HAŞİYƏ: Vüsalə Yaşar, infeksionist-hepatoloq. 1986-cı ildə Sumqayıt şəhərində anadan olub. 2004-2010-cu illərdə Azərbaycan Tibb Universitetində təhsil alıb. 2010-cu ildən Mingəçevir Mərkəzi Xəstəxanasında həkim-infeksionist kimi çalışıb. 2013-2014-cü illərdə İstanbul Cerrahpaşa Tibb fakültəsinin qastroenteroloji və hepatoloji bölməsində kurs keçib. Sumqayıtda bir neçə özəl klinikada fəaliyyət göstərib. 2016-cı ildən ''Unikal klinika''da infeksionist-hepatoloq kimi çalışır.

-Dövrümüzdə hansı qaraciyər xəstəlikləri daha geniş yayılıb?

-Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının verdiyi məlumata görə, son 20 ildə qaraciyər xəstəliklərinin sayı artıb. Bu gün dünyada 350 milyon virus hepatitli xəstə, 500 milyon virus daşıyıcısı var. Üstəlik bu rəqəmlər yalnız Hepatit B və Hepatit C-yə aiddir. Günümüzdə virus hepatitləri, qaraciyərin steatozu (piy distrofiyası), toksik hepatitlər, alkaqol hepatiti geniş yayılıb. Ölkəmizdə də hazırda virus hepatitləri B və C, qaraciyər steatozu digər qaraciyər patologiyalarına nisbətən çox yayılıb.

-Belə bir deyim var: "Qaraciyər xəstəlikləri insana ikinci şans vermir”. Bunu necə başa düşmək olar?

-Qaraciyər bədənimizdəki ən böyük vəzili orqan olub çəkisi 1.5-2 kq-dır. Bu orqanın hüceyrələri olan hepatositlər unikal kimyəvi laboratoriya sayıla bilər. Hər bir hüceyrədə bir dəqiqə ərzində təxminən bir milyon kimyəvi reaksiya baş verir. Qaraciyər orqanizmimizdə çoxsaylı funksiyalar yerinə yetirir: dezintoksikasiya, metabolik, sintez, müdafiə və sair. Qaraciyər yeganə orqandır ki, özünü bərpa edə bilir və onun hüceyrələrinin 1/4-nin fəaliyyət göstərməsi kifayətdir ki, işini görə bilsin. Qaraciyəri əvəz edən heç bir aparat yoxdur. Əgər sıradan çıxarsa, yeganə yol transplantasiyadır.

-Hansı daxili və xarici faktorlar qaraciyəri sıradan çıxarda bilər?

-Qaraciyər damarlarının selikli qişası və xüsusi hüceyrələr (kupfer hüceyrələri) zəhərli maddələri zərərsizləşdirməyə kömək olur. Lakin spirtli içkilər, bəzi dərman maddələri, ot bitkiləri, konservantlı qidalar, parazitlər, bakteriya və viruslar qaraciyəri zədələyib müxtəlif xəstəliklərə səbəb olur. Oturaq, passiv həyat tərzi də bu orqanın normal faliyyəti üçün maneələr yaradır. 

-Qaraciyər xəstəliklərinin əlamətlərini necə duyulur? İnsanlar hansı hallarda hepotoloqa müraciət etməlidirlər?

-Digər parenximatoz orqanlar kimi qaraciyərdə sinir uclari olmadığına görə xəstələr ağrı hiss etmirlər. Yalnız qaraciyər böyüyüb kapsulasını gərginləşdirən zaman sağ qabırğaltı nahiyədə ağırlıq, dartınma hissi yaranmağa başlayır. Bundan əlavə, qaraciyər xəstələri iştahsızlıq, gəyirmə, halsızlıq, tez yorulma, ürəkbulanma və hətta qusma kimi əlamətlər hiss edə bilərlər. Dəri və selikli qişalarda saralma, nəcisin ağarması, sidiyin tündləşməsi qaraciyər xəstəlikləri üçün tipikdir. Təəssüf ki, Azərbaycanda digər qabaqcıl ölkələrdən fərqli olaraq həkimə müraciət gecikir. Ya təsadüfi hallarda virus olduğu üzə çıxır, ya da son mərhələdə gəlirlər. Əslində, xəstəliyi daha erkən vaxtında biləndə, qaraciyərə daha çox zərər vermədiyi bir vaxtda onu müalicə etmək asandır, nəinki sonrakı xəstəlik inkişaf edəndən sonra. Bu, həm də fərdidir, adamlar gərək sağlıqlarının qeydinə qalıb müayinədən keçsinlər.

