Litvanın “slaptai.lt” internet-portalında tanınmış jurnalist Gintaras Visotskasın “Sumqayıt detektivi” sərlövhəli məqaləsi yerləşdirilib. Gintaras Visotskas 1988-ci ilin fevralında Sumqayıtda baş vermiş hadisələrə dair jurnalist araşdırması aparıb

O yazır: “Sumqayıt litvalı üçün qeyri-adi, qəribə, hətta vahimə yaradan sözdür. Etiraf edək ki, 1988-ci ildə Azərbaycan şəhərində törədilmiş erməni talanları barədə söhbətləri eşitmişik. Lakin Sumqayıtda azərbaycanlılar erməniləri hansı məqsədlə təqib edirdilər? Dəqiq cavab ala bilməcəyik. Bilmirik. Heç vaxt bu barədə düşünməmişik”. G.Visotskas qeyd edir ki, burada qəribə heç nə yoxdur. Litvanı Ermənistana sərfəli olan məlumatlarla az qala 20 il yemləmişlər. Ötən illərin hadisələrinin gedişatına Azərbaycanın nöqteyi-nəzəri üzərindən on ildən çox müddət ərzində qəsdən, şüurlu və məqsədyönlü şəkildə sükutla keçilmişdir. O yazır: “Litva Azərbaycanın telekanallarımızın, kitabxanalarımızın, konfrans salonlarımızın, universitetlərimizin qapısını nəzakətlə, öz həqiqətini heç kəsə zorla qəbul etdirmədən döyən, qəzet səhifələrində görünən versiyasını yalnız indi öyrənir”.
Hadisələrin xronikasının təsvir olunduğu məqalədə deyilir ki, hələ XX əsrin əvvəllərində Yerevan Azərbaycan şəhəri olmuşdur. Müəllif yazır: “Amma hazırda burada Azərbaycan dilində danışan bir adama da rast gəlməzsən. Halbuki Bakıda təxminən 30 min erməni yaşayır”. G.Visotskas sual verir: “Məgər bu fakt ermənilərin tolerant olduqlarını göstərir?”.
Gintaras Visotskasın jurnalist araşdırması daha əvvəl “slaptai.lt” portalında dərc olunmuş, mürəkkəb Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərindən söz açan iki kitab - Namiq Əliyevin “Beynəlxalq hüquq və Dağlıq Qarabağ münaqişəsi” monoqrafiyası və Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası tərəfindən hazırlanmış “Erməni terror təşkilatlarının bəşəriyyətə qarşı cinayətləri” ensiklopediyası barədə materiallara söykənmişdir. Eyruz Məmmədovun və Ramazan Məmmədovun “Sumqayıt: 1988” tarixi əsəri də “slaptai.lt” portalının diqqət mərkəzində olub.
G.Visostkasa görə, Eyruz Məmmədovun və Ramazan Məmmədovun “Sumqayıt:1988” tarixi kitabı tarix, siyasət və gizli xidmət orqanlarının intriqaları ilə maraqlanan hər kəs üçün maraqlı jurnalist araşdırması nümunəsidir. Jurnalist yazır: “Tarixi monoqrafiyanın müəllifləri Sovet İttifaqını bürüyən iğtişaşlar dalğasını geniş şərh etmiş, həm də Sumqayıt faciəsi ilə Alma-Ata, Oş, Tbilisi, Vilnüsdə qanlı hadisələr arasında paralel aparıblar”.
Müəllif kitabdan bu qırğının Dağlıq Qarabağın nəyin bahasına olursa-olsun Azərbaycandan qopardılması məqsədi ilə erməni terrorçu təşkilatları tərəfindən qəsdən törədildiyini sübuta yetirən faktlar gətirir. G.Visotskas bu sözləri sitat gətirir: “Dənizdən-dənizə böyük Ermənistan” ideoloqları necə olursa-olsun bəhanə tapmalı idilər. Bu bəhanə onların guya “dinc ermənilərin zalım azərbaycanlıların yanında təhlükəsiz şəraitdə yaşaması mümkün deyildir” barədə iddialarına bəraət qazandırmalıydı.
Jurnalist Sumqayıt faciəsinin rəsmi statikasını və E.Məmmədov və R.Məmmədovun kitabında gətirilən şahid ifadələrini müqayisə edir. Bu ifadələr belə bir fikir formalaşdırır ki, Sumqayıt talanları Sov.İKP Mərkəzi Komitəsinin o vaxtkı ermənipərəst rəhbərliyinin razılığı ilə erməni terror təşkilatları tərəfindən qəsdən təşkil edilib..
G.Visotskas məqalədə E.Məmmədov və R.Məmmədovun kitabından Sumqayıtda yaşayan ermənilərin hazırlanmaqda olan talanlardan xəbərdar olması barədə çoxsaylı faktlar gətirir. G.Visotskas yazır: “Sumqayıt ermənilərinin hər ay daşnak təşkilatlarına pul köçürmələrinə, onlara tez-tez Ermənistandan qəribə qohumların – qara rəngli dəri plaş, - yeri gəlmişkən, belə plaşlara terrorçu təşkilatların üzvləri üstünlük verirlər, - geyinmiş möhkəm cüssəli gənc kişilərin baş çəkmələrinə diqqət yetirmək fikri qonşularına qarşı heç vaxt bəd niyyətləri olmayan sadəlövh, mehriban azərbaycanlıların ağlına belə gəlməzdi. Daha bir detal da diqqəti cəlb edir. 1988-ci il fevralın 27-29 Sumqayıtda məhz Dağlıq Qarabağın Azərbaycandan qopardılması məqsədi güdən təşkilatlara pul köçürməyən ermənilər zərər çəkiblər”.
Məqalədə deyilir ki, Sumqayıt talanları kimə isə çox lazım idi. Ermənistanın rəsmi mövqeyi təxminən belədir. Azərbaycanlılar erməniləri qorxutmağa çalışırdılar ki, onlar Dağlıq Qarabağ torpaqlarına ərazi iddialarından əl çəksinlər. Azərbaycan isə tamamilə fərqli versiya təqdim edir. “Sumqayıt: 1988” kitabının müəlliflərinin fikrincə, başqalarından mümkün qədər çox torpaq qoparmaq planları quran erməni terrorçuları azərbaycanlıların mənfi obrazını yaratmağa çalışırdılar ki, guya “belə vəhşilərlə dostluq şəraitində yaşamaq olmaz”. Erməni tərəfinə Azərbaycana qarşı açıq müharibəyə başlamağa, heç olmazsa, mənəvi haqq verən bəhanə lazım idi.
Litva jurnalisti sonda yazır ki, “Sumqayıt” sözü qorxunc assosiasiyalar doğurmamalıdır. Axı, Sumqayıt gözəl əfsanələri ilə məşhurdur.
G.Vitsoskas əmindir ki, “Sumqayıt: 1988” kitabı, eləcə də N.Əliyevin “Beynəlxalq hüquq və Dağlıq Qarabağ münaqişəsi” kitabı Litva dilinə tərcümə olunmalıdır. O demişdir: “Litva sürətlə inkişaf etməkdə olan, beynəlxalq aləmdə getdikcə böyük təsir gücü əldə edən Azərbaycan gerçəkliklərini yaxından öyrənməlidir”.

Nigar Cəfərli
AzərTAc-ın xüsusi müxbiri
Vilnüs