ABŞ-ın keçmiş dövlət katibi Ceyms Beykerin Sovet İttifaqı millətləri
üzrə müşaviri olmuş, Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin (MKİ) təhlilçisi Pol
Qoblla müsahibəni təqdim edir:
– Aprel döyüşlərindən sonra Qarabağ və ətraf ərazilərdə
vəziyyət gərgin olaraq qalır. Sizin fikrinizcə, beynəlxalq təşkilatların
müdaxiləsi ilə Qarabağın status-kvosunun dəyişmək vaxtı çatmayıbmı?
– Qarabağ Cənubi Qafqazda münaqişə zonasıdır və bu vəziyyət uzun
müddət belə davam edəcək. Çünki bəzi tərəflər münaqişədən faydalanmağa
çalışırlar və elə buna görə də əksəriyyət münaqişənin həlli yolunda
ciddi addımlar atmaqda ya maraqlı deyil, ya da bunu bacarmır.
Gərginliklər nə qədər davam edərsə, daha çox münaqişə olacaq və çox
ehtimal ki, məsələni yalnız hərb yolu ilə həll etmək mümkün olacaq.
Ancaq müharibə də məsələnin həlli yolu olmayacaq. Çünki bu, tərəflərdən
birinin məğlubiyyətinə və gələcəkdə yardıma möhtac yaradacaq. Şəxsi
fikrimə görə isə beynəlxalq təşkilatlar məsələnin həllindən daha çox,
baş verəcək münaqişənin qarşısını almağa çalışırlar. Buna səbəb isə
həmin təşkilatların ölkələrin öz müqəddəratını təyin etmə və millətlərin
özünə müdafiə - ərazi bütövlüyü kimi məsələlərdə ikili və ziddiyətli
siyasət yeritməsidir. Bütün bu hallar mövcud beynəlxalq sistemdə məsələ
ilə bağlı hər hansı qərar qəbulunu mümkünsüz edir.
– Siz Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı aparılan danışıqlara
kifayət qədər bələdsiniz. Bəyanatlarda qeyd etmişdiniz ki, Rusiya
Azərbaycanla Ermənistan arasında Qarabağ razılığının əldə olunmasına
mane olur. Xüsusilə də Ki Uestdə. Cənab Qobl, münaqişəni Rusiya olmadan,
yəni danışıqlara müdaxiləsinin qarşısını almaqla həll etmək
mümkündürmü?
– 1990-cı illərdə Ki Uestdə (mühüm əhəmiyyət kəsb edən Qərbdə) mümkün
olanlar hər iki ölkənin dövlət başçıları dəyişəndən sonra daha mümkün
deyil. Rusiyanın gücünə, sərhədlərinə və nüvə silahına malik olması
digər dövlətləri müdaxilədən çəkindirir. Bu da Rusiyanın münaqişənin
həllində tək oyunçu olmasını təmin edir.
Mən belə hiss edirəm ki, Rusiya Bakının sədaqətini təmin etməyincə,
münaqişənin həllinə imkan verməyəcək. Əgər bu baş verərsə, əminəm ki,
Rusiya Ermənistanla tərəfdaşlıqdan imtina edəcək. Bakıda isə bu
istiqamətdə heç bir tendensiya yoxdur.
– Ermənistanda bir çox Rusiya investisiyaları var. Bundan
əlavə, ölkənin əsas sektorları Moskvanın nəzarəti altındadır. Rusiya
Ermənistanın hava yollarına nəzarət etməyə və birləşmiş hərbi qüvvələr
yaratmağa başlayıb. Ermənistan bir növ Rusiyanın vassalına çevrilib.
Ekspertlər və siyasətçilər hər iki tərəfi sülh danışıqlarının dəyirmi
masa arxasında müzakirəsinə çağırır. Ancaq Bakı necə Rusiyanın "vassalı”
olan bir ölkə ilə sülh məsələsində razılaşa bilər? Bu, bir məna kəsb
edirmi?
– Rusiyanın Ermənistandakı mövqeyi o qədər də dayanıqlı deyil.
