Son vaxtlar Qarabağ məsələsi ətrafında ciddi diqqətçəkən hadisələr baş verməkdədir.

Qısa fasilədən sonra ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrlərinin regiona  səfəri və bu səfərlərin əvvəlkilərdən fərqli olmasını xüsusilə qeyd etmək lazımdır.

Mayın 31-də həmsərdlər - İqor Popov (Rusiya), Ceyms Uorlik (ABŞ), Jak For (Fransa) və Jak Foru yaxın günlərdə həmsərdlikdə əvəzləyəcək Pyer Andryu Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin qəbulunda oldular. 

Düzdür, görüşlə bağlı verilən rəsmi açıqlama həmişəki kimi qısa və lokonik oldu: “Prezident və həmsədrlər Qarabağda mövcud vəziyyətin və münaqişəsinin həlli prespektivlərini müzakirə ediblər”. 

Şuşa, Xocavənd, Xocalı və Xankəndinin taleyi…

Çox güman ki, müzakirələrin əsas predmeti ən fəal həmsədr kimi gözə çarpan Ceyms Uorlikin gündəmə gətirdiyi “6 prinsip”i oldu.

Uorlik həmin prinsipləri mayın 8-də Vaşinqtonun Karneqi mərkəzində də dilə gətirmişdi.

Uorlikin səsləndirdiyi fikirlər ilk növbədə Azərbaycanla Ermənistan arasaında olan münaqişənin Dağlıq Qarabağ sakinlərinin öz müqəddəratını təyin edə biləcəyi referendum vasitəsilə müəyyən olunmasını nəzərdə tuturdu.

Referendumun keçirilməsinə qədər isə bölgə neytral statusa malik ərazi kimi nə rəsmi Bakıya, nə də Yerevana tabe olmalı idi.

6 bəndlik təklifin digər elementləri bunlardır: Qarabağ ətrafındakı 6 rayon qeyd-şərtsiz Azərbaycana qaytarılmalı, Laçın dəhlizi  Ermənistanla Dağlıq Qarabağ arasında nəqliyyat əlaqəsini təmin etməli, bütün qaçqın və məcburi köçkünlər öz yaşayış yerlərinə dönməli və bölgədə təhlükəsizliyi təmin edəcək beynəlxalq sülhməramlı kontingentin yerləşdirilməlidir.



Əslində bu 6 bənddən ibarət təkliflər yeni deyildi. Hələ 2009-cu ilin 10 iyulunda İtaliyanın Akvile şəhərində “Böyük Səkkizlik” ölkələrinin sammitində bu prinsiplər açıqlanmışdı.

“Madrid prinsipləri” adlanan həmin təkliflər paketi Ceyms Uorlikin səsləndirdiyi müddəalarla əsas məqamlarda eynilik təşkil  edirdi. Bu bənzərliyi Azərbaycan xarici işlər naziri Elmar Məmmədyarov da təsdiqləyib: “Ceyms Uorlikin təklif etdiyi 6 prinsip yeni deyil və əvvəllər də səslənib. Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsini həll edəcək sülh müqaviləsinin hazırlanmasına razıdır. Status-kvo qəbul edilməzdir. Ermənilər üçün də qəbuledilməzdir”.

Hadisələrin gedişindən belə görünür ki, Şuşa, Xocavənd, Xocalı və Xankəndi kimi bölgələrin taleyi referendimun nəticələrinə qalır.

Laçından ermənilər üçün dəhliz

Atəşkəsin 20 illik ildönümünə təsadüf edən hadisələr əslində son 5 ildə əsas müzakirə mövzusunun “Madrid prinsipləri” olduğunu göstərdi. Diqqət çəkən məqam odur ki, bu prinsiplərə görə, Laçın rayonunun bir hissəsi Dağlıq Qarabağda keçiriləcək referendumun nəticələrindən asılı olmayaraq ermənilərin nəzarətinə verilir. Uzunluğu 10 kilometrdən artıq olan Laçın dəhlizi həm də Laçın rayonun önəmli hissəsini əhatə edir.

