Rublika: "Unutamağa haqqımız yox!”

1-ci yazı

Torpaqlarımızın Ermənistan tərəfdən işğalı19-cu əsrin əvvəllərindən başlanmışdı. Ümummilli lider Heydər Əliyevin imzaladığı "Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında” 26 mart 1998-ci il tarixli fərmanda deyildiyi kimi, 1813-cü və 1828-ci illərdə imzalanan "Gülüstan” və "Türkmənçay” müqavilələri Azərbaycan xalqının parçalanmasının, tarixi torpaqlarımızın bölünməsinin əsasını qoydu.Azərbaycan xalqının bu milli faciəsinin davamı kimi onun torpaqlarının zəbti başlandı. Qısa bir müddətdə bu siyasət gerçəkləşdirilərək ermənilərin kütləvi surətdə Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi həyata keçirildi. Soyqırımı Azərbaycan torpaqlarının işğalının ayrılmaz bir hissəsinə çevrildi.

Başqa xalqların torpaqları hesabına "Böyük Ermənistan” xülyası ilə, insanlığa sığmayan hər cür yaramazlıqlara əl atan uzdəniraq "qonşu”lar hər zaman fürsətdən istifadə edib, tarixi saxtalaşdırmağa çalışdı. Etnik təmizləmə, təcavüz, soyqırım, terrorizm, işğalçılıq, şər-bohtan... – tarixən erməni millətçilərinin spesifik xüsusiyyətləri oldu.

Vətənimizin yerüstü və yeralı sərvətlərinə, bol bərəkətinə, zəngin torpaqlarına əl uzatmaq istəyən ermənilər öz havadarlarına gü­və­nə­rək, zamanla əl-qol açdı, Dağlıq Qarabağ məsələsini intensiv surətdə genişləndirməyə və dərinləşdirməyə çalışdı:

1.1988-ci ildə "ermənilər Topxana meşəsini qırır!” xəbərinin əks-sədası bütün Azərbaycanı silkələdi. Bu vaxt xalqı ayağa qaldıran ermənilərin Qarabağ meşələrində törətdiyi ağac qətliamı oldu.

2.1988-ci ildə fevralın 27-dən 28-nə keçən gecə, tarixə "Sumqayıt hadisələri” kimi düşən, Sumqayıt təxribatını təşkil edən düşmən bu dəfə də SSRİ rəhbərliyi tərəfindən dəstəkləndi və daha da azğınlaşdı.

3.1988-ci ilin fevral hadisələrindən sonra Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin separatçı-terrorçu qruplaşmaları və Ermənistan Silahlı Qüvvələri Dağlıq Qarabağın ələ keçirilməsi uğrunda hərbi əməliyyatlara başladı.

3.1988-ci ilin 27-29 noyabrında Ermənistan SSR-in Guqark, Spitak və Stepanavan şəhərlərində azərbaycanlılara qarşı törədilən cinayət əməlləri nəticəsində 33 nəfər öldürüldü. Dekabr ayında Ermənistan SSR-də 220 mindən çox azərbaycanlı öz doğma ocağından, ev-eşiyindən zorla çıxarıldı.

4.1989-cu ilin 29 iyul tarixində Azərbaycandan Ermənistana gedən dəmiryol xətti Ermənistan ərazisində qatarlara edilən hücumlar nəticəsində bağlandı. Azərbaycanın Naxçıvan MR-in Ermənistan tərəfindən təcrid edilməsi başlandı. 1 Dekabr tarixində isə Ermənistan SSR Ali Soveti Dağlıq Qarabağın Ermənistan SSR-yə birləşdirilməsi barədə qərar qəbul etdi. Bununla da, Ermənistan beynəlxalq hüququn əsas norma və prinsiplərini pozaraq, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qarşı iddialarını rəsmən elan etdi.

Azərbaycan xalqı həm dövlət müstəqilliyi, həm də torpaqların azadlığı uğrunda eyni vaxtda savaşa qalxdı."ASALA”, "Daşnaksütyun” və digər terror təşkilatlarının dağıdıcı fəaliyyətlərinə, ermənilərin tarixən, həmçinin 1905-1907, 1918-1920-ci illərdə və 1988-ci ildən sonra azərbaycanlılara qarşı həyata keçirdikləri soyqırımı və terror cinayətlərinə qarşı artıq susmaq mümkün deyildi!

