları indikilərdən fərqlənirdilər. O vaxtı mən R.Kiplinqin "Öz xoşuna gəzən pişik" tamaşasına quruluş vermişdim. Bu tamaşa məktəblilər tərəfindən o qədər sevilmişdi ki, bizə onlar tərəfindən çoxlu məktublar gəlirdi. Biz də öz növbəmizdə məktəblərə gedib bu tamaşanı təhlil edirdik. Bizim yalnız birinci gün istirahət günümüz olurdu, digər günlər isə zallar tamaşaçı ilə dolu olurdu. Amma müasir dövrdə təkcə bizim teatrımızda deyil, digər teatrlarda da tamaşaçı qıtlığı problemi yaşanır. Buna əsas səbəb kimi mən texnalogiyanın inkişafını görürəm. Komputer, internet yaranandan sonra tamaşaçı artıq diqqətini onlara verdi, onlarla məşğul olmağa başladı. O vaxtı televizya kanalı da bir dənə idi, indiki kimi çox deyildi. Hamı yığışıb o kanala baxardı. Yəni demək istəyirəm ki, insanların məşğul olduğu vasitələr indiki kimi çox deyildi. Düzdür indi də teatrın daimi izləyiciləri var, hansı ki, onlar teatr həvəskarlarıdırlar. Lakin onu da deməliyəm ki, hazırda tamaşaçı ən çox komediya janrında olan tamaşalara üstünlük verir, halbuki teatr sırf bu janr üzərində qurulmayıb, digər janrlarda da tamaşalar səhnələşdirilməlidir.
Quruluş verdiyiniz tamaşalarda aktyor seçimini hansı prinsiplər əsasında həyata keçirirsiniz?
- Aktyor seçimi üçün formalaşmış bir qəlib var, hansı ki, müəyyənləşib ki, aktyor bu meyarlara görə seçilməlidir. Amma ümumi desək teatrda aktyor seçimi etmək çox çətindir. Çünki teatrda müxtəlif ampulada aktyorlar olmalıdır ki, sən onlardan rola uyğun gələnini seçəsən. Bizim teatrın ştatında 40 nəfərə yaxın aktyor var. Bunlardan elələri var ki, yalnız komik və ya drammatik rollara uyğundurlar. Seçim o vaxt rahat olur ki, aktyor bütün tip rolları peşəkarlıqla canlandıra bilsin. Əgər teatrda 10-15 bu tipdə aktyor olarsa, heç 40-60 aktyora ehtiyyac da olmaz. Hansısa bir rol üçün iki nəfər arasından bir aktyoru seçdiyim zaman həmişə digərinə deyirəm ki, bu o demək deyil ki, sən yaxşı aktyor deyilsən, bu o deməkdir ki, sən bu rola uyğun deyilsən. Elə bir rol ola bilər ki, sən ona uyğun ola bilərsən, digəri isə yox. Düzgün rol bölgüsü etməyimiz üçün mənim müəllimim Mehdi Məmmədov o vaxtı dərslərin birini məhz bu mövzuya həsr edirdi. Onu da deyim ki, bu sahədə uzun müddət çalışdığım üçün aktyor seçimi üçün məndə artıq konkret fikirlər formalaşıb və demək olar ki, çox nadir hallarda öz seçimimdə yanılıram.
Siz professional rejissor olmaqla yanaşı həm də ssenaristsiniz. Bizə məlumdur ki, ssenariləriniz əsasında filmlər, seriallar da çəkilib. Bəs olubmu ki, öz ssenariniz əsasında çəkilən filmi bəyənməyəsiniz?
