Plastik torba və ya qablaşdırmadan orta hesabla 15-20 dəqiqə istifadə edilir və tullantı kimi ətraf mühitə atılır. Dünyada hər il 5 trilyon plastik torbadan istifafə olunur, bu təqribən 1 dəqiqədə 10 milyon plastik torba deməkdir. Plastikin tam çürüyərək yox olması üçün torpaqda 800-1000 il, dənizdə isə 400 il lazımdır.Hesablamalara görə hər il dünyada 300 milyon ton plastik istehsal olunir. Bunun yalnız 20 faizi təktar emala gedir. Qalanı isə havanı, suyu, torpagı, dənizləri çirkləndirir. Aparılan araşdırmalara görə bütün dünyada evlərə verilən içməli suların tərkibində mikroplastik zərrəciklər aşkar olunur. Eyni zamanda mikroplastiklər okenda ovlanan balıqların bədənində olması qeydə alınmışdır.

Hər il yüzlərlə heyvan və quş təbiətə atılan plastik tullantıların qurbanı olur. Heyvanlar plastik tullantıları qida ilə səhv salırlar və bunun nəticəsində hər il təqribən 100 000 heyvan ölür. Dünya okeanına tonlarla plastik tullantı atılması nəticəsində hal-hazırda okeanlarda 5 belə böyük tullantı adası əmələ gəlmişdir.

Plastik məhsulların tərkibinin əsasını insan sağlamlığı üçün təhlükəli olan bisfenol-A maddəsi təşkil edir. Plastik tullantılar isti şəraitdə yağlar və turşularla təmasda olduqda, yuyulduqda insan sağlamlığı üçün təhlükəli maddələr ifraz edir. Plastik tullantılar yandırıldıqda da havanı zərərli maddələrlə çirkləndirir. Plastik istehsal edən zavodlar hər il atmosferə 400 min ton karbon qazı (CO2) atır. Təqribən 800 növ canlı plastikdən zəhərlənmə təhlükəsi altındadır.

Bir çox Avropa ölkələrində plastik torbadan istifadəyə qadağa qoyulmağa başlanılmışdır. Almaniya, İtaliya, İngiltərə və başqa ölkələrdə çürüməyən torbalara mübarizə üçün onların qiymətlərinin qaldırılması və ya tam qadağan olunması fikri irəli sürülür. Hal-hazırda 50-dək ölkə plastik torbalardan, o cümlədən, plastik qablardan istifadəyə qadağa qoyub, onun istifadəsini məhdudlaşdırıb. Həmin ölkələrdə mağazalarda alıcılara parça çanta, kağız torba və ya təkrar istehsal olunan materiallardan hazırlanan torbalar təklif olunur. Şirkətlərin çoxu artıq ekoloji təmiz torba istehsal etməyə çalışır, onların tərkibində plastik maddə azlıq təşkil edir, çox hissəsi qarğıdalı və ya kartof nişastasından ibarətdir.

Respublikamızda plastik tullantıların ətraf mühitə mənfi təsirinin azaldılması, alternativ qablaşdırma materiallarından istifadənin genişləndirilməsi məqsədilə, ETSN tərəfindən təbliğat və maarifləndirmə işləri aparılır. Eyni zamanda, plastik qabların toplanması üçün şəhərlərdə və rayon mərkəzlərində əhalinin cəmləşdiyi ərazilərdə xüsusi konteynerlər qoyulmuşdur. Azərbaycan Respublikası prezidentinin 07 fevral 2019-cu il tarixli sərəncamı ilə təsdiq edilən "Azərbaycan Respublikasında plastik qablaşdırma tullantılarının ətraf mühitə mənfi təsirinin azaldılmasına dair 2019-2020-ci illər üçün Tədbirlər Planı” çərçivəsində görülməsi nəzərdə tutulan işlər nəticəsində plastik qablaşdırma tullantılarının ətraf mühitə. mənfi təsirinin azaldılması nəzərdə tutulmuşdur.Məqsəd plastik tullantıların idarə olunması sisteminin təkmilləşdirilməsi, alternativ qablaşdırma vasitələrindən istifadənin genişləndirilməsi, beynəlxalq təcrübədən istifadə etməklə müasir texnologiyalar əsasında yeni müəssisələrin yaradılması, təkrar emal bazarının möhkəmləndirilməsi, yeni iş yerlərinin açılmasından idarətdir.Əsas məsələ plastik torbaların alternativi olan kağız, parça və s. kimi çox istifadə olunan qablaşdırma vasitələrindən istifadənin genişləndirilməsidir. Bunun üçün plastik torbaları əvəz edən qablaşdırma vasitələrinin istehsalının genişləndirilmə və istifadəçilərə təklif edilməsi nəzərdə tutulur.

