Məhəmməd Cəlilov Mərkəzi Komitədə məsul vəzifədə çalışarkən onu Sumqayıt şəhərinə işləməyə göndərirlər. Etiraz etmir. Bu, Mir Cəfər Bağırovun əmri idi. Sumqayıt tikilirdi. Bacarıqlı, təşkilatçı kadrlara ehtiyac var idi. 1940-cı illərin axırlarında Cəlilovlar ailəsi Sumqayıta köçür. Gənclik şəhərində böyük canlanma var idi. Yeni-yeni tikililər, sənaye mərkəzləri, təhsil və səhiyyə ocaqları salınırdı, mədəniyyət sarayları, idman kompleksləri istifadəyə verilirdi.

HAŞİYƏ: Məhəmməd Cəlilov 1912-ci ildə, Bakı şəhərində anadan olub. Tikinti üzrə texnikumu, Azərbaycan Sənaye İnstitutunu bitirib. Bir neçə il Bakının müxtəlif zavodlarında çalışıb. Bacarığını və təşkilatçılıq qabiliyyətini görüb onu Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinə məsul vəzifəyə irəli çəkirlər. 1946-cı ilin mart ayından "Zaqsənayetikinti” trestinin "Sənaye tikinti kombinatı”nın direktor vəzifəsində işləməyə başlayır. 1951-ci ildən 1959-cu ilədək Azərbaycan boru-yayma zavodunun direktor müavini vəzifəsində çalışıb. 1961-ci ildə onu Sumqayıt şəhər xalq deputatları soveti icraiyyə komitəsinin sədri vəzifəsinə təyin edirlər. Az bir müddətdə şəhərdə böyük hörmət sahibi olur. Gecə-gündüz yorulmadan çalışır. Əməyi yüksək qiymətləndirilir. O, "Qırmızı Əmək Bayrağı”, ordeninə və bir neçə medala layiq görülüb.

M.Cəlilov Sumqayıt şəhərinin meri olanda, bu sahadə böyük işlər görüldü. 1950-ci illərdə şəhərdə böyük canlanma olsa da, burada işləmək heç də asan deyildi. Fəhlələr üçün mənzil çatışmırdı. Çoxu baraklarda yaşayırdı. İstilik sitemi olmadığından fəhəllər narazılıq edirdilər. Həbsxanadan azad olunmuş dustaqları işləməyə Sumqayıta göndərirdilər. Bəziləri köhnə həyatı unudur, özlərinə yeni həyat qururdu. Bəziləri isə köhnə əməllərindən əl çəkmir, oğurluq edir, əmək intizamını pozur, dava salır, bir sözlə, xuliqanlıq halları baş alıb gedirdi.Məhəmməd Cəlilov bir gün milis rəisinin yanında olur. Rəisin kabinetində təxminən 30-35 yaşlarında cavan bir oğlan əyləşmişdi. Milis rəisi Cəlilovu görən kimi ayağa qalxdı, serjanta göstəriş verdi ki, oğlanı aparsınlar. Həmin cavan oğlanın kabineti tərk edəndən sonra, milis rəisi Məhəmməd müəllimə dedi: "Bu gənc bir qadının boynundan qızıl boyunbağını qırıb qaçıb. Əməliyyatçılarımız tərəfindən yaxalanıb”. M.Cəlilov bir anlığa fikirləşdi, sonra dedi:

- Qaytarın onu geri! Həmin oğlanı geri çağırdılar. Məhəmməd müəllim üzünü milis rəisinə tutub dedi:

- Xahiş edirəm, bizi tək buraxasınız.

Kabinetdə təklikdə qalanda Cəlilov gənci diqqətlə süzür. Bir neçə sual verərək oğurluğun səbəbini soruşur. Oğlan əvvəl cavab vermir. Məhəmməd müəllim bir daha sualını təkrarlayır.