I Qarabağ savaşı

Torpaq iddiasında olan azğın düşmən ilk öncə Dağlıq Qarabağ azərbaycanlılarının yaşayış məskənlərinin işğalına başladı. 1992-ci il yanvarın 15-dən Kərkicahan, Malıbəyli, Quşçular kəndləri işğal olundu, dinc və silahsız əhaliyə divan tutuldu, Xocalı və Şuşanın mühasirə məngənəsi daraldı. Tələm-tələsik formalaşdırılmış Azərbaycan könüllülərinin "Daşaltı əməliyyatı” uğursuz oldu. Erməni və Sovet hərbi birləşmələri fevralın ortalarında Qaradağlı kəndini ələ keçirdilər. 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə müasir tarixin ən faciəli hadisəsi – XOCALI soyqırımı baş verdi. Bu, II Dünya müharibəsində faşizmin törətdiyi dəhşətli qırğınlardan sonra, müasir dövrdə düşmənin insanlığa qarşı törətdiyi ən kütləvi və ən faciəvi soyqırımı idi...

1992-ci ilin mayında erməni və rus hərbi birləşmələri Şuşanı ələ keçirdilər. Bununla da, faktiki olaraq ermənilər bütün Dağlıq Qarabağın ərazisini işğal etdilər. Növbəti addım Dağlıq Qarabağı Ermənistanla birləşdirən Laçın rayonunun işğalı oldu. 1993-cü ilin aprelində Kəlbəcər rayonunu itirdik. 1993-cü ilin iyul-oktyabr ayları arasında Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl, Qubadlı və Zəngilan rayonları işğal olundu.

Ermənilər işğal etdikləri torpaqları "viran qoymaq”taktikasına əl atdılar. Bu müharibədə 20 min azərbaycanlı şəhid oldu, 100 min nəfər yaralandı, 50 min nəfər əlil oldu, qaçqın və köçkünlərin sayı milyonu keçdi. Rəsmi məlumata görə, erməni işğalçıları tərəfindən 4.852 nəfər azərbaycanlı, o cümlədən 323 qadın, 54 uşaq və 410 yaşlı əsir və girov götürüldü.

ƏKS HƏMLƏ. ATƏŞKƏS

Azərbaycana qarşı ədalətsiz müharibə aparıldığını, onun ərazi bütövlüyünün pozulduğunu və torpaqlarının ermənilər tərəfindən işğal olunduğunu Birləşmiş Millətlər təşkilatı (BMT) təsdiq etdi. BMT Təhlükəsizlik Şurası erməni silahlı qüvvələrinin işğal olunmuş Azərbaycan ərazilərini tərk etməsi haqqında 4 qətnamə (822, 853, 874, 884 saylı) qəbul etdi. Lakin erməni işğalçıları bu qətnamələri yerinə yetirmədilər.

Ermənistan işğalçılarına qarşı mübarizədə Azərbaycanın hərbi-iqtisadi və insan qüvvələrinin səfərbər edilməsinə böyük ehtiyac var idi. Bu məqsədlə Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev noyabrın 2-də televiziya və radio ilə xalqa müraciət etdi, ciddi hərbi-təşkilati tədbirlər həyata keçirildi. Bunun nəticəsində Azərbaycan xalqının işğalçılara qarşı ədalətli mübarizəsində dönüş yaratmaq mümkün oldu. Noyabrın ortalarında Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin Beyləqan istiqamətində hücumu dayandırıldı. Azərbaycan Ordusunun müvəffəqiyyətli əməliyyatları nəticəsində 1994-cü il yanvarın 5-də Füzuli rayonunda strateji əhəmiyyətli Horadiz qəsəbəsi və 22 kənd düşməndən təmizləndi. Bunun ardınca Cəbrayıl rayonu ərazisinin bir hissəsi, Kəlbəcər rayonunda 12 yaşayış məntəqəsi düşməndən azad olundu. Çiçəkli dağı və digər strateji yüksəkliklər ələ keçirildi, Kəlbəcər Laçın yolunun tunelə qədərki hissəsi nəzarət altına alındı.