Ermənilərin və Rusiyanın maraqları bir-birinə uyğun gəlmir. Bu İrəvanın
tamamilə fərqli bir geosiyası paradiqmaya çevrildiyini göstərmir, digər
tərəfədən, sualınızda nəzərdə tutulduğu kimi, Ermənistanın Rusiyanın
vassalı olduğu anlamına da gəlmir. Beynəlxalq münasibətlərdə müştəri
dövlətlərin idarəedəndən daha çox haqqa sahib olması, gözləntilərin
əksinə, tez-tez müşahidə olunan bir haldır. Mən inanıram ki, Ermənistan
növbəti onillikdə Rusiyadan ayrılmağa və öz diplomatiyası ilə Qafqazda
daha yaxşı yer tutmağa müvəffəq olacaq.
– Qafqazın xəritəsinə baxsaq görərik ki, ortada Gürcüstan
Qərb tərəfindən dəstəklənir, Ermənistana Rusiya arxa çıxır, Azərbaycan
isə neytraldır. Azərbaycanın bölgədə marağı olan İran və Rusiya kimi iki
nəhəng qonşusu var. Geosiyasi vəziyyəti nəzərə alsaq, NATO-Azərbaycan
əməkdaşlığında inkişaf olacaqmı?
– Nəhayət ki, Gürcüstan NATO-ya üzv olacaq. Azərbaycan öz
balanslaşlaşdırılmış xarici siyasətini davam etdirmək istəyir, ancaq
Rusiyanın buna münasibətini zaman göstərəcək. Moskva təzyiq göstərərsə,
Bakı Qərbə daha çox yaxınlaşacaq. Ermənilər isə mövcud tədbirlərin
müəyyənləşdirilməsini gözləməməlidir. Onlar bəzi radikal dəyişikliklərə
açıq olmalıdır. Bakı da bəzi dəyişikliklər etməyi perspektiv üçün
planlaşdırmalıdır.
– Həm də Şimali Qafqaz amili var. Bu regionda iqtisadi
vəziyyət həqiqətən də acınacaqlıdır. Bununla yanaşı, islamın əsasları
gündən-günə Şimali Qafqazda, xüsusən də Çeçenistanda güclənir. Hətta
bəzi rus mediası Sankt Peterburq terror aktını qafqazlıların törətdiyini
iddia edirlər. Cənab Qobl, sizcə, Şimali Qafqazda müstəqillik üçün daha
bir cəhd ola bilərmi?
– Şimali Qafqazın müstəqillik əldə edəcəyi ehtimal olunur, çünki
Rusiyadan ayrılmaq istəyir. İdarə olunana yox, daha çox, protektorata
çevrilir. Bir çoxları Çeçenistanın Rusiyaya təsirindən qorxurlar və
Qroznının öz yolunda davam etməsi onlara daha çox sərf edir. Putin
vəziyyətə nəzarət edir, ancaq o, əbədi yaşamayacaq.
– Bəzi Qərbdən olan ekspertlər Gürcüstanı Rusiya üçün təhlükə
hesab edirlər. Hətta iddia olunur ki, bu, hərbi konflikt həddinə çata
bilər. Saakaşvilinin idarəçiliyindən fərqli olaraq Gürcüstanın yeni
idarəçiliyi daha çox Rusiyanın xeyrinə addımlar atır. Buna "Qazprom”
müqaviləsini misal göstərmək olar. Həqiqətənmi Rusiya Gürcüstanda yeni
sabotajlar hazırlamağı planlaşdırır?
– Rusiyanın Gürcüstandakı sabotajları çox güclüdür. Bununla yanaşı,
Gürcüstan da Rusiya üçün böyük bir təhlükədir. Gürcüstan Rusiyanı təhdid
edir, lakin yalnız uğurlu transformasiya vəziyyətindədir və Rusiya
xüsusi qüvvələri Gürcüstanda yaşanan qeyri-sabitliklərdən istifadə
etməyə çalışacaqlar. Ancaq bu, yeni bir böhrana gətirib çıxarmaqdan daha
çox stabil vəziyyətdir.
– NATO-nun Qafqaza təsir göstərə bilməsi üçün Türkiyə əsas
vasitədir. Ankaranın isə həm Gürcüstan, həm də Bakı ilə münasibətləri
yaxşıdır. Rusiya və İranın fəaliyyətinə cavab olaraq NATO Türkiyədən
istifadə edərək Qafqazda fəallaşa bilərmi?
– Mən düşünürəm ki, keçən il baş verən hadisələr Türkiyənin NATO-nun
qüvvəsindən Qafqazda və Mərkəzi Asiyada limitli istifadəni göstərdi.
Yaxın vaxtlarda Türkiyənin bu mövzuda öz vəziyyətini bərpa etməsini
gözləmirəm.(Axar.az)
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.