- Ssenaristlik mənim az məşğul olduğum bir sahədir. Elə bir dövr oldu ki, mənə çoxsaylı müraciətlər olunduğuna görə başladım filmlərə, seriallara ssenarilər yazmağa. Əvvəlcə kiçik ssenarilər yazmağa başladım, daha sonra uğurlu olduğunu gördükcə onların həcmini artırdım. Məsələn, mənim ssenarim əsasında çəkilən "Yanmış körpülər” adlı serial ilk çoxseriyalı Azərbaycan serialı olmuşdur. İlk vaxtlar bu serilaın iki seriyasının ssenarisini yazmışdım. Sonra ona maraq artdığını gördüm, başladım digər seriyaların da ssenarisini yazmağa . Bundan başqa "Şans” serialı var ki, o da mənim ssenarim əsasında çəkilib. Bəyənmək məsələsinə gəldikdə isə şübhəsiz ki, serial çəkmək böyük pul tələb edir. Ona görə də təsvir olunan məkanlar bəzən mənim ssenarimdə yazdıqlarımla üst-üstə düşmür. Məsələn, mən Qarabağ mövzusuna aid bir ssenari yazmışdım. Deməli serialda belə bir səhnə canlandırılmalı idi ki, erməni tüfənglə azərbaycanlının arxasınca düşür və başlayır onu qovalamağa, lakin azərbaycanlı erməniyə əvvəlcədən bir tələ qurur, xəndək qazıb üstünü örtür. Azərbaycanlı ora yaxınlaşanda tullanaraq keçir, erməni isə xəndəyə düşür. Sonra azərbaycanlı ora su tökür və erməni başlayır boğulmağa. Çəkilişdə görürəm ki, texniki cəhətdən avadanlıq olmadığı üçün kiçik bir xəndək qazılıb və içinə də su tökülüb. Halbuki tamaşaçı bu səhnənin real olmadığını, ordan çıxmağın çox asan olduğunu görür. Amma yaxşı maddi imkan olsaydı o səhnəni daha canlı çəkmək olardı. Belə olduqda adamın özü də inciyir ki, sən axı bunu belə yazmamısan. Tamaşaçı da baxanda bunu ssenari yalnışı kimi görür. Çünki çox adam serialın necə və hansı şəraitdə çəkildiyini bilmir. Bundan başqa atışma səhnələrini də misal gətirə bilərəm, bu səhnələr o qədər primitiv çəkilir ki, film və ya serial öz inandırıcılığını itirir. Elə vaxt da olur ki, ssenaridə məkan kimi mağaza yazılır, amma çəkiliş restoranda edilir. Səbəbini soruşursan deyir ki, mənə reklam üçün restoran lazımdır. Bu kimi hallar baş verdikdə artıq məndə də inciklik yaranır. Mənim fikrimcə əgər film və ya serialın çəkilişi ssenaridə olduğu kimi alınmırsa, heç çəkilməsin.
2015-ci ildəki müsahibələrinizin birində Azərbaycanda rejissor qıtlığı var demişdiniz. Bəs indi vəziyyət necədir? Hələ də bu problem aktualdırmı?
- Əlbəttə ki, bu problem aktual olaraq qalır. Bizim dövrümüzdə kurslara hər il üç rejissor qəbul olunurdu, yəni kütləvi şəkildə rejissor qəbulu yox idi. Çünki bilirdilər ki, onların hamısından rejissor olan deyil. Ümumiyyətlə rejissor qıtlığı problem bütün dövrlər üçün aktualdır. Onu da deyim ki, bu qıtlıq təkcə bizim ölkəmizdə deyil, bütün dünya ölkələrində yaşanır.
Bəs gənc rejissorlardan gələcəyini parlaq gördüyünüz varmı?
- Rejissorluq çox çətin bir sahədir. Bunun üçün ilk növbədə sənin zəngin həyat təcrübən olmalıdır. Əgər işini peşərkarcasına həyata keçirmək istəyirsənsə insan psixalogiyasına da bələd olmalısan. O vaxtı müəllimlərimiz bizə deyirdilər ki, rejissor olmaq üçün azı 3-5 il istehsalat təcrübəsinə malik olmalısan. Əvvəllər Sumqayıt Dram Teatrına gənc rejissorlardan gəlib-gedənlər var idi. Amma hazırda demək olar ki, teatrımızda adını çəkə biləcəyim gənc rejissor yoxdur. Çünki gənclərin çoxu bu işin ağırlığına dözə bilmirlər. Rejissorluq təkcə aktyorlarla işləmək, səhnəni qurmaq deyil, həm də düzgün musiqi seçimi etmək, bəstəkarla işləmək, rəssamla işləmək və s. deməkdir və bunun üçün mənəvi gücdən əlavə fiziki güc də tələb olunur. Konkret ad çəkmək istəməsəm də onu deyə bilərəm ki, şəhərimizdə olmasa da, paytaxtda bu işin öhdəsindən gələ bilən gənc rejissorlarımız var.
