Avqustun 9-10 tarixlərində Vladimir Putinin təklifi ilə Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya prezidentlərinin üçtərəfli görüşü keçirilidi. Görüş Qarabağ cəbhəsində son illərin ən qanlı hadisələri yaşandığı dövrə təsadüf edirdi. Güman etmək olardı ki, elə görüşün keçirilməsi bu gərginliyin aradan qaldırılması və münaqişənin həlli ilə bağlı baza rolunu oynayacaq “Madrid Prinsipləri”nin müzakirəsi ilə bağlıdır.

Bir həftə ərzində cəbhə xəttində rəsmi məlumatlara görə 25-dən artıq əsgərin həlak olması, tərəflərin biri-birini təxribat-diversiya hücumlarında ittiham etməsi, istər Seyran Ohanyanın, istərsə də Zakir Həasənovun müdafiə nazirləri kimi hədələyici bəyanatları regionda yeni müharibə riskini real edirdi. Bu fonda prezidentlərin görüşü münaqişənin həlli baxımından praktik addımların atılması üçün deyil, müharibə təhlükəsinin uzaqlaşdırılması üçün önəm kəsb edirdi. 

Görünən odur ki, İlham Əliyev münaqişənin sülh yolu ilə həll olunması prinsipinə sadiqliyini nümayiş etdirdi. Serj Sarksiyan isə indiki status-kvonun saxlanılması ilə sülh istədi.
 Əslində, bu müharibə istəmək demək idi. İnsidentlər dövründə, görüş öncəsi tərəflərin nümayiş etdirdiyi aqressivlik masa arxasında neytral və sülhpərvər çıxışla əvəz olundu. Görünür, bu situasiyanın yaranmasında Rusiyanın da böyük “əməyi” oldu. 
Əminliklə demək olar ki, prezidentlərin Soçi görüşü cəbhə xəttində gərginliyin azalmasına və danışıqların yeni tempdə davam etməsinə şərait yaratdı. Bu görüşün Azərbaycanda uşaqdan böyüyə hamının əsgər olduğu bir zamana düşməsi də təsadüfi deyil. Rusiya Ermənistanı Azərbaycanın əlindən aldı və əslində Azərbaycan torpaqlarının azad edilməsinə imkan vermədi. 

Danışıqları dəyərləndirən Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya ekspertləri görüşün əsaslı irəliləyişə nail olmadığını, lakin ümumi gərginliyi azaldığını düşünür. 

Moskva Qafqaz Araşdırmaları Mərkəzinin eksperti Nikolay Silayev görüşün pozitiv siqanallar verdiyini deyib. 
“Danışıqlar prosesində hazırda ən əsas məqsəd atəşkəs rejiminin qorunmasıdır. Görüşün keçirilməsi müsbət hadisə olsa da, 20 ildir ki, davam edən münaqişə ayrı-ayır vaxtlarda keçirilən görüşlərlə həll oluna bilməz”-deyə o bildirib. 

Digər rusiyalı ekspert Aleksandr Xramçixin isə görüşün nəticələrinə skeptik yanaşır və irəliyə atılan addım hesab etmir. 
“Hesab edirəm ki, Azərbaycanla Ermənistan arasında müharibə qaçılmazdır. Hər iki dövlətin bir neçə yüz kilometr uzanan təmas xətti var və belə olan halda hər an hərbi əməliyyatlar başlaya bilər”-deyə Xramçixin düşünür.  Onun fikrincə, cəbhə xəttində insan itkilərini azaltmaq üçün nə Azərbaycan, nə də Ermənistan bölgəyə sülhməramlı qüvvlərin yeridilməsinə razı olar. 
“Mən təsəvvür etmirəm ki, Azərabaycan və Ermənistan cəbhə xəttinə sülhməramlı qüvvələrin yerləşdirilməsinə razı olsun. Onların razılığı olmadan isə bölgəyə heç bir kənar qüvvə yerləşdirilə bilməz”. 

