Orqanın meyitdən alınması üçün beyin ölümünün təsdiqinin ən birinci və vacib şərt olduğunu vurğulayan millət vəkili Musa Quliyev Lent.az-a açıqlamasında bildirib ki, meyitdən orqan və toxumaların götürülməsi ilə bağlı üsulların hazırlanması birbaşa qanunvericiliyin göstərişidir.
M. Quliyevin sözlərinə görə, "Orqan transplantasiyası haqqında" qanun var və bu qanuna görə də Azərbaycanda orqan köçürülməsi əməliyyatı həm canlı orqanizmdən, həm də meyitdən orqan götürməklə həyat keçirilə bilər: "Ümumiyyətlə, dünyada orqan köçürülməsi 85-90% hallarda dünyasını dəyişmiş şəxslərin orqanlarından istifadə etməklə həyata keçirilir. Dünya praktikasına nəzər salsaq, başqa ölkələrdə çox nadir hallarda canlı insandan orqan götürürlər. Amma Azərbaycanda meyitdən orqan ya toxuma götürülməsi işi bu günə kimi qurulmadığına görə, demək olar ki, bütün hallarda transplantasiya ancaq canlıdan orqan götürülməsi ilə bağlıdır”.
Millət vəkili qeyd edib ki, meyitdən orqan ya toxumaların götürülməsi üçün əvvəlcə həmin insanın beyin ölümünü təsdiqləyən protokollar hazırlanmalıdır: "Beyin ölümünün hansı şərtlər daxilində müəyyənləşdiyini Nazirlər Kabineti təsdiqləyəcək. Üsullar müəyyənləşdikdən sonra yəqin ki, bu işi həyata keçirəcək klinika da bəlli olacaq. Ondan sonra da Azərbaycanda orqan köçürülməsi işi genişlənəcək. Orqan transplantasiyası daha çox meyitdən orqan götürməklə həyata keçiriləcək ki, bu da sağlam insanlardan orqan götürülməsinə ehtiyacı minimuma endirəcək”.
M. Quliyevin sözlərinə görə, meyitdən orqan götürülməsi sırf kliniki tibbi prosesdir. Bunu bir nəfər heç vaxt müəyyənləşdirə bilməz: "Bu işi mütləq komissiya həyata keçirməlidir. Komissiyanın tərkibi iki həkim ekspert, dövlət tərəfindən təyin olunmuş hüquqşünas, ölmüş şəxsin dininə uyğun din xadimi, ictimaiyyət nümayəndəsindən ibarət olmalıdır. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının da müəyyənləşdirdiyi qaydaya görə, bu iş mütləq komissiya şəkilində aparılmalıdır. Din xadimi həmin insanın həqiqətən də dünyasını dəyişməsinə dair şəhadətini verməlidir. İctimaiyyət nümayəndəsi də beyni ölmüş şəxsin ailəsini təmsil edə bilər”, - deyə, M. Quliyev əlavə edib.
Dünya təcrübəsində də meyitdən orqan götürülməsi ancaq həmin xəstənin beyin ölümü təsdiqlənəndən sonra gerçəkləşdirilir. Belə ki, beyin ölümünün təsdiqinə 4 nəfərdən ibarət həkim heyəti qərar verir. Bu həkim heyətinə kardioloq, anestezioloq-reanimatoloq, nevroloq, neyrocərrah daxildir. Laborator müayinənin nəticələrinə əsasən, beyin ölümünün təsdiqi ilə bağlı rəsmi sənəd hazırlanır. Onu da bildirək ki, həmin heyətə daxil olan həkimlər xəstənin vəziyyəti ilə tanış olan, daimi həkimlər ola bilməz.