Beləliklə, tərəflərin müzakirəsi üçün masaya yatırılan sülh paketi artıq ilk mərhələdəcə keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti sərhədlərindən kənarda yerləşən əhəmiyyətli ərazinin ermənilərə verilməsini təklif edir. Digər tərəfdən, keçirilməsi nəzərə tutulan referendumun da nəticələrinin öncədən məlum olduğunu söyləmək olar.

Nəticədə isə Azərbaycan Ağdam, Fizuli, Cəbrayıl, Zəngilan, Qubadlı və Kəlbəcər rayonlarını və Laçın rayonunun bir hissəsini geri qaytara biləcək. 

Kəlbəcərə 5 mindən artıq erməni yerləşdirilib

Amma ermənilərin iştahı Kəlbəcər rayonunu da əhatə edir. Onlar Laçın və Kəlbəcər rayonları ərazisində Berdzor şəhəri, Karvaçar və Şaumyan adlı rayonlar təşkil ediblər.

Hələ ötən əsrin 90-cı illərinin 2-ci yarısından bu ərazilərə Ermənistandan və diaspordan olan ermənilərin köçü başlandı.

Böyük su ehtiyalarının və örüş sahələrinin olduğu Kəlbəcər rayonu maldarlığın inkişafı, faydalı qazıntı ehtiyarları ilə diqqəti cəlb edir. Ermənilər rayonun strateji önəmini də nəzərə alaraq bu bölgədə 5 mindən artıq insan yerləşdirməyə nail olub.

Bu proses hazırda Suriya erməniləri hesabına davam etdirilir. Bunları nəzərə aldıqda Kəlbəcər rayonunun da qeyd-şərtsiz azad olunması dumanlı görünür.

Həmçinin, unutmaq olmaz ki, Qarabğ müharibəsi zamanı məhz bu rayonun işğalı Türkiyəninin öz qapılarını Ermənistanın üzünə bağlamasına səbəb olmuşdu.

Digər tərəfdən, BMT Təhlükəsizlik Şurasının Azərbaycanın xeyrinə qəbul etdiyi ilk - 822 saylı qətnamə məhz Kəlbəcər rayonunun işğalından sonra 1993-cü il aprelin 30-da qəbul olunmuşdu.

Ermənilərin bu rayon uğrunda gözə aldığı “məhrumiyyətlər”in  Azərbaycanla danışıqlarda problem yaradacağı şübhəsizdir.

Regiona mayın 17-19 aralığında səfər edən zaman da həmsədrlər ilk olaraq Dağlıq Qarabağ muxtariyyətinin xaricində yerləşən Laçın və Kəlbəcər rayonlarına səfər etdilər. Ermənilərin istəklərindən xəbərdar olan Azərbaycan beynəlxalq platformalarda Ermənistanın əraziyə süni yolla əhali köçürdüyünü vurğulayır.

ATƏT həmsədrlərinin mayın ortalarında regiona səfəri ümumilikdə vəziyyəti daha da gərginləşdirdi. Müharibədən sonra qapalı olan Ağdərə-Tərtər yolu ilə Ermənistan-Azərbaycan təmas xəttindən ölkəmizə daxil olan Minsk qrupu həmsədrləri regionu tərk etdikdən təxminən 1 həftə sonra qanlı insident yaşandı.

Mayın 27-dən 28-nə keçən gecə cəbhənin Fizuli rayonu istiqamətində baş verən atışma nəticəsində Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 2 hərbi qulluqçusu həlak oldu, 1 nəfər hərbçi isə ağır xəsarət aldı.

Təsdiqləməsələr də, düşmən tərəfin itkisi Azərbaycanla müqayisədə dəfələrlə çox oldu. Hadisədən bir neçə saat sonra Ermənistan müdafiə naziri Seyran Ohanyan daha 4 erməni əsgərinin yaralandığını açıqladı. Bu insident həmsərdlərin regiona səfərindən sonra baş qaldıran gərginliyin məntiqi nəticəsi idi.