Respublikamızda ilkin olaraq təkrar istifadəyə yaramayan qalınlıgı 15 mikronadək olan polietilen torbaların və birdəfəlik istifadə üçün nəzərdə tutulan plastik qarışdırıcı çubuq, çəngəl, qaşıq, bıçaq, boşqab və stəkanların istehsalı, idxalı, satılması qadagan olunmuşdur. Ölkə prezidentinin 26 noyabr 2020-ci il tarixli fərmanı ilə "Ətraf mühitin mühafizəsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Qanun qəbul olummuşdur. "Ətraf mühitin mühafizəsi haqqında" Qanunun 46-maddəsinə "Qalınlıgı 15 mikrondan yuxarı olan polietilen torbaların,habelə birdəfəlik istifadə üçün nəzərdə tutulan plastik qarışdırıcı çubuq, çəngəl, qaşıq, bıçaq, boşqab və stəkanların sahibkarlar tərəfindən idxalı, istehsalı, həmçinin ticarəti, ictimai iaşə və digər xidmət obyektlərində istehlakçıya satılması və ya verilməsi qadagandır"əlavə olunmuşdur. Bu qanunun müddəaları polietilen torbalara münasibətdə 1 yanvar 2021-ci ildən, birdəfəlik çubuq, çəngəl, qaşıq, bıçaq və stəkanlara münasibətdə isə 1 iyul 2021-ci ildən qüvvəyə minir. Azərbaycan Respublikası İnzibati Xətalar Məcəlləsinə yeni 275.4 və 275.5-ci maddələri əlavə olunmuşdur. Bu maddələrin tələbləri pozulduqda inzibati xətanın bilavasitə obyekti olmuş plastik material müsadirə edilməklə vəzifəli şəxslər 1000 manatdan 1500 manatadək, hüququ şəxslər isə 3000 manatdan 4000 manatadək cərimə edilirlər. İnzibatı xəta cərımə qərarı qüvvəyə mindikdən 1 il müddətinə təktar törədilərsə onda plastik materiallar müsadirə olunmaqla vəzifəli şəxslər 1500 manatdan 2000 manatadək, hüquqi şəxslər isə 4000 manatdan 5000 manatadək cərimə edilirlər.

Artıq İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar və İstehlak Bazarına Dövlət Xidmətinin tabeliyində olan Azərbaycan Standartlaşdırma İnstitutu tərəfindən beynəlxalq təcrübə nəzərə alınmaqla qalınlıgı 15 mikrondan yuxarı olan polietilen torbalara dair AZS 891:2021(GOST12302)”Polimer plyonkalardan və kombinə edilmiş materiallardan hazırlanan torbalar.Ümumi texniki tələblər”dövlət standartı qəbul olunub və Dövlət Fonduna daxil edilib. Yeni standartın tələblərinə əsasən torbaların səthində çatlar,kəsiklər,deçiklər olmamalı,daxili səthlər yapışmamalıdır. Torbalar xarici görünüşü,ölşüsü,qalınlıgı,tikişinin hermetikliyi,əl tutacagının yükə davamlılıgı,gigiyenik parametrləri və.s kimi göstəriciləri standartın tələblərinə uygun olmalıdır,torbalar toksik olmamalı,normal otaq və hava şəraitində insan saglamlıgına zərər vurmamalıdır.Torbaların hər hər partiyasında onun mənşə ölkəsini,istehsalçısını,adını,tipini,təyinatını,standartın nömrəsini,istehsal tarixini özündə ehtiva edən keyfiyyəd sənədi müşayiət etməlidir,yüksək riskli mallar xüsusilə dərmanların,qida məhsullarının,uşaq oyuncaqlarının,parfümareiya və kosmetika məhsullarının qablaşdırılması üçün nəzərdə tutulmuş torbaların sanitariya və epidemioloji baxımdan qiymətləndirilməsi aparılmalı və bu məlumatlar keyfiyyət sənədində göstərilməlidir.Standartın tələblərinə əsasən uygun daşınma və saxlanma şəraitində polimer plyonkalardan hazırlanmış torbaların saxlanma müddəti 6 ay,kombinə edilmiş materiallardan hazırlanan torbalarınsaxlanma müddəti isə 12 ay tövsiyyə olunur.Qanunvericiliyin tələblərinə görə uygunluq sertifikatı olmayan torbaların satışı qadagandır və dövlət standartının tələblərinə əməl edilməməsı məsuliyyətə səbəb olur.

Hər birimiz ətraf mühitin mühafizəsi və insanların saglamlıgı məqsədilə polietilen torbaların, plastik qabların alternativlərindən olan ekoloji təmiz şüşə qablardan, parça və kağız torbalardan istifadəyə üstünlük verməliyik.

Ekoloq, Kimya üzrə fəlsəfə doktoru,

Aysəf Bayramov