Ermənistanlı ekspertlər də Soçi görüşünün nəticələrini şərh edərkən pessimist proqnozlar veriblər. Tarixçi ekspert Aram Ananyan hesab edir ki, yeganə yol Dağlıq Qarabağ münaqişəsini xalqların öz müqəddəratını təyin etmə hüquq əsasında həll olunmasıdır. 
“Rusiya prezidenti Vladimir Putin Dağlıq Qarabağ münaqişəsini sovet dönəminin mirası adlandırdı. ATƏT-in Minsk qrupunun fəaliyyətinmdən danışarkən isə onun əvvəllki səhvləri təkrar etmədiyini, əksinə bu səhvlərdən nəticə çıxardığın; bildirdi. Əsas məsələ Azərbaycan və Ermənistan tərəflərinin ATƏT-in Minsk qrupunun təklif etdiyi prinsiplər əsasında, o cümlədən xalqların öz taleyini yətin etmə hüququ əsasında danışıqlar aparmasıdır”. 
Bu zaman Ananyan beynəlxalq hüququn digər prinsipi olan “ölkələrin ərazi bütövlüyü” prinsipini bir qədər arxa plana çəkib. 

Digər erməni eksperti, Regional Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Riçard Kirakosyan isə hesab edir ki, Ermənistan əhalisi müharibə istəmir və status-kvonun saxlanmasında maraqlıdır. “Ermənistandakı ictimai fakir bir məsələdə yekdildir: Dağlıq Qarabağda müharibə başlanmamalıdır. Hərbi əməliyyatlar bərpa olunarsa, ermənilər cavab addımı atacaqlar. Lakin heç bir istək olmadan müharibəyə qoşulacaqlar”-deyə Kirakosyan deyib. 

Azərbaycanlı politoloq Vəfa Quluzadə də “Kavkazskiy uzel” internet KİV-nə müsahibəsi zamanı Soçi görüşünü nəticəsiz adlandırıb. 
“Gözlənildiyi kimi Azərbaycan, Rusiya, Ermənistan prezidentlərinin Soçi görüşü nəticəsiz başa çatdı. Çünki öncədən Ukrayna hadisələrinə görə konfrantasiyaya daxil olmuş Rusiya və Qərbin qarşıdurması fonunda keçirilirdi. Bu qarşıdurmanın nəticəsi idi ki, cəbhə xəttində intensiv toqquşmalar baş verdi. Belə şəraitdə heç bir irəliləyiş nail olmaq mümkün deyildi”-deyə Vəfa Quluzadə bildirb. 

Münaqişənin həllində irəliləyiş görməyən ekspert tərəflərin görüş zamanı mülayim bəyanatlar verməsini diplomatik addım kimi dəyərləndirib. O istisna etməyib ki, Dağlıq Qarabağda baş verən son hadisələr Rusiyanın Ermənistan vasitəsilə Azərbaycana təzyiq göstərmək istəyindən yaranıb. 

Digər ekspert Toğrul Cuvarlı da hesab edir ki, keçirilən görüşlər Qarabağdakı gərginliyin azaldalmasına hesablanıb. 
“Bu görüş ciddi siyasi görüşlərin keçirilməsindən daha çox ümumi situasiyanın sakitləşdirilməsinə yönəldilmişdi. Digər tərəfdən isə Putin bu addımı ilə Ukrayna hadisələrindəki neqativ rolunu Qarabağ məsələsində özünü sülhməramlı göstərməklə arxa plana keçirmək istəyridi. Lakin istənilən halda ATƏT-in Fransa və ABŞ kim həmsədrlərini danışıqlarda passiv tərəf etmək alınmayacaq”-deyə Toğrul Cuvarlı deyib. 

Beləliklə, 9-10 avqust tarixli Soçi görüşləri Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli üçün keçirilən danışıqlar prosesinin eniş xətti ilə getdiyini göstərir. Prezidentlərin istər işgüzar, istərsə də şəxsi münasibətlərinin soyuqluğu buna səbəb olan əsas amillərdir. Sülh müqaviləsi üçün əsas baza rolunu oynamalı olan “Madrid Prinsipləri”nin tərəfləri tam razı salmadığı ortadadır. Cəbhə xəttində son illərin ən qanlı insidentlərinin baş verməsi bir daha dünaynın güc mərkəzlərinin diqqətini buraya yönəltdi və “dondurulmuş münaqişə” adlandırılan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin hər an nəzarətdən çıxa biləcəyini xatırlatdı. 

Vüqar İsmayılov.modern.az