Quruluş verdiyiniz M.F.Axundovun "Müsyö Jordan və Dərviş Məstəli şah” əsəri ölkəmizlə yanaşı Hindistanda da maraqla qarşılandı. Bu əsər paytaxtın digər teatrlarında səhnələşdirilsə də məhz rejissoru siz olduğu tamaşanın fərqlənməsinin səbəbi nədir?
- Bu tamaşa "Gənc Tamaşaçılar Teatrı” və digər teatrlarda da tamaşaya qoyulub, amma mən deyə bilmərəm ki, mənim tamaşam daha yaxşıdır. Çünki hər zaman əsas sözü tamaşaçılar deyir. Mən bu əsəri oxuyanda onda çox dərin siyasi motivlər gördüm və düşündüm ki, bu əsərdə gülüş donuna bürünmüş bir dərd var. Elə götürək əsərin ilk frazasını, orada deyilir ki, hadisələr Qarabağda cərəyan edir. İlk cümləsindən görünür ki, bu əsər elə-belə əsər deyil. Mən ilk dəfə bu əsərə 1987-ci ildə universiteti bitirəndə diplom işinə görə müraciət etdim və əsərə ekzotik aspektdən yanaşdım. O vaxt tamaşa Azərbaycan televiziyasında da efirə verildi . 1992 - 93-cü illərdə yenidən bu əsərə müraciət etdim və bu dəfə tamaşaya fərqli bir quruluş verdim, əcinələr obrazını gətirdim və beləliklə hər personajın öz əcinəsi oldu. Bu əcinələr daim personajların ətrafında fırlanırdılar və onları qızışdıraraq mübahisə etmələrinə səbəb olurdular. Tamaşada əcinə obrazlarının real şəkildə canlandırılması onu daha da maraqlı etdi. Eksperiemental tamaşalar festivalında rəhmətlik Nəsir Sadıqzadə mənə dedi ki, oğlum, çox cəsarətli addımdır,bunlardan daha çox istifadə etməyə çalış. Həqiqətən bu çox böyük bir cəsarət tələb edirdi. Çünki o vaxt belə bir fikir formalaşmışdı ki, klassik əsərlərə toxunmaq, onların bir sözünü belə dəyişmək olmaz. Amma həyat sübut etdi ki, rejissor əsərdə müəyyən dəyişiklik edə bilər. Əgər hansısa bir əsər tamaşaya qoyulursa artıq rejissor onun müəllifinə çevrilir. Sonralar mən bu əsərdəki əcinə obrazlarını formalaşdıraraq tamaşaya rep də əlavə etdim, əcinə obrazları rep oxuyur və özündən əvvəlki səhnələrin şərhini verərək digərinə keçid edirdilər. 1998-ci ildə Gürcüstanda "Qızıl maska” Teatr Festivalı oldu və ora Azərbaycandan bizim teatrımız dəvət olundu. Festivala tamaşaya baxmaq üçün məşhur gürcü rejissorları da dəvət olunmuşdu. Bu festivalda bizə teatr maskası şəklində priz təqdim olundu və altında gürcü və rus dilində bu sözlər yazılmışdı: "Klassik əsərlər üzərində ən gözəl eksperiementə görə”. M.F.Axundovun 1200-cü ildönümündə bizə tapşırıq verildi ki, onun bir əsərinə tamaşa hazırlayaq. Mən yenə bu əsərə müraciət edərək onu daha başqa bir formada tamaşaçılara təqdim etdim və tamaşa Hindistanda da səhnələşdirildi. Ən maraqlısı isə bu oldu ki, Hindistanın rejissorları, teatr xadimləri bizə yaxınlaşaraq bildirirdilər ki, sizin aktyorlar da bizimkilər kimi emossionaldırlar, jest-mimikalardan ustalıqla istifadə edirlər və buna görə də biz dili bilməsək də aktyorlarınızın dediklərini başa düşdük. Bundan əlavə mən bu əsərə Amerikada da quruluş vermişəm. Düşünün ki, orada azərbaycanlı aktyorlar yox idi və buna görə də mən tamaşaya heç vaxt aktyorluq etməmiş Assosiasiyanın üzvlərindən seçim edərək quruluş vermək məcburiyyətində qaldım. Düzdür bunun üçün çox əziyyət çəkdim, iki ay yarım onların üzərində çalışdım, amma çox şükr ki, hər şey yaxşı oldu. Buna görə də mən düşünürəm ki, tamaşamın bu qədər sevilməyi çəkilən əziyyətin bəhrəsidir.