-Hepatit B və C xəstəliklərinin dəqiq diaqnozu üçün xəstə hansı müayinələrdən - aparatlardan keçməlidir?

-Ümumiyyətlə hər kəs heç olmasa ayda bir dəfə hepatit B və C ekspress metodu ilə müayinə olunmalıdır. Çünki bu xəstəliklər uzun müddət heç bir klinik əlamət verməyə bilir. Qaraciyərin USM müayinəsi, virus hepatitlərinin qanda müayinəsi, qanın biokimyəvi müayinəsi ilkin mərhələ üçün kifayət edər.

-Hepatit C hansı yollarla yoluxa bilər?
- Hepatit C parenteral yolla - yəni qanla yoluxur. Burda risk faktorları tibbi manipulyasiyalar, üzqırxma, manikür, pedikür və sair kimi gözəllik salonu prosedurları, tatuaj, pirsinq, anadan doğuş zamanı körpəyə yoluxma aiddir. Onu da qeyd edək ki, hamiləlik zamanı ana və döl qanı qarışmadığından hamiləlik dövründə yoluxma mümkün deyil. Yoluxma yalnız doğuş prosesində baş verə bilər. Ana südündə də virus olmasına baxmayaraq yoluxucu sayılmır.

-Qaraciyər piylənməsi zamanı pasientlər daha tez necə arıqlamalıdırlar? Yəni yalnız dieta buna kömək edə bilərmi, yoxsa başqa digər üsullara da müraciət etməlidirlər?

-Qaraciyər steatozu - yəni piylənmənin səbəbləri arasında qidalanma pozğunluqları, hərəkətsizliklə yanaşı, spirtli içki qəbulu da önəmli rol oynayır. Belə xəstələr biokimyəvi müayinədə bir problem aşkarlanmazsa, yalnız idman və pəhrizə riayət etmələri kifayət edər. Bu məqsədlə gündə ən azı 15-20 dəqiqə sürətli yerimə, ən azı 1.5-2 litr su içmək, yağlı, qızarmış, konserva, paket qidalardan uzaqlaşmaq lazımdır. Lakin biokimyəvi müayinədə kənara çıxmalar aşkarlanarsa, müvafiq preparatlar təyin edilməlidir.

-Hər iki valideyn Hepatit B daşıyıcısıdırsa, yeni doğulacaq körpə hansı fəsadlar ola bilər?

-Hepatit B inaktiv daşıyıcıları müalicə almadan yalnız 3-6 aydan bir müvafiq müayinələrdən keçərək nəzarətdə saxlanılırlar. Daşıyıcı olmalarına baxmayaraq digər insanları yoluxdurduqlarına görə potensial təhlükə də hesab olunurlar. Ona görə də Hepatit B xəstələrinin ailə üzvləri birmənalı şəkildə Hepatit B əleyhinə peyvənd almalıdırlar. Hepatit B daşıyıcısı qadın hamiləlik boyunca nəzarətdə saxlanılır. Körpə dünyaya gəldikdə isə 24 saat ərzində Hepatit B əleyhinə peyvənd və 12 saatdan gec olmayaraq immunoqlobin vurulur. Bu əksər hallarda uşağı Hepatit B-dən qoruyur.

-Qaraciyər xəstəliklərinin profilaktikası üçün neçə müddətdən bir və hansı analizlər sayəsində onların qarşısını almaq olar?

--Məsləhətdir ki, hepatit riski daşıyan insanlar yeni tibb personalı, hepatitli xəstələrin ailə üzvləri, homoseksualistlər, narkomanlar, pozğun həyat yaşayan qadinlar mütəmadi olaraq virus hepatitləri analizlərinə cəlb olunsunlar. Digər insanlar isə ildə bir dəfə bu analizlərdən keçə bilərlər.

-Klinikanızda hepotoloji xəstəliklərə dair hansı müasir aparat və müayinə üsulları mövcuddur?