Dünya təcrübəsində meyitdən orqan götürülməsi üçün beyin ölümünü təsdiqləyən protokolun olması, insanın sağlığında öz istəyi ilə orqanlarını bağışlaması haqqında sənədin olması, sənəd yoxdursa, yaxınlarının icazəsinin alınması şərtdir. Ölünün fiziki bütünlüyünü dəyişdirməyən orqanlar nəql üçün götürülə bilər.
İcbari Tibbi Sığorta orqan nəqlini sürətləndirə bilər
M. Quliyev qeyd edib ki, Azərbaycanda qaraciyər, böyrək, gözün buynuz qişası, sümük iliyi transplantasiyası neçə ildir həyata keçirilir: "Azərbaycanda artıq bir neçə klinikada həm böyrək, həm də qaraciyər köçürülməsi həyata keçirilir. Neçə ildir ki , böyrək köçürülməsi Səhiyyə Nazirliyinin xətti ilə Urologiya xəstəxanasında dövlət vəsaiti hesabına gerçəkləşdirilir. Ancaq buynuz qişa yalnız meyitdən alındığına görə xaricdən alınıb gətirilir. Hətta İranda, Türkiyədə ehtiyac oldu-olmadı, buynuz qişa meyitdən götürülür, xüsusi şəraitdə onlar üçün nəzərdə tutulmuş banklarda saxlanılır. Ehtiyacı olan iranlı vətəndaşlara pulsuz, başqa ölkələrə isə pulla verilir. Bundan başqa, ürək və ağciyər köçürülməsi bizdə gerçəkləşdirilmir, çünki ürək və ağciyər ancaq meyitdən götürülə bilər. Bu mənada meyitdən orqan, ya toxuma götürülməsi çox vacibdir. Bu, dünyada çox geniş yayılıb”.
Orqan transplantasiyasının bahalı əməliyyat olduğunu vurğulayan millət vəkili deyib ki, gələn ildən Azərbaycanda icbari tibbi sığorta işə düşəcək. Bu tip əməliyyatların bir qismini sığorta qarşılayacaq, bir qismini də insanlar özləri ödəməklə sağlıqlarına qovuşa biləcəklər.
Dünyada hazırda "orqan mafiyası” təhlükəsinin davam etdiyini dilə gətirən M. Quliyev deyib ki, meyitdən orqan götürülməsi üçün Komissiya nəzarətinin təşkili məhz belə "orqan mafiyası” əməllərinin qarşısını almağa da kömək edər: "Bəzən insan ağır travma alır, amma onun həyata qayıtmaq şansı var. Ancaq çox hallarda beyin ölümü adı ilə belə insanların da orqanını götürüb, satırlar”.
Qaraciyər və böyrək xəstələri daha şanslıdır
Mərkəzi Neftçilər Xəstəxanasının cərrahiyyə və orqan transplantasiyası şöbəsinin müdiri, tibb üzrə fəlsəfə doktoru, Dr. Mircəlal Kazımi Lent.az-a açıqlamasında deyib ki, Azərbaycanda orqan köçürülməsi 1971-72-ci illərdə akademik Mirməhəmməd Cavadzadə tərəfindən böyrək transplantasiyası ilə başlayıb və qeyri-müəyyən səbəblərdən bu proses dayanıb: "2000-ci illərin əvvəllərində professor Kamal Abdullayev iranlı mütəxəssislərin köməyi ilə böyrək transplantasiyası əməliyyatlarını icra edib. Lakin bunun da davamlı şəkildə icrası olmayıb. 2008-ci il dekabrın 12-də Azərbaycanda və eləcə də regionda ilk dəfə olaraq canlı donordan qaraciyər transplantasiyasını Mərkəzi Neftçilər Xəstəxanasında mən icra etmişəm. Bu tarixdən etibarən Azərbaycanda transplantologiyanın əsası qoyulub və xarici dövlətlərdə təhsil almış sırf azərbaycanlı həkimlərdən ibarət komanda toplanıb. Və mənim rəhbərliyim altında 2011-ci ildə böyrək transplantasiyası əməliyyatlarına da start verilib".