Bu yaxınlarda "Toy olsun” tamaşasının premyerası keçirildi. Tamaşaçı tərəfindən maraqla qarşılanan bu tamaşa barəsində sizin fikirlərinizi də öyrənmək istərdik…
- Əslində bu tamaşa bizim repertuara daxil deyildi. Tamaşa İsi Məlikzadə ilə Süleyman Ələsgərovun "Subaylarınızdan görəsiniz” əsərindən götürülərək səhnələşdirlilib. Tamaşaya əsərdə tez-tez səsləndirildiyi üçün "Toy olsun” adını verdik. Deməli biz "Hacı Qara” əsərini səhnələşdirdikdən sonra Afaq Bəşirqızını, Valeh Kərimovu qonaq dəvət etmişdik. Elə oldu ki, bu görüşdə İcra başçımız Zakir Fərəcov belə bir idea səsləndirdi ki, Afaq xanım, siz Sumqayıt teatrının yetirməsi olmusunuz, burada Valeh Kərimovla tamaşalar səhnələşdirmisiniz, çox yaxşı olardı ki, yenə də burda bir tamaşada oynayasınız. Sonra mənə tapşırıq verildi ki, bəs Afaq Bəşirqızı gələcək, tamaşaya qoyulması üçün bir əsər lazımdır. Mənim fikrimdə bir neçə əsər var idi, amma Afaq xanımın rolu Valeh Kərimovla birlikdə canlandıracağı üçün düşündüm ki, ən yaxşısı onlar "Bəxt üzüyü”ndəki kimi ər-arvadı canlandırsınlar. Onun üçün də bu əsərdən gözəl variant ola bilməzdi. Afaq xanım çoxdandır bizim teatrda işləmədiyinə görə gənc aktyorları tanımırdı. Lakin o, yenidən Sumqayıt teatrını sevdi. Elə Valeh Kərimovun özü də iki il olar ki, bizim teatrda işləmirdi. Düşünürəm ki, biz çox gözəl bir ənənənin əsasını qoyduq. Təxminən bir ay davam edən məşqlərdən sonra tamaşanın birinci premyerasını etdik. Allah qoysa mayın 6-sı "Toy olsun” tamaşasının ikinci premyerası olacaq.
Sumqayıt teatrında quruluş vermədiyiniz digər tamaşalardan razısınızmı?
- Teatrın baş rejissoru olduğum üçün bu haqda heç nə deyə bilmərəm. Düşünürəm ki, bu sualın ən gözəl cavabını tamaşaçılar verə bilər.
Sumqayıt teatrının çatışmayan hansı tərəfləri var?
- Təmirdən əvvəl teatrımızın çatışmayan tərəfləri çox idi. Qışda istilik sistemi olmadığından aktyorlar içəridə palto ilə otururdular, yayda da istidən özümüzə yer tapa bilmirdik. Səhnəmiz, oturacaqlarımız bərbad gündə idi. Lakin icra başçımız Zakir Fərəcov vəzifəyə başladığı ilk gündən təmir olunacaq proyektlər cərgəsinə Sumqayıt Dram Teatrını da daxil etdi. Təxminən 7-8 ay teatrımız təmirə bağlandı. Biz bu müddət ərzində Nizami kinoteatrında fəaliyyət göstərdik, orada səhnə problemi olduğu üçün teatrın açılışıını səbirsizliklə gözləyirdik. Çox şükr indi buranın hər bir şəraiti var və mən deyə bilərəm ki, Sumqayıt teatrı hələ bu qədər əsaslı təmir olunmamışdı. Təmirdən sonrakı problemlərə gəldikdə isə deyə bilərəm ki, hazırda teatrımızın yalnız aktyor, rejissor məsələsində problemi var.
Son olaraq nə demək istərdiniz?
- Son olaraq ölkə rəhbərimiz İlham Əliyev cənablarına Sumqayıta bu qədər diqqət yetirdiyi üçün və icra başçımız Zakir Fərəcova teatrımızda aparılan əsaslı təmirə görə öz təşəkkürümü bildirmək istəyirəm. Çox sağ olsunlar ki, aktyorlarımız, rejissorlarımız üçün bu cür şərait yaradıblar.
Elnarə Salamova
Xeberle.com
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