Azərbaycanın müharibədə dönüş yaratmaq, işğal olunmuş Vətən torpaqlarını azad etmək sahəsində əldə etdiyi uğurlar nəinki Ermənistanı, həmçinin onu müdafiə edən qüvvələri də ciddi təşvişə saldı. Azərbaycan Respublikası belə bir şəraitdə - 1994-cü il mayın 8-də "Bişkek” protokolunu imzaladı. Azərbaycanın düşmən üzərində hərbi uğurları sayəsində mayın 12-də cəbhədə ATƏŞKƏSə nail olundu.

1992-ci ildə yaranmış ATƏT-in Minsk qrupu və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) münaqişənin həllini ATƏT-in himayəsinə versə də, ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədrlərinin vaxtaşırı dəyişməsinə baxmayaraq, Er­mə­nistan-Azərbaycan münaqişəsinin ədalətli həlli təmin edilməmiş qaldı.

BMT Təhlükəsizlik Şurası 1993-cü ildən 2020-ci ilin 27 sentyabr tarixinəcən (Vətən müharibəsinəcən) özünün Qətnamələrinin icrasına səh­lən­kar ya­naşdı. Bütün hərbi əməliyyatların təxirə salınmadan dayandırılması və münaqişədə iştirak edən iş­ğalçı qüvvələrin Azər­baycan Respublikasının işğal olunmuş və digər rayonlarından dərhal, tamamilə və qeyd-şərt­siz çıxarılması tələbi yalnız kağız üzərində qaldı.

Ölkə rəhbəri cənab İlham Əliyev dönə-dönə qeyd edirdi: "Dağlıq Qarabağ tarixi Azərbaycan torpağıdır. Azərbaycan torpaqlarında ikinci erməni döv­lə­tinin ya­ran­masına biz heç vaxt icazə verməyəcəyik!”.

Ermənilərin məkrli siyasətlərinin nəticəsi idi ki, artıq Azərbaycan torpaqlarının 20 faizi bədnam qon­şu­lar tərəfindən işğal olunmuş, res­pub­li­ka­mı­za təxminən 50 milyard ABŞ dollarından artıq məbləğdə ziyan dəymişdi. Kəlbəcərdə olan qızıl yataqlarında qanunsuz emal, işğal olun­muş ərazilərdə kütləvi yanğınlar nəzərə alınmaqla, Azərbaycana dəymiş ziyan hesaba gəl­məz idi.

Ali Baş Komandan cənab İlham Əliyev öz çıxışlarında Azərbaycan xalqının güclü iradəsi və Silahlı Qüvvələrin əs­­gər və zabitlərinin inam və əzmkarlığı sayəsində işğal olunmuş ərazilərin, silah gücünə də olsa, azad edələcəyini dəflərlə vurğulayır.

APREL DÖYÜŞLƏRİ

2016-cı il aprelin 1-dən 2-nə keçən gecə Ermənistan Silahlı Qüvvələri elan olunmuş Atəşkəsi pozaraq, növ­bəti təx­­ribata əl atdı. Bütün cəbhə boyunca Azərbaycan mövqeləri və yaşayış məntəqələri düşmən tərəfindən intensiv artil­le­ri­ya atəşinə məruz qaldı. Hücumun qarşısının alınması və mülki əhalinin təhlükəsizliyinin təmin edil­məsi məqsədilə, ordumuzun bölmələri əks-həmlə ilə Ağdərə-Tərtər-Ağdam və Xocavənd-Füzuli isti­qa­mət­lə­rin­də cavab tədbirləri gö­rdü.

Aprelin 5-i saat 12-00-dək davam edən dördgünlük mübarizədə Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Ermənistan Ordusunu ağır məğlubiyyətə uğratdı. Döyüşlər Azərbaycan Ordusunun qələbəsi ilə nə­ti­cə­ləndi.

