Tanınmış yazıçı-publisist və kinossenarist, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, respublikanın Əməkdar jurnalisti Eyruz Məmmədov Sumqayıt hadisələrinin əsas araşdırmaçılarındandır. O, hadisələrin 36-cı ilində ictimaiyyətə bir çox maraqlı faktları açıqlayıb. E.Məmmədovun fikirlərini olduğu kimi diqqətinizə çatdırırıq:
1982-ci ildə Amerikanın Kaliforniya ştatında yaşayan erməni oliqarxları Dağlıq Qarabağı Azərbaycanın tərkibindən alınıb, Ermənistana qatılmasını Ermənistan rəhbərliyindən tələb etdilər. Həmin vaxt Kaliforniya ştatının qubernatoru əslən erməni olan Dağbeçyan idi. Onlar torpaq iddiasi ilə çıxış etməzdən əvvəl ideoloji silaha əl atmağı qərara aldılar. Böyük təbliğat mexanizmi işə salındı. Bunun üçün xaricdə yaşayan erməni lobbisi Rusiya və Ukraynadan savayı, digər respublikaların birgə illik büdcəsindən xeyli artıq vəsait ayırdılar. Ermənistanda öz qatı millətçiliyi ilə tanınan, türklərə, azərbaycanlılara nifrət edən, sovetlər birliyində "Литературная газета"nın Ermənistandakı xüsusi muxbiri olan Zori Balayanın üstündə dayandılar və onu ABŞ-a dəvət etdilər. Qeyd edim ki, "Ocaq" kitabının yazılması Zori Balayanın ideyası deyildi. Kitabın nəşr olunmasının təşəbbüskarları Kaliforniyada yaşayan erməni milyonçuları və Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsində çalışan erməniəsilli əməkdaşlar idi. Onlar Zori Balayana belə bir kitabin yazılma ideyasını ortaya qoydular, onun bəzi konturlarını cızdılar. Zori Balayan buna məmnuniyyətlə razılıq verdi. Bunun üçün ona Los-Anceles banklarının birində hesab açdılar.
Zori Balayan kitabı yazıb qurtarandan sonra yenidən ABŞ-a Kaliforniya ştatına, öz himayədarlarının yanına yollandı. Kitab müzakirə olundu və Amerikada 4 dəfə Moskva nəşriyyatlarının qrifləri ilə çap olundu. Bu Sovetlər birliyində ictimai rəyi çaşdırmaq üçün edilmişdi. Guya kitab xaricdə yox, Moskvanın ayrı-ayrı nəşriyyatlarında çap olunub. Hər bir qrifin qiyməti 50 min Amerika dolları idi.
İkinci bir fakta da aydınlıq gətirmək istəyirəm. Sumqayıtda baş verən hadisələrdə əli qana batmış Eduard Qriqoryan Stavropol vilayətinin Budyonovskk şəhərində olan həbsxanada yatırdı. Biz Sumqayıt jurnalistləri "Sumqayıtın əks-sədası" sənədli filmini çəkmək üçün kalonda onunla görüşəsi olduq. Onu da deyim ki, Qriqoryana qəti-qəti tapşırmışdılar, həbsxanada verilən yeməkdən imtina etsin. Hər ayın 1-də Qriqoryana Kaliforniya ştatından böyük bir bağlama göndərilirdi. Onun 70-80 faizi keyfiyyətli yeməkdən, qalanları isə məişət əşyalarından ibarət idi. Almaniyadan isə ona xüsusi dərman preparatları göndərilirdi. Qriqoryanın vərəmə meyli vardı.
Onu da deyək ki, Sumqayıtda baş verən hadisələrdə 32 nəfər adam qətlə yetirilmişdir. 26 nəfəri erməni, 6 nəfəri isə azərbaycanlı idi. Siyahını Qriqoryana Ermənistanın eks-prezidenti Serj Sərkisyan 1988-ci ilin fevral ayında Xankəndidə vermişdi. Qətlə yetirilən ermənilər "Krunk" cəmiyyətinə üzvülük haqqını verməkdən imtina edənlər idi.
P.S. Məlumatların hamısının sənədləri vardır!
Xəbərdən istifadə edərkən istinad etmək vacibdir.
