Salyanın Cümə məscidi Muğan bölgəsinin qədim tarix-memarlıq abidələrindən biri sayılır. O, bütün Aran bölgəsi sakinlərinin qürur yeridir.

1865-ci ildə inşa olunmuş bu məscid ilk baxışdan heç bir qeyri-adiliyə, əlahiddə özəlliyə malik deyil. Şərq memarlığı üslubunda tikilmiş minlərlə binadan biridir.

Amma eyni zamanda bu tarixi binanı Azərbaycandakı analoji tikililərdən fərqləndirən bir cəhəti də var. O da bundan ibarətdir ki, Salyan Cümə məscidinin analoqu, necə deyərlər, əkiz tayı yalnız Təbriz şəhərindədir.

Bu oxşarlığı Salyandan olan zəvvarlar Təbrizə səfər əsnaısnda üzə çıxarıb. Onlar Təbrizdəki Cümə məscidini görərkən onun Salyandakı ibadət evi ilə eyni olduğunu öyrəniblər. 

Sonrakı araşdırmalar onu da göstərib ki, bu məscidləri eyni sənətkar inşa edib. Salyandakı məscidi inşa edən təbrizli usta Kərbəlayi Əli Əkbər adlı biri olub. O, özülü qoyduqdan sonra 1 il gözə dəyməyib, Təbrizə qayıdıb, Hamı da ümidini üzübmüş ki, usta daha geri qayltmaz. Amma o, 1 ildən sonra geri dönərək tikintini davam etdirib. Sən demə, usta Təbrizdə də məscid tikirmiş.

Məscidi isə salyanlı mesenat Hacı Mehdi gənc yaşında dünyasını dəyişmiş oğlu Ağahüseynin şərəfinə tikdirirmiş. Buna görə də o, "Ağahüseyn Cümə məscidi" adlanırmış...

Təbriz tarix boyu dəfələrlə güclü zəlzələlərə məruz qalıb. Bu zəlzələlər tarixi abidələrin çoxunu məhv edib. Zəlzələlərdən salamat çıxan ən önəmli abidələr Ərk qalası, Cümə məscidi və Göy məsciddir. Təbriz Cümə məscidi də Salyandakı Cümə məscidinin eynisidir.

Salyandakı Cümə məscidinin 21 günbəzindən 6-sı sovet hakimiyyəti illərində sökülüb, yerindən yol çəkilib. Məscidin özündən isə o illərdə anbar kimi istifadə olunmuşdu. Sonralar məsciddə rayon rəsm qalereyası yerləşmişdi. 1992-ci ildə isə məscidin əvvəlki statusu və funksiyası özünə qaytarılıb.

2003-cü ildəki Kür daşqınları zamanı qrunt sularının təsiri nəticəsində məscidin daha 9 günbəzi uçmuş, məscid yararsız vəziyyətə düşmüşdü.

2010-cu ilin fevralında Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü ilə məsciddə təmir-bərpa işlərinə başlanılmışdı. Bu işlər 2011-ci ilin iyununda başa çatdırıldı. Hazırda məscid 18 günbəz, 12 sütun və bir minarədən ibarətdir. Məsciddə ibadət üçün hər cür şərait yaradılıb. Yeraltı sulardan mühafizə məqsədi ilə abidənin ətrafına avtomatik rejimdə işləyən drenaj sistemi çəkilib. 2012-ci il, mart ayının 14-də prezident İlham Əliyev Salyana səfəri zamanı əsaslı təmir və bərpa edilmiş Cümə məscidi ilə tanış olmuşdu. (virtualaz.org)