1994-cü ilin yanvar ayında, ümummilli lider Heydər Əliyevin bilavasitə rəhbərliyi ilə, Horadiz əməliyyatı zamanı 22 yaşayış məntəqəsi düşməndən azad ediləndən və Atəşkəs imzalanandan sonrakı 22 il ərzində Aprel döyüşləri ordumuzun ilk böyük qələbəsi oldu.

Aprel döyüşlərində qəhrəmanlıq nümayiş etdirən igid əsgər və zabitlərimizin sayəsində Füzuli, Cəbrayıl və Ağdərə rayonlarının işğal altındakı ərazilərinin 2000 hektardan çox hissəsi, Tərtər rayonunun Talış kəndi ətrafındakı yüksəkliklər, Seysulan və Qazaxlar kəndləri, Cəbrayıl rayonunun Lələtəpə yüksəkliyi, Cocuq Mər­canlı kəndi, Goranboy rayonunun Gülüstan kəndi və Tərtər rayonunun Suqovuşan (Madaqiz) kəndi isti­qa­mə­tindəki yollar düşməndən azad edildi.

Aprel döyüşlərində Ermənistan Silahlı Qüvvələri böyük itkilərə məruz qaldı. Həmin vaxt erməni ordusunun əsgərlərinin qorxudan silahlarını qoyaraq qaçması bu ölkənin silahlı qüvvələri adına utancverici hadisə idi.

Aprel döyüşləri bütün dünyaya Azərbaycan Ordusunun gücünü, qələbə əzmini, ədalətin bərpa olunacağını göstərdi! Tarixə "Dördgünlük müharibə”, "Aprel döyüşləri” adı ilə düşən Aprel hadisələri hər bir Azərbaycan vətəndaşının hərbi vətənpərvərlik ruhunu daha da yüksəltdi. Qazanılan qələbə xalqımızın orduya olan inamını daha da artırdı.

Döyüşlər zamanı Azərbaycanın mərd və cəsarətli 92 zabit və əsgəri qəhrəmanlıq göstərərək şəhid oldu, 44 nəfər yaralandı. Qanları və canları bahasına Şəhadətə ucalan Şəhidlərimizin adları "Aprel döyüşləri”nin şanlı səhifələrinə həkk olundu.

Aprel döyüşləri zamanı Vətən torpağına göz dükən yağının cavabı verilərkən, fədakarlıq göstərərək qəhrəmancasına həlak olan ŞƏHİDLƏR arasında Sumqayıtda doğulanlar, yaşayanlar da oldu: polkovnik-leytenant Raquf İbrahim oğlu Orucov, kiçik gizir Seymur Qulamşah oğlu Baxışov, əsgər Murad Vaqif oğlu Məmmədov, əsgər Əbdülməcid Nadirşah oğlu Axundov, əsgər Şulan Bayram oğlu Bayramov.

TOVUZ HADİSƏLƏRİ

İşğalçılıq siyasəti aparan düşmən 2020-ci ilin iyul ayınadək dəfələrlə Tovuz, Qazax, Naxçıvan kimi dövlət sərhədi bölgələrində kiçik miq­yaslı möv­qe döyüşləri aparmaqla, postlara hücum etməklə cəbhədə - sərhəddə gərginlik yaratmağa çalışdı. Təbii ki, hər zaman da əks həmlə ilə ağır zərbələr aldı.

2020-ci il iyulun 12-də günota saatlarından başlayaraq Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Tovuz ra­yo­nu əra­zisində Dövlət Sərhəd Xidmətinin mövqeləri artilleriya qurğularından atəşə tutdu. Azərbaycan Silahlı Qüv­və­lə­nin bölmələri tərəfindən hücum cəhdlərinin qarşısı alınaraq, düşmən susduruldu. 7 gün davam edən gər­gin döyüşlərdə hər iki tərəfdən itki olsa da, Azərbaycan Ordusunun mətin iradəli, cəsur əsgər və zabitlərinin şü­caəti sayəsində düşmən la­yiqli cavabını alaraq geri otuzduruldu.

2016-cı ilin Aprel döyüşlərindən sonra baş verən Tovuz döyüşləri Ermənistanın röyalarına və miflərə son qoydu. Bu ha­di­sə­lər göstərdi ki, Azərbaycanın təchizat, silah və hərbi hazırlıq baxımdan mükəmməl bir ordusu var.