Həmsədrlər gücsüz olduqlarını nümayiş etdirdilər

Münaqişəni həll edə bilməyən ATƏT-in Minsk qrupu cəhbə xəttində də gərginliyi azaltmaqda gücsüzlüyünü nümayiş etdirdi. Son zamanlar Dağlıq Qarabağ ətrafında diqqət çəkən ikinci bir məqam isə Azərbaycanla Rusiya arasında 2010-2012 illərdə silah satışı barədə yeni məlumatların ortaya çıxması oldu.

Belə ki, Rusiyanın hərbi dairlərə yaxın olan “Vedomosti” qəzetinin məlumatına görə. 2010-2012-ci illər arasında Azərbaycan və Rusiyanın “Rosoboroneksport” QSC arasında ümumi dəyəri 4 milyard dollar olan silah alqı-satqısı müqaviləsi imzalanıb. Qəzet iddia edir ki, 2014-cü ilin sonlarına qədər bu rəqəm 5 milyard dollara çata bilər. Məhz həmin müqavilələrin şərtlərinə əsasən, Rusiya Azərbaycana ən müasir 90 ədəd T-90 tankı tədarük edib. Həmin müqavilədə Azərbaycana tanklardan əlavə, Piyada Döyüş Maşınları, reaktiv artilleriya qurğuları, döyüş vertalyotları və s. müasir texnikanın satışı nəzərdə tutulub.

Qarabağ erməniləri nəyə etiraz edir?

Moskvanın ölkəmizə “Smerç” reaktiv artilleriya qurğusu satacağı barədə məlumatlardan sonra Dağlıq Qarabağdakı separatçı rejim Rusiyanın erməniləri “kütləvi qırğına” məruz qoymaq istədiyini bildirib. Amma onu da nəzərə almaq lazımdır ki, Qarabağdakı erməni hərbi birləşmələri Sərkisyan hakimiyyətinin drijor çubuğu ilə hərəkət edirlər.

Ermənistan rəsmləri isə Rusiyanın onları eşidə biləcəyini anladılar və bunun yalnız biznes sövdələşməsi olduğunu iddia etdilər.

Ölkə daxilində panikanı sakitləşdirmək üçün Ermənistan müdafiə naziri Seyran Ohanyan ölkəsində kifayət qədər silah olduğunu və hərbi büdcəni artırdıqlarını xatırlatdı. Onun sözlərinə görə, 2013-cü ildə Ermənistanın hərbi büdcəsi 440 milyon dollar təşkil edib. Bu rəqəm 2012-ci ilin göstəricisindən 19,1% artıqdır.

Maraqlıdır ki, 2013-cü ildə düşmən ölkənin bütöv dövlət büdcəsi 2,7 milyard dollar təşkil edib. Kasıblıq və işsizliyin geniş yayıldığı Ermənistan Azərbaycanın hərbi qüdrətini artırması səbəbnidən öz büdcəsinin 14%-ə qədərini hərbi xərclərə ayırmaq məcburiyyətindədir. Bu, həm də onu göstərir ki, şimal qonşumuzun Ermənistana səxavəti belə, ermənilərin özlərini təhlükəsiz hiss etməsinə imkan vermir. 

Ermənistan hərbi büdcəsini artırır… 

Azərbayacan Silahlı Qüvvələrinin arsenalında olan raket kompleksləri və artilleriya qurğuları Dağlıq Qarabağda, Ermənistanda istənilən obyekti sıradan çıxarmağa imkan verir. Bu səbəblərə görə Ermənistan 2014-cü ildə hərbi büdcəsini 472 milyon dollara qədər artırmağı planlaşdırıb. Halbuki, Azərbaycan dövlət büdcəsində hərbi xərclərə cari il üçün 3,7 milyard dollar planlaşdırılıb. Hərbi büdcəmiz Ermənistanın hərbi büdcəsindən 9 dəfə çox olmaqla bərabər, bütöv Ermənistan dövlət büdcəsindən də artıqdır. Yaxın illərdə iki ölkə arasında uçurum daha da dərinləşəcək. Daim müharibə qorxusu altında yaşayan Ermənistan münaqişə zonasında status-kvonu qorumağa çalışır. Buna görədir ki, Ermənistan prezidenti və digər rəhbər şəxsləri ATƏT-in Minsk qrupunun fəaliyyətindən hər zaman razılıqlarını ifadə ediblər. Çünki Minsk qrupu birbaşa Azərbaycanla Ermənistan arasında status-kvonu dondurmaqla məşğuldur.