M.Kazıminin sözlərinə görə, bu günə qədər Mərkəzi Neftçilər Xəstəxanası tərəfindən 85 qaraciyər və 289 böyrək transplantasiyası əməliyyatı icra olunub.
Ölkədə yüzlərlə insanın orqan köçürülməsinə ehtiyacı olduğunu deyən M. Kazımi də hazırda Azərbaycanda yalnız canlı orqan donorlarından istifadəni orqan transplantasiyası işində problem hesab edir: "Təəssüflər olsun ki, biz yalnız canlı orqan donorlarından istifadə edə bilirik. Bu isə o deməkdir ki, qaraciyər və böyrək xəstələri şanslıdır. Digər orqan çatmazlığı olan xəstələr isə sözün əsil mənasında ölümə tərk edilmiş vəziyyətdədirlər. Problem hələ də beyin ölümü kriteriyalarının işləməməsi və meyit orqanlarından istifadənin mümkün olmamasıdır”.
Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən meyitdən orqan və toxumaların götürülməsi üsullarının hazırlanmasına toxunan M.Kazımi bildirib ki, ölmüş bədəndən götürülən orqan və toxumalar köçürülməsini maksimal dərəcədə tez bir zaman ərzində icra etmək lazımdır: "Meyitlərin orqanları dünyasını dəyişmiş adamın ürəyi dayandıqdan yarım saat, uzağı bir saat ərzində çıxardılmalıdır, əks halda istifadəsiz hala gəlir".
Həkim son olaraq bildirib ki, adətən ölmüş insanların hətta tibbi ekspertizası belə onun yaxın adamlarında ciddi etiraz yaradır: "Ölmüş insanlardan orqan götürülməsi üçün insanların maariflənməsi zəruridir. Əsas olan beyin ölümü kriteriyalarının, koordinatorlar sisteminin yaradılmasıdır. İnsanlar o halda bu savab, dəyərli addımı atarlar".
Qeyd edək ki, qonşu ölkə Türkiyədə hər il 3000-4000 orqan nəqli edilir və bu orqan nəqllərinin 70%-i canlıdan, 30%-i ölüdən həyata keçirilir.
ABŞ-da isə orqan bağışlanmasını artırmaq məqsədilə xüsusi vergi endirimləri tətbiq olunur.
Başqa bir insanın yaşamasına səbəbkar olmaq bəyənilən əməldir
Din xadimi Hacı Şahinin sözlərinə görə, insan öz orqanını kiməsə bəxş etsə, əslində ona ömür, həyat bağışlamış olur və bu, çox böyük savab əməl sayılır: "Quranda da qeyd olunub ki, hər kim bir insanı diriltsə, sanki bütün bəşəriyyəti dirildir. Yəni bu, din baxımından savab bir əməl hesab olunur. Müsəlman ölkələrində də belə bir praktika var. Dünyadan köçmüş insanın sağlığında öz razılığı, ya öləndən sonra ailəsinin razılığı olarsa, onun bədən üzvü kiməsə verilə bilər. Din buna normal yanaşır və savab əməl kimi dəyərləndirir”.
Hacı Şahin bildirib ki, ümumiyyətlə, hər hansı bir əməl cənazənin təhqirinə rəvac vermirsə, bu əməli etmək olar və cənazə ilə bağlı dinin hökmü bundan ibarətdir: ”Bu işdə də təhqirdən söhbət getmir. Çünki insanın özünün, ya da ailəsinin razılığı olur. Başqa bir insanın yaşamasına səbəbkar olmaq bəyənilən əməldir”.
Din xadiminin fikrincə, insanların bu işi qəbullanması üçün əvvəlcə maarifləndirmə işlərinin aparılması doğru olardı: "Əlbəttə, bu, məcburi olmayacaq. Amma insanlar arasında maarifləndirmə işi aparılarsa, dinimizin də mövqeyi izah olunarsa, bu işin savab olduğu çatdırılarsa, insanlar zaman keçdikcə razılaşarlar".