Savaş itkisiz ötüşmür. Çox təəssüf ki, Tovuz hadisələri zamanı igid əsgər və zabitlərimiz, ilk dəfə ordu generalı şəhid oldu. General Polad Həşimovun və digər qəhrəmanların şəhadəti xalqın öz ordusuna sev­gisini ortaya qoy­du.

Azərbaycanda xalqın döyüş əməliyyatlarına dəstəyi, şəhid dəfnlərinə toplanan minlərlə insandan ibarət izdihamın və nəhayət, Bakının mərkəzində bir neçə saat ərzində heç bir açıq çağırış olmadan toplanan on min­lərl­ə insanın Er­mə­nistana ilk və son mesajı oldu: "Əgər müharibə olarsa, ozaman Ermənistan 30 il əvvəlkindən çox-çox fərqli bir gücün və nifrətin qarşısında əzilib məhv olacaq!”.

DÜŞMƏNİ SUSDURMAĞIN ZAMANI ÇATDI!

MÜHARİBƏ, sadəcə, orduların qarşı-qarşıya gəlib savaşdığı hadisə deyil, tarixin mənasız və rəzil oyunlarından biridir! Müharibə ölüm-itim olmaqla bərabər, həm də faciələrlə doludur. Faciə isə tək bir nəfərin deyil, bütöv bir millətin, xalqın başına gələn müsibətdir. Müharibə təkcə insanların deyil, eyni zamanda vaxtın da düş­mə­ni­dir.

Allah qarşısında ən böyük günahkarlar məqsədli və planlı şəkildə çirkin oyunlarıyla həqiqəti, haqq-ədaləti boğ­mağa ça­­lışanlardılar. Öz məkrli niyyətlərini həyata keçirmək üçün mühibələr aparanlar tarix boyu layiqli cavab­larını alıblar. Necə deyərlər, "Qana qan, cana can!”.

Azğınlaşmış torpaq hərislərinin təxribatlarının sayı artmaqda idi. Artıq Azərbaycan xal­qının da səbri tükənmişdi... Tovuz hadisəsindən sonra hər bir azərbaycanlının ürəyindən bir istək keçdi: əks-hücuma keçə­rək düşməni ağır məğlubiyyətə uğradıb torpaqlarımızdan qovmaq! Artıq formalaşmış Azər­baycan Ordusunun tarix qarşısında nəyə qadir olduğunu sübut etməsi məqamı yetiş­miş­di.

Beləliklə, I Qarabağ savaşını alovlandıran qığılcım Şuşa ətrafındakı Topxana meşəsiydisə, 44 günlük Vətən mühari­bə­sinin qığılcımı da Milli Qəhrəman general-mayor Polad Həşimovun şəhadəti oldu. Hər gəncin dilində onun adı, hər igidin ürəyində onun qisası vardı.

Bütün faktorlar, yəni ordunun tam hazırlığı, xalqın mütəşəkkil Qarabağ səfərbərliyi, könüllülərin fəallığı, xari­ci si­ya­sətdəki vəziyyət, diasporun, eləcə də dost, qardaş ölkələrin mənəvi dəstəyi göstərdi ki, Azərbaycan BÖ­YÜK MÜHARİBƏyə hərtərəfli şəkildə hazırdı.

2020-ci il sentyabrın 27-də səhər saat 06-00 radələrində Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin bölmələri tə­rə­fin­dən geniş­miqyaslı təxribat törədildi və cəbhəboyu zonada yerləşən Azərbaycan Ordusunun mövqeləri, yaşayış məntəqələri iri­çaplı silahlar, minaatanlar və müxtəlif çaplı artilleriya qurğularından intensiv atəşə tutuldu. Nə­ti­cə­də ölənlər və ya­­ralananlar oldu.

Azərbaycan Respublikasının prezidenti İlham Əliyevə cəbhədəki vəziyyət barədə məlumat ve­ri­lən­dən sonra, günorta saatlarında Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin döyüş fəaliyyətinin qarşısını almaq məqsədilə, Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin Komandanlığı tərəfindən cəbhəboyu zonada hücüm əməliy­yat­la­rının başlanması barədə QƏRAR ve­ril­di.