Əksinə, Azərbaycan tərəfinin ATƏT-in Minsk qrupuna artan tələbləri, regiona səfəri zamanı rəhbər şəxlərin onlarla görüşə can atmaması Rusiya, Fransa və ABŞ-ı düşündürməlidir.

Ermənistana hamilik edən Rusiya Federasiyasının Azərbaycanla hərbi sahədə əməkdaşlığı erməniləri narahat edir.

Mayın 29-da Ermənistan böyük ümidlər bəslədiyi Avrasiya İttifaqından da zərbə aldı. Astana şəhərində Ali Avrasiya İttifaqının yaranması barədə müqavilənin imzalanmasından öncə Qazaxıstan prezidenti Nursultan Nazarbayev Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin təşkilata ünvanladığı məktubu oxudu. “Azərbaycan hesab edir ki, Ermənistan Avrasiya İttifaqına yalnız Beynəlxalq Ticarət Təşkilatına üzv olduğu sərhədləri daxilində qəbul oluna bilər” – deyə Qazaxıstan prezidenti məktubdakı əsas fikri ifadə etdi.

Serj Sərkisyanın da qatıldığı iclasda oxunun məktub onun üçün gözlənilməz oldu. Serj Sərkisyan məyusluğunu gizlədə bilmədi. Maraqlıdır ki, bu hadisə Avrasiya İttifaqında Rusiyadan sonra əsas nüfuz sahibi Qazaxıstanın Azərbaycanı müdafiə etdiyini bir daha təsdiqlədi. Bundan əvvəl də Dağlıq Qarabağın Avrasiya və Gömrük ittifaqlarına üzvlüyü ilə bağlı Nazarbayev tez-tez suallar verirdi. Hadisə zamanı Qazaxıstanın həm də türk həmrəyliyi göstərdiyini söyləmək olar.

Çünki İlham Əliyev Avrasiya İttifaqındakı hər üç dövlət rəhbərinə məktub göndərsə də, məhz Nazarbayev bu məktubu oxudu və Azərbaycanın rəsmi mövqeyini digər ölkə başçılarına çatdırdı.

Qazaxıstanın sayəsində Dağlıq Qarabağ separatçılarının Ermənistan vasitəsilə 170 milyonluq vahid Gömrük İttifaqı bazarından gəlir əldə etməsi əngəlləndi. Ermənistana döndükdən sonra Sərkisyan geri addım atdı və Dağlıq Qarabağın Ermənistanın tərkibində Avrasiya İttifaqına üzv olması ilə bağlı planları olmadığını bildirdi.

Onun sözlərinə görə Dağlıq Qarabağ Ermənistanın tərkibində deyil. Bununla da, Dağlıq Qarabağ erməniləri Ermənistanın Avrasiya İttifaqına üzv qəbul olunmasından heç bir dividend əldə edə bilməyəcək. Azərbaycanın düşmən ölkə üzərində qazandığı bu diplomatik qələbənin gələcək iqtisadi və siyasi təsirləri hələ çox hiss olunacaq.

Beləliklə, istər cəbhə xəttindəki təxribatlarda, istərsə də siyasi-diplomatik arenada məğlubiyyətlərə uğrayan rəsmi Yerevan Bakının artan təzyiqləri ilə üzləşir.

Bu təzyiqləri heç ATƏT həmsərdləri belə, yumşalda bilmir.

Məhz buna görə Ermənistan rəhbərliyi sosial problemlərinin həlli və gələcəkdə inkişaf etmək üçün işğalçı siyasətlərinin perspektivsizliyini dərk etməlidir.(modern.az)