"Bağışladım...Təki kimsə yaşasın...”
Xatırladaq ki, Azərbaycanın millət vəkillərindən biri də ölümündən sonra özünün bədən orqanlarının transplantasiya olunmasına razılıq verib.
Orqanlarının bağışlanmasını vəsiyyət edən millət vəkili Qənirə Paşayeva Lent.az-a açıqlamasında deyib ki, insan bununla həyata yenidən dönə bilmədiyi zaman başqa birinin yaşama davam etməsinə kömək edə bilər: "Əslində bu məsələ bir sıra inkişaf etmiş ölkələrdə normal qəbul olunan hadisədir. Orqan bağışlanması bir insanın ölümündən sonra orqanlarının başqa bir insan üçün istifadə edilməsinə icazə verməkdir. Çox təəssüf ki, bu sahə hələ Azərbaycanda inkişaf etməyib. Hələ də vətəndaşlarımız orqan köçürülməsi üçün xarici ölkələrə üz tuturlar və təbii ki, sadəcə zənginlər bundan yararlana bilir. Bu məsələni hüquqi cəhətdən tənzimləyən mexanizmlərin hələ qəbul olunmaması, əhali arasında bu istiqamətdə maarifləndirmənin demək olar, yox dərəcəsində olması əslində bəlkə də hər gün həyatını hansısa orqanın köçürülməsi ilə xilas edə biləcəyimiz birini ölümə tərk etmək deməkdir. Ona görə də mən bu qərarımı hansısa hisslər altında deyil, düşünərək atdım və həyatımın ən doğru qərarlarından biri olduğuna da inanıram!”
Millət vəkilinin sözlərinə görə, məhz humanist insanların ölümlərindən sonra orqanlarının bağışlanması haqqında zamanında vermiş olduqları qərarlar (orqanlarını bağışlaması) hər il minlərlə insanı yenidən həyata döndürür: "Bu məsələnin dinimizlə də heç bir ziddiyyəti yoxdur. Orqan bağışlama ölkədə öz həllini tapmazsa, orqan köçürülməsi kimi önəmli bir sahə inkişaf edə bilməyəcək".
Son olaraq, millət vəkilinin vəsiyyətnaməsindən qısa bir xatırlatma vermək istəyirəm: "Beləliklə, əziz dost, bu gün "vəsiyyətnamə” yazdım və bəzi orqanlarımı bağışladım, həm də tam pulsuz, məndən bir hədiyyə olacaq köçürüləcək insanlara...
Əgər bir gün hər hansı bir qəza keçirərsəm və ölüm ayağında olarsam və ya hər hansı bir xəstəlik nəticəsində artıq beyin ölümü prosesini yaşasam heç bir tərəddüd etmədən başqa insanları yaşada bilmək adına orqanlarımı götürüb həyatla ölüm arasında olan və orqan nəqlinə ehtiyacı olan insanlara köçürə bilərlər. Bu, mənim dünya ilə vidalaşanda edə biləcəyim son faydalı iş olacaq… Son…
Ürəyimi, Qaraciyərimi, Ağciyərimi, Böyrəklərimi, Gözlərimi bağışladım.
Pankreas vəzisini, sümük iliyini, bir sözlə, bağışlana biləcək, köçürülə biləcək bütün orqanlarımı… Bilirsinizmi, sadəcə bir insan orqanlarını bağışlamaqla bir çox insana yaşamaq şansını verə bilər. O zaman bu faydalı əməldən niyə qorxmalıyıq ki…
Deyirəm, əgər kimsə yaşayacaqsa, bədənimin hər hansı bir hissəsini dərhal versinlər! Təki kimsə yaşasın. Təki kiminsə həyatını qurtarsın mənim canımın bir hissəsi…”
