İndiyədək keçirilmiş neçə-neçə belə nəticəsiz görüş bu cür təmaslardan dolayı nikbin ovqatı əhəmiyyətli dərəcədə sarsıdıb. Əsas o idi ki, Putinin qəfil təşəbbüsü məhz cəbhə xətti boyu vəziyyətin çoxsaylı insan itkisi ilə müşayiət olunmaqla görünməmiş şəkildə kəskinləşməsi və yeni Qarabağ savaşı təhlükəsi yaranmasından dərhal sonra ortaya çıxmışdı.

Soçi görüşü kontekstində çoxları belə bir suala cavab axtarırdı: qarşı duran tərəflər arasında qəflətən peyda olan və onları pauza götürməyə məcbur edən Kreml görəsən, kimi xilas eləmək və ya güdaza vermək istəyir, hansı məqsədləri güdür?

İlk baxışda kənardan danışıqlar olduqca bəsit təəssürat bağışlayırdı və hansısa birmənalı versiyaları irəli sürmək, eləcə də yuxarıdakı suala cavab tapmaq üçün həddən-ziyadə kasad xarakteri daşıyırdı. Nədən ki, əgər Moskva sülhyaradıcı və münaqişənin baş kuratoru rolunda “piar”la məşğul idisə, Bakı və İrəvan da artıq bununla neçənci dəfə “Madrid prosesi” prinsiplərinə və problemin dinc yolla həllinə sadiq qalacaqlarını bəyan edirdilər.  

      

İnformasiya bəsitliyi və danışıqların görünən hissəsinin kasadlığı səbəbindən ekspertlər dəyərləndirmələrdə ya görüşü boş və “piar” çalarlı sayırdılar, ya da prezidentlərin qısa çıxışlarının stilistikası və tonu, onların jestləri, baxışları və s. əsasında fikirlərini davam etdirərək versiyalar qururdular. 

Aydın idi ki, Soçi görüşünün təcili keçirilməsini zəruri edən motiv açıq-aşkar pərdə arxasında qalıb. Nominal olaraq üçtərəfli formatda keçirilməsinə rəğmən, Soçi görüşü əslində Moskva ilə Bakı arasında danışıqlar və ya bazarlıq idi və çoxdan öz müstəqilliyini itirən İrəvan bu məsələdə növbətçi və maskalayıcı fon yaratmağa xidmət edirdi. 

Bəs, kadr arxasında gerçəkdən də nələr ola bilərdi?

“Soçi görüşü əslində Moskva ilə Bakı arasında danışıqlar və ya bazarlıq idi və çoxdan öz müstəqilliyini itirən İrəvan bu məsələdə növbətçi və maskalayıcı fon yaratmağa xidmət edirdi”

Məsələ ondadır ki, Qarabağ ixtilafının hərbi yolla həlli məsələsində daim təmkinli və ehtiyatlı olan rəsmi Bakı birdən konfliktin güc yolu ilə çözümünə köklənməyə, hətta bütün toplumun müharibəyə hazır olduğunu nümayiş etdirməyə başlamışdı. Təbii ki, bu yeniliyin nüfuzlu xarici dairələrlə razılaşdırılmadığını düşünmək, pərdəarxası danışıqların (“bazarlıqların”) müzakirə mövzusu olmayacağı və Moskvanın diqqətindən yayınacağını güman etmək sadəlövhlük olardı. 

Ukraynadakı hadisələr və Qərb-Rusiya sərt qarşıdurması kontekstində Bakı, Vaşinqton, Brüssel, Ankara anlayır ki, bugünkü qüvvələr nisbəti Qarabağ probleminin hərbi yolla və ya dinc həllini sürətləndirmək imkanı yaradır. Şübhəsiz, bunu Moskva da dərk edir və nəzərə alır. Aydındır ki, Azərbaycanın artan geosiyasi və energetik önəmi, onun hərbi, iqtisadi-maliyyə potensialının böyüklüyü Bakıya imkan yaradır ki, yaranmış situasiyada öz ərazilərini “döyüş və ya təzminat”la geri almağa ümidlənsin. Ona da şübhə yox ki, bütün bu “müharibə və bazarlıq” variantları Moskvadan yan keçməklə reallaşa bilməz.

Bakı üçün hazırda unikal geosiyasi şans açılır ki, İrəvana sərt hərbi-siyasi təzyiqlərlə və pərdəarxası fəal “auksion danışıqları” ilə problemin həllində öz xeyrinə köklü dönüşə nail olsun. Azərbaycanın potensialı, onun həm Qərb, həm də Rusiyadan ötrü önəmi yaranmış geopolitik durumda öz torpaqlarını hərblə qaytarmaq və ya ən pis halda, babat siyasi və praqmatik “təzminat” hesabına, mərhələli şəkildə, özü də İrəvandan yox, məhz aparıcı dövlətlərdən geri almağa real şans yaradır. Söz düşmüşkən, xarici və yerli mətbuatda bu günlərdə pərdəarxası bazarlıqlarla bağlı belə bir məlumat keçdi ki, artıq danışıq gedir və Azərbaycana öz torpaqlarını elə onun özünə qaytarmaq üçün 5-10 milyard arası hesab təqdim olunub. 

Hansısa Qarabağ “bazarlıqları”nın aktivləşməsi üçün  mövcud situasiyanın geosiyasi imkanlarını Qərbdə də, Rusiyada da gözəl başa düşürlər. Ancaq nəzərə alanda ki, Ermənistan müstəqil oyunçu deyil və bütünlüklə Kremldən asılıdır, o zaman məsələdə Moskvanın rolu və “ticari mövqeləri” hələlik daha sanballı görünür, nəinki Vaşinqtonun və Brüsselin.