- Atam müharibədə həlak olub, anam da vərəmdən ölüb. Bacımdan savayı heç kimim yoxdur, onun da da beş uşağı var. Həyat yoldaşı Bakıda işləyirdi, qatarın altında qalıb, dünyasını dəyişib. Bacım uşaqlarını dolandıra bilmir. Əməkhaqqımı vaxtlı-vaxtında vermirlər. Bacımı çox istəyirəm. Körpələri ac görəndə, bunu özümə bağışlaya bilmirəm. Məcbur olub oğurluq etdim. Məhəmməd Cəlilov ona deyir:

"...əgər sənin bacının boynundan qızıl zənciri açıb qaçsalar, bunu qeyrətinə sığışdırarsan”? Cavan oğlan başını aşağı sallamışdı. Utandığından cavab verə bilmir. - Çalış, halal əməklə yaşa. Öğurluğun axırı yoxdur. Həbsxanaya düşərsən. Bacının uşaqlarına kim baxar?! Kim onları çörəklə təmin edər?! Oğlan çiyinlərini çəkir.

Bu olaydan sonra Məhəmməd Cəlilov həmin gənc oğlanı işə qaytardı. İdarə rəisinə tapşırdı ki, gözü üstündə olsun, yaxşı işləsə, əməkhaqqını da artırsın. Üstündən bir neçə ay keçdi. Bir gün Məhəmməd müəllim tikinti meydançasında olanda idarə rəisini görüb soruşdu?

- Nadir necə işləyir? İşin öhdəsindən gələ bilirmi? Rəis cavab verdi ki, çox bacarıqlı və işgüzardır, dünəndən əmrini verib briqadirliyə keçirmişəm. - Yaxşı etmisən!

Məhəmməd müəllim çox istiqanlı adam idi. Təqaüdə çıxandan sonra bir gün şəhər pakında əyləşmişdi. Fikrə dalmışdı. Səməd Vurğun, Nəriman Nərimanov, Dostluq, Nizami küçələrinin necə salındığını, fəhlələrin fədakarlığını yada saldı. Qəlbi iftixar hissi ilə doldu.

Bu vaxt bir nəfər ona yaxınlaşdı. - Salam, Məhəmməd müəllim.

Cəlilov onu o saat tanıdı.

- Hə, sənsən Nadir, xoş gördük. Necəsən?

- Yaxşıyam, sağ olun.

Onlar yanaşı oturub xeyli söhbət etdilər. Aydın oldu ki, Nadir artıq ailə həyatı qurub, iki uşaq atasıdır.

- Sizə minnətdaram. Milis rəisinin kabinetində mənə öyüd-nəsihət verməsəydiniz, yəqin, indi həbsxanaların divarları arasında çürümüşdüm.

- Bacın necədir? - Yaxşıdır. Toxuculuq fabrikində işləyir. Coratda yaşayırlar, böyük oğlu bu il instituta qəbul olunub.

Məhəmməd Cəlilov əlini onun çiyninə qoyub dedi: - İnsanı ucaldan əməkdir. Yaşa dolsam da, Sumqayıtın qurulmasında mənim əməyim də var. Məni yaşadan da budur. Onlar səmimi şəkildə ayrıldılar

Maraqlı hadisələrdən biri də o olub ki, 1965-ci ildə, dünyanın və Hindistanın məşhur kinorejissoru və aktyoru Rac Kapur Sumqayıta gəlmişdi. Sumqayıtla tanış olandan sonra Cəlilov ailəsinin qonağı olmuşdu. Onunla bir neçə nəfər də var idi. Günorta süfrə açıldı, söhbət isə axşamacan davam etdi. Məhəmməd müəllimin həyat yoldaşı Sara xanımın hazırladığı "Düşbərə” Rac Kapurun çox xoşuna gəlmişdi.

Sumqaytın qurulmasında və inkişafında M.Cəlilovun böyük əməyi vardır. Onu yaxından tanıyanlar Məhəmməd müəllimin tələbkar və prinsipial kadr olduğundan, əməyə can yandırdığından, insanlara qarşı qayğıkeş və səmimi olduğundan tez-tez danışırlar. Məhəmməd müəllimin Sumqayıtda qoyduğu iz Sumqayıt salnaməsinin şanlı səhifələrindən biridir desək, yanılmarıq. 

Eyruz Məmmədov, Respublikanın əməkdar jurnalisti

"Xəbərlə” xəbər portalı