"Siqaretdən ölənlərin 1 milyonu ətrafa yayılan tütün tüstüsü ilə nəfəs alan passiv tütün çəkənlərdir”
Müasir dövrümüzdə bəşəriyyətin qarşısında duran ən ciddi bəlalardan biri də siqaretdir.
XX əsrdə tütün epidemiyası bütün dünyada 100 milyon insanın həyatına son qoyduğu halda, XXI əsrdə tütündən 1 milyard insanın ölümü gözlənilir. Çünki tütün ağ ciyər və ürək-damar, həmçinin bronxial xərçəng, xroniki bronxit, emfizema və bir çox xəstəliklərin səbəbkarıdır. Bundan başqa siqaret tərkibi əvvələ baxanda daha da zəhərli olub deyə daha dərin asılacaq yaradır.
ÜST-nin hesablamalarına görə, dünyada təxminən 2000-ci ildə 1,36 milyard insan və ya planetin hər üçüncü adamı tütün istehlak edib.
Son olaraq açıqlanan hesabata görə tütünün törətdiyi xəstəliklər nəticəsində keçən il 8.67 milyon ölümə səbəb olub ki onların da 2.14 milyonu qadındır. İqtisadi zərər isə 2 trilyard ABŞ dolları dəyərində olub.
Tütün tüstüsünün tərkibində 7000-dək kimyəvi maddə mövcuddur, bunlardan 250-si xüsusi təhlükəli zəhərli, 70-i isə xərçəng xəstəliyi yaradan maddələr hesab edilir.
Azərbaycanda hər il təxminən 15 min nəfər tütün və onun yaratdığı müxtəlif xəstəliklərdən dünyasını dəyişir. 7 il əvvəlki məlumata görə Azərbaycanda təxminən 3 milyon 200 min nəfər siqaret çəkir ki, onun da 2-10 faizi qadınlar, 40-60 faizi kişilər olub.
Hal-hazırda bu rəqəm artar ki, azalmaz… Çünki Dövlət Statistika Komitəsindən əldə olunan məlumata görə Azərbaycanda 2023-ci ilin yanvar-fevral aylarında 2 milyard 917 milyon ədəd papiros və siqaret istehsal edib ki, bu da ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 60.2% artım deməkdir. Hazırda 01.03.2023-cü il vəziyyətinə ölkədə 1 milyard 208 milyon ədəd hazır siqaret ehtiyatı var.
Əhalinin 2022-ci ilin yanvar-sentyabr ayları ərzində tütün məmulatları üzrə dövriyyə 159 milyon 937 min manat təşkil edib ki, bu da 2021-ci ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 27 milyon 918 min manat, yaxud 21% çoxdur.
2023-cü ilin yanvar-noyabr aylarında ölkədə 14 244 milyon ədəd siqaret istehsal edilib.
Ötən ilin eyni dövrünün göstəricisi ilə müqayisədə istehsal 2 203,2 milyon ədəd və ya 18,3% artıb.
Bu da 2021-ci ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 27 milyon 918 min manat, yaxud 21% çoxdur. 2023-cü ilin ilk 4 ayında Azərbaycanda pərakəndə ticarət şəbəkələrində istehlakçılara 815.7 milyon manatlıq içki və tütün məmulatları satılıb.
Əfsuslar olsun ki, dünyada siqaret çəkənlərin azalması tendensiyası artsa da Azərbaycanda siqaretin qiyməti dəfələrlə qalxsa belə onun çəkənlərin faizi azalmır.
Bunun da əsas səbələrindən biri siqaretə qarşı ölkədə kifayət qədər mübarizənin, ciddi təbliğatın aparılmamasıdır. Ölkədə ən böyük siqaret istehsalçısı "European Tobacco Baku” dur. Bakıda "European Tobacco Baku”nun möhtəşəm binası ucalır. Avropa ölkələrində tütün zavodları həmişə cəmiyyət tərəfindən tənqid obyektinə çevrilir,tez-tez məhkəmələrə verilir.