Qarşıdurmalar nəticəsində Ermənistanda hərbi vəziyyət və ümumi səfərbərlik, Azərbaycanda isə hərbi vəziy­yət və komendant saatı, 28 sentyabrda qismən səfərbərlik elan edildi. Qarşıdurmalar qısa müddətdə sü­rət­lə alovlanaraqII Qarabağ müharibəsinəçevrildi.

SUMQAYIT İGİDLƏRİ

Azərbaycanın apardığı Haqq savaşında bir çox gənclərmiz ölkəmizin azadlığı və bütövlüyü uğrunda əlindən gələni etməyə çalışdılar; ham ön, həm arxa cəbhədə.

II Qarabağ müharibəsində Azərbaycanın Silahlı Qüvvələrinin əsgər və zabitləri ilə yanaşı, bütün böl­gə­lərdən olan könüllülər də iştirak etdilər. TARİXİ ZƏFƏRƏ imza atmaq üçün ayağa qalxanlar arasında Sumqayıtda do­ğulub boya-ba­şa çatan, böyük arzularla şəhərə pənah gətirən, taleyini bu şəhərlə bağlayan SUMQAYITLI­LAR da oldu...

Sumqayıt İGİDLƏRİ heç nə­dən, heç kəsdən çəkinmədən, qorxmadan, mərdcəsinə Vətən torpaqlarının azadlıq mübarizəsinə qalx­dı­lar. Vətən fədailəri olan gənclərimiz, əsgər və zabitlərimiz könül­lü olaraq döyüş bölgələrinə yollandılar. Həqiqi hərbi xidmətə başlayan 18-20 yaşlı gənc əsgərlər ön cəbhəyə, döyüşə can atdılar. Qəlblərindəki tükənməz ar­zu­ların üstündən tərəddüd etmədən xətt çəkən könüllülər Sumqayıt Hərbi Komissarlığının qarşısında növbəyə durdular. Hər an ölümlə üz-üzə gələcəklərini dərk edərək, dö­yüş meydanında odun-alovun içərisinə özlərini atmaqdan şərəf duydular...

Evin tək övladları olan oğullar, ata-anaya yeganə arxa-dayaq olduqlarını bildikləri halda, valideynlərin son ümidini qıraraq Vətəni qorumağa qalxdılar. Xəstə anasını ölümcül halda yataqda qoyub, "ana, incimə, Vətən məni çağırır” deyib, düşməndən intiqam almağa yollanan oğulları var bu Vətənin! Körpə balalarının atasız qalması ilə razılaşan, "mən mütləq orada olmalıyam” deyib, fidanlarını yoldaşına tapşırıb konüllü döyüş bölgəsinə gedən istefada oilan Vətən qeyrətli hərbçiləri var Qüdrətli Azərbaycanın! Döyüş zamanı ağır yaralanmasına baxmayaraq, bir yol tapıb xəstəxanadan qaçaraq döyüş meydanına atılan cəngavər oğulları var məğrur Vətənin! Qürbət ölkələrdə olmalarına baxmayaraq, köksləri Vətən eşqilə çırpınan, təcili Vətənə dönüb könüllü mübarizyə yollanan mərd igidləri var Odlar Yurdunun!

Budur əsl Vətən eşqi! Budur əsl Vətənpərvərlik! Budur əsl Vətən fadəiləri!

İGİDLƏRİMİZ ölümün gözünə dik baxdılar! Onlar torpağımızı, namusumuzu, qeyrətimizi, qorumaq üçün, Vətən uğrunda can­la­rın­dan, qanlarından keçməyə, ŞƏHİD olmağa hazır oldular.

Məgər Vətən uğrunda şəhid olmaq qədər başqa bir şərəf­li yol var­mı? Xeyr! Məhz bu şərəfli yolun yolçuları oldular igidlərimiz! Şir tək düşmən üzərinə şığıyan nər oğullar Və­tənə bağ­lı­lıq­la­rını sübut etdilər. VƏTƏN hər birimizin döyünən ürəyidir!!!

(Ardı var)

Aygün Hacıyeva,

AJB, AYB və AAB-nin üzvü.