“Azərbaycanın artan geosiyasi və energetik önəmi, onun hərbi, iqtisadi-maliyyə potensialının böyüklüyü Bakıya imkan yaradır ki, yaranmış situasiyada öz ərazilərini ”döyüş və ya təzminat"la geri almağa ümidlənsin. Ona da şübhə yox ki, bütün bu “müharibə və bazarlıq” variantları Moskvadan yan keçməklə reallaşa bilməz"

Rəsmi Bakıya gəlincə, o, nə Moskva və Tehranın, nə də Vaşinqton və Brüsselin təsiri altında olmaq istəyir. Bakı Avrasiya Birliyini üzvlüyünə müqavimət göstərir, eyni zamanda Avropa İttifaqı və NATO-ya inteqrasiya üçün də əldən getmir. Azərbaycana yalnız Qarabağ lazımdır. Hər halda, belə bir sanballı siyasi arqument rəsmi Bakıya imkan verir ki, məharətlə manevr eləsin və həm Qərb, həm də Rusiya onunla hesablaşsın.

Beləliklə, siyasi bazarlıqların çox təmtəraqlı bir sxemi alınır: Moskva Azərbaycanı bu və ya başqa statusda ələ almaq və ya Qərbdən qoparmaq üçün ya Bakıya Qarabağ probleminin hərbi yolla həllinə rüsxət verməlidir, ya da İrəvanı sülh anlaşması imzalamağa və əraziləri geri qaytarmağa vadar eləməlidir. Məlum məsələdir ki, problemin istər hərbi, istərsə də dinc həll variantı prinsipial “bazarlıqlar” və real “təzminat” faktorunu ehtiva edir.

Rusiyadan ötrü İrəvanın tərəfini tutmaq və Bakı ilə birbaşa qarşıdurmaya getmək bu gün məntiqli deyil. Daha çox ehtimal edilən variant ənənəvi “imperiya qamçısı” yox, məkrli “imperiya kökəsi” ola bilər. O məqsədlə ki, həm özü qazanc götürsün, həm də Bakı üçün müəyyən real qazanclar olsun və hər bir mühüm mövzu üzrə, o cümlədən Qarabağla bağlı “müharibə və bazarlıq” mövzusunda razılığa gəlmək imkanı yaransın.

Öz növbəsində Qərb Azərbaycanı öz təsir dairəsində saxlamaqda həddən ziyadə maraqlıdır. O səbəbə Qarabağ konfliktinin həlli üçün öz variantlarını fəal şəkildə irəli sürməyə hazırdır. Ki, Moskvanın planlarını pozsun və “geosiyasi auksion”da şəraiti özü diktə eləsin. Qərbin (ABŞ, AB) isə Bakının qərbyönlü geosiyasi və energetik kursu davam etdirməsinin qarşılığında Azərbaycana öz “ticari təklifləri” var. Vaşinqtonda hətta Azərbaycana ABŞ-ın müttəfiqi statusunun verilməsi mümkünlüyünü müzakirə eləməyə hazırdılar, hansı status ki, ölkənin suverenliyi və ərazi bütövlüyünə, təhlükəsizliyinə real zəmanət verə bilər. 

Ümumiyyətlə, hiss olunur ki, Azərbaycanı öz orbitində saxlamadan ötrü Qərb rəsmi Bakıya fəal diplomatik və maliyyə yardımı göstərməyə, hətta avtoritar daxili siyasət kursunun çoxsaylı neqativlərinə tam göz yummağa hazırdır.

Bakıya gəlincə, ilk öncə o, siyasi manevrlərin, danışıqların və bazarlıqların yalnız bir tərəflə - Qərb və ya Rusiya ilə məhdudlaşmamasında maraqlıdır. İstənilən bazarlığın qaydasına görə, auksion iştirakçılarının sayı nə qədər çoxdursa, arzuladığın qiymətə bir o qədər asan nail ola bilərsən. Geosiyasi bazarlıqlarda, məxsusən də ABŞ-la Rusiya arasında kəskin konfrontasiya və rəqabətlilik şəraitində isə Bakı üçün bütün təklifləri dinləmək və qapıların hamısını açıq saxlamaq çox vacibdir. 

Lakin Bakı eyni zamanda bu məsələdə mühüm qərarların qəbulunu çox ləngidə də bilməz. Axı, Qarabağ ixtilafının həlli üçün əlverişli geosiyasi zəmin yaxın perspektivdə yox ola bilər. Ya Rusiya Ukraynanı axıradək sıxacaq və Qərblə geosiyasi dueldən qalib çıxacaq (hansı ki, az ehtimallıdır) -  o zaman Moskva Azərbaycanla artıq “qamçı dili”ndə danışacaq və Qarabağla bağlı müharibə, bazarlıq imkanları faktiki sıfıra enəcək - ya da daha çox ehtimal edilən budur ki, Moskva həm Ukraynada, həm də Qərblə geosiyasi çəkişmədə uduzacaq və sanksiyalar, daxili problemlər altında neo-imperiya kursundan imtina etməli olacaq. 

İkinci halda postsovet məkanında dominantlıq Vaşinqtona keçəcək və bu zaman  Qarabağ problemi daha onünçün mühüm siyasi rol oynamayacaq. Bakıya münaqişənin ədalətli  və tezliklə həllinə ümid eləmək yenə də çətin olacaq. Odur ki, yaxın altı ay və ya il öz ərazilərini qaytarmaq və Qarabağ məsələsini hərbi və yaxud bazarlıq hesablına öz xeyrinə həll eləməkdən ötrü Azərbaycana münbit geosiyasi imkanlar, real tarixi şans yarada bilər. Əsas odur ki, bu və başqa halda uğura nail olunsun və ölkənin maraqlarına xətər yetirilməsin. (musavat.com)