Siqaretdən ölənlərin 1 milyonu ətrafa yayılan tütün tüstüsü ilə nəfəs alan passiv tütün çəkənlərdir.
Çox təəssüf ki, siqaret çəkməyənlər çəkənlərin qurbanı olurlar,onların tüstüsündə boğulub zəhərlənirlər. Belə ki, Azərbaycanda siqaret çəkməyənlərin 29% evdə, 41% isə qapalı ictimai yerlərdə tütünün təsirinə məruz qalır.
Böyüklər arasında passiv tütünçəkmə göstəriciləri son illər azalmasına baxmayaraq, hələ də yüksək olaraq qalır. Araşdırmalara görə kişilərin 28% iş yerlərində, qadınların 23% evdə tütün tüstüsünün təsirinə məruz qalır.
Azərbaycanda açıq havada və insanların sıx olduğu yerlərdə siqaret çəkmək qanunla qadağandır. 2017-ci ildə "Tütün və ya tütün məmulatı haqqında” qanunla qadağan olunmuş yerlərdə siqaret çəkilməsinə görə cərimə tətbiq olunub.
Tütündən istifadənin məhdudlaşdırılması və tütün tüstüsünün ətraf mühitə ziyanlı təsirinin azaldılması məqsədi ilə təhsil və tərbiyə müəssisələrində, habelə onların ərazilərində, səhiyyə və tibbi-reabilitasiya müəssisələrində, habelə onların ərazilərində, idman yarışları və başqa kütləvi tədbirlərin keçirildiyi binalarda və obyektlərdə, habelə onların ərazilərində, restoranlar, kafelər, barlar daxil olmaqla, ictimai-iaşə obyektlərində,ticarət obyektlərində, məişət obyektlərində, sosial xidmət müəssisələrində və digər yerlərdə tütün çəkilməsi qadağandır:
İctimai yerlərdə tütün məhsullarından istifadə edərək digər vətəndaşları narahat etmək və siqaret kötüklərini yerə ataraq ətrafı zibilləməyə görə İnzibati Xətalar Məcəlləsində cərimələr nəzərdə tutulub.
Belə ki, İXM-nin 212-ci maddəsinə uyğun olaraq qanunu ilə qadağan edilmiş digər yerlərdə siqaret çəkməyə görə 60 manat məbləğində cərimə edilir.
Siqaret çəkilməsi qadağan edilən və cərimə nəzərədə tutulan digər yerlər isə bunlardır:
Hava nəqliyyatında müəyyən edilməmiş yerlərdə – 100 manat
Dəmir yolu nəqliyyatında müəyyən edilməmiş yerlərdə – 40 manat
Vaqonlarda – 50 manat
Dəniz və çay nəqliyyatında müəyyən edilməmiş yerlərdə – 40 manat
Müntəzəm şəhərdaxili (rayondaxili), şəhərlərarası (rayonlararası) və beynəlxalq marşrutlar üzrə hərəkət edən avtobusda – 40-50 manat
Tütün məmulatlarının istifadəsinin məhdudlaşdırılması haqqında” qanunla qadağan edilən yerlərdə (tütün çəkmək üçün təşkil edilmiş xüsusi yer istisna olmaqla) tütün çəkilməsinə şərait yaradılmasına, yaxud tütün çəkilməsinin təklif edilməsinə görə vəzifəli şəxslər 500 manat, hüquqi şəxslər 1200 manat məbləğində cərimə edilir.
Müəssisələrdə, idarələrdə, təşkilatlarda siqaret çəkmək üçün xüsusi yerlərin ayrılmasının və görünən yerlərdə "siqaret çəkmək qadağandır” xəbərdarlıq yazısının və ya işarəsinin olmasının təmin edilməməsinə görə vəzifəli şəxslər 400 manat məbləğində, hüquqi şəxslər 1000 manat məbləğində cərimə edilir.
Təəssüflər olsun ki, Azərbaycanda siqaretlə bağlı nəinki açıq havada olan qadağalara, qapalı yerlərdə belə əməl olunmur. Əgər dəyişiklik olmayıbsa, son qanunvericiliyə əsasən idarə, müəssisə və təşkilatlar barəsində inzibati cərimə tətbiq etmək səlahiyyəti FHN-ə (212.2), fiziki şəxslər barəsində (212.1) isə DİN-ə verilib.
Əgər 1-2 il əvvəl qapalı yerlərdə siqaret çəkilməsi məsələsi gündəmdə idisə və tez-tez çayxanalarda, restoranlarda, kafelərdə reydlər aparılır ,cərimələr yazılır və bir müddət bu qadağaya riayət olunurdusa artıq bu məsələ tamamilə unudulub. Hal-hazırda qapalı məkanların əksəriyyətində bu qadağaya heç bir məhəl qoyulmur, obyekt sahibləri buna rahatca göz yumur. Siqaret qadağasına rəsmi qurumlar demək olar ki, nəzarət etmir. Bu qanun konkret işləmir.
Bu qanunun işləməsinin başlıca səbəblərindən biri obyektlərin çoxunun məmurlara məxsus olması və müştərilərini itirməməsi üçün bu qadağanın tədbiq olunmaında maraqlı olmamasıdır. Digər bir səbəb isə bunun ümumən siqaret biznesini idarə edənlərə sərf etməməsidir. Bütün bunlar da qadağaya qarşı mexanizmin işləməməsinə təsir edir.
Amma yaddan çıxartmaq lazım deyil ki, bu cür vəziyyət bir qism təbəqənin marağına uyğun gəlsə də bundan bütün cəmiyyət uduzur.
Aidiyyatı rəsmi qurumların siqaret qadağasının icrasını tam təmin eməməsindən başqa problemin üstünə getməməsindən başqa cəmiyyətə faydalı olan bu qadağanın işləməməsinin digər səbəbi cəmiyyətin passiv siqaret çəkilməsinə qarşı mübarizəyə passiv yanaşması, ictimai qınağın, nəzarətin olmaması, problemə laqeyd yanaşmasıdır.
Rusiyada ictimai fəalların, bloqerlərin, yutuberlərlərin qanunlara əməl etməyənləri, məsələn, qadağan olunmuş yerlərdə siqaret çəkənlərə, alıcılara keyfiyyətsiz,vaxtı keçmiş məhsul satan marketləri, qaydalara əməl etməyən sürücüləri ifşa edib yayan ictimailəşdirən videolar çox populyardır. Bu yolla ictimai mübarizə də öz effektini verir. Amma təəsüflər olsun ki, bu sarıdan da biz geri qalırıq.
Faydalı sözardı…
Siqareti tərgitmək barədə
Siqaretdən ölmək və ya şikəst olmaq istəməyənlər üçün siqaret çəkməyi tərk etməyin yolu
Siqaret çəkən insana, siqaretsiz həyatı təsəvvür etmək çətin olsa belə, ziyanı nəzərə alıb bu barədə ən azından düşünmək lazımdır. Siqaret şəkən ətrafına fikir versə görər ki, onunla ünsiyyətdə olan nə qədər siqaret çəkməyən insanlar var. Bu o deməkdir ki siqaretsiz də yaşamaq mümkündür.
Birinci addım: Ciddi şəkildə siqareti tərgitmək barədə qərara gəlmək.
İkinci addım: Birdəfəlik siqareti tərgitmək.
Üçüncü addım: Asılacaq yaradan maddəni bədəndən çıxarmaq üçün gücü çatan 1 ay, gücü çatmayan iki həftə günorta yeməyi yeməmək şərtilə səhər yeməyi ilə axşam yeməyi arasında 12 saat fasilə verməlidir .
İmran